Na początku stycznia 2025 roku przedstawiliśmy nasz „Raport o stanie jawności 2024”, w którym opisujemy zeszły rok pod kątem ważnych jawnościowych wydarzeń. Chcąc przybliżyć Państwu zaprezentowane w naszym raporcie treści, postanowiliśmy publikować jego najciekawsze fragmenty. Zaprezentowaliśmy już fragment dotyczący naszego monitoringu dostępu do informacji o środowisku oraz jawności w polskich przepisach prawa w 2024 roku, a także ważnych zmianach i wydarzeniach dotyczących transparentności w kontekście międzynarodowym.

Dziś przedstawiamy rozdział poświęcony Biuletynom Informacji Publicznej. Badaliśmy je pod kątem dostępności informacji i przejrzystości serwisu. Chcieliśmy wiedzieć, czy zawiera on ważne dla mieszkańćów dane, czy jest rzadko aktualizowaną platformą. 

W marcu 2024 roku przeprowadziliśmy badanie zawartości Biuletynów Informacji Publicznej (BIP-ów) jednostek samorządu terytorialnego (JST), tj. gmin, powiatów i województw – łącznie 2807 internetowych witryn.

Poniżej przedstawiamy mapę BIP-ów jednostek samorządu terytorialnego. Po kliknięciu w nią uzyskujemy dostęp do interaktywnej wersji mapy, na której podlinkowane są wszystkie sprawdzane przez nas BIP-y, a także konta poszczególnych urzędów w naszym systemie do wysyłki wniosków. Można tam obejrzeć wszystkie wnioski o informację skierowane przez nas do poszczególnych jednostek w ostatnich latach oraz przesłane przez nie odpowiedzi.

W ramach oceny zawartości Biuletynów sprawdzaliśmy, czy na stronie głównej każdego BIP-u są linki prowadzące do 31 ważnych naszym zdaniem obszarów:

• wykaz rejestrów,
• rejestr zmian,
• rejestr wniosków o informację,
• rejestr umów,
• skargi, kontrole,
• rejestr korzyści majątkowych,
• petycje,
• uchwały,
• zarządzenia,
• konsultacje,
• interpelacje,
• wykaz jednostek,
• głosowania,
• protokoły,
• transmisje,
• kalendarz spotkań,
• lobbing,
• oświadczenia majątkowe,
• planowanie przestrzenne,
• zamówienia publiczne,
• informacja publiczna,
• pomoc publiczna,
• organizacje pozarządowe,
• raport o stanie gminy,
• strategia,
• ochrona środowiska,
• finanse,
• nieruchomości,
• odpady komunalne
• ponowne wykorzystanie.

Kryje się za tym założenie, że jeśli coś nie jest bezpośrednio dostępne ze strony głównej, to nie tylko może się okazać zbyt trudne do znalezienia dla przeciętnego użytkownika, ale również może być tak, że użytkownik nawet nie będzie wiedział, czego szukać, ani publikacji jakich informacji może się spodziewać czy oczekiwać.

Choć we wszystkich sprawdzanych przez nas BIP-ach są wyszukiwarki, to trudno nam ocenić ich jakość. Kiedy w ubiegłorocznym raporcie bliżej przyglądaliśmy się wybranej próbie, to nasz test wyszukiwania zakończył się sukcesem dla trzech czwartych przypadków.

Inne, animowane przedstawienie tych samych danych przezentujemy na flourish.studio.

Wyniki badania

W pierwszej kolumnie tabeli znajduje się nazwa obszaru tematycznego, zaś w pozostałych sześciu podawany jest odsetek (%) BIP-ów danego typu JST, które miały na swojej stronie głównej link do danego obszaru. W każdym wierszu zaznaczyliśmy na niebiesko najwyższy odsetek linkowań do danego obszaru, a na pomarańczowo najniższy. Z poniższych danych wynika, że najlepiej z linkowaniem ze strony głównej BIP-u radzą sobie urzędy marszałkowskie (kolumna województwo), a najgorzej miasta na prawach powiatu.

Na potrzeby omówienia wyników pogrupowaliśmy tematy w kategorie, a wewnątrz nich omawiamy wyniki od najbardziej do najmniej popularnych.

Dostęp do informacji

Do informacji pomocniczych związanych z dostępem do informacji publicznej prowadzą linki na stronach głównych w jednej trzeciej przypadków. Nieco gorzej wypadają województwa, spośród których tego typu linki znaleziono tylko w trzech Biuletynach Informacji Publicznej.

Ponowne wykorzystanie (reuse) linkowane jest raz na trzy przypadki, ale dla miast na prawach powiatu i województw jest to nawet dwa razy na trzy.

Link do rejestru wniosków o informację znajdowaliśmy na poziomie strony głównej (jak i w ogóle, ale to temat na inną okazję) ledwie incydentalnie, ściślej po jednym (1!) razie w przypadku gmin miejskich, wiejskich i miejsko-wiejskich. Dla miast na prawach powiatu, powiatów i województw, takich przypadków nie odnotowano.

Działalność organów

Zarządzenia są dość powszechne – występują w średnio 60% przypadków. Odstają tutaj powiaty (40%) i województwa (38%).

Konsultacje są linkowane na stronie głównej w prawie co drugim BIP-ie. Wyraźnie gorzej wypadają tu powiaty (34%) a wyraźnie lepiej województwa (69%).

Protokoły są linkowane w średnio ponad 40% BIP-ów. Na ich tle wyraźnie odstają miasta na prawach powiatu, dla których ten współczynnik osiągnął zaledwie 14%.

Interpelacje z ich średnią 38% plasują się wśród obszarów występujących na stronach głównych BIP-ów względnie powszechnie, ale nie są standardem. Wahania pomiędzy typami jednostek nie mają tu większego znaczenia, chociaż akurat w województwach jest to ponad połowa.

Transmisje są dostępne bezpośrednio ze strony głównej w średnio 19% przypadków. Wśród nich przodują w nich gminy wiejskie (22%) a na przeciwnym biegunie znajdują się miasta na prawach powiatu (9%).

Głosowania są widoczne dla odwiedzających BIP w średnio kilkunastu procentach przypadków. Wyraźnie gorzej wypadają tu miasta na prawach powiatu z ich niespełna 5%.

Rejestry, wykazy, oświadczenia

Niemal branżowym standardem jest bezpośredni dostęp do wykazu jednostek, gdzie w zależności od typu JST oscyluje między 82% a 88%, wyjąwszy województwa, które spełniają ten warunek w trzech czwartych przypadków.

Linki do petycji są dostępne dość powszechnie, bo zazwyczaj między 71% a 78% przypadków, w zależności od typu JST. In minus wyróżniają się tutaj miasta na prawach powiatu, które w tej statystyce nie sięgają 60% oraz województwa (tylko 11 spełnia to kryterium).

Oświadczenia majątkowe są powszechne dla więcej niż trzech czwartych przypadków, wyjąwszy 61% dla miast na prawach powiatu a z drugiej strony województwa, z których najwyżej tylko jedno nie linkowało do oświadczeń ze strony głównej.

Rejestr uchwał linkowany jest w przeszło 60% gmin. Nieco gorzej wypadają tutaj powiaty z ich 57%, a przodują województwa z 69%. Link do rejestru zmian znaleziono na 61% stron głównych BIP-ów.

Wykaz samych rejestrów linkowany na stronie głównej jest w nieco ponad połowie BIP-ów. Statystykę podnoszą tutaj powiaty z blisko 63%. Warto tu wyróżnić województwa, które mają to w co najmniej 13 przypadkach.

Link do rejestru umów na stronie głównej występuje w przedziale od 11% w powiatach do 25% w miastach na prawach powiatu. Różnice, jakkolwiek z pozoru duże, nie przekraczają progu istotności statystycznej w teście ANOVA, chociaż są blisko. Warto natomiast zauważyć, że publikacja rejestru umów jest to bardzo dobra, projawnościowa praktyka, na ten moment widoczna w BIP-ie ledwie jednej na pięć, sześć gmin.

Jeśli chodzi o lobbing, średnie wyniki mieszczą się w przedziale 15-19% z wyjątkiem powiatów – 36% i województw – 44%. Generalnie raczej niskim wynikom w tym obszarze sprzyja fakt, że w obecnym stanie prawnym trudno precyzyjnie określić, kto jest lobbystą i co to dokładnie jest lobbing.

Rejestr skarg linkowany jest w 15% przypadków.

Rejestr korzyści pojawił się ledwie dwukrotnie – raz dla gminy wiejskiej i raz dla powiatu.

W ani jednym przypadku nie odnotowaliśmy obecności na stronie głównej BIP-u bezpośredniego linku do kalendarza spotkań.

Kontrole

Dostęp do wyników kontroli jest stosunkowo powszechny, waha się między 36% a 44% w zależności od typu JST, nie wykazując różnic istotnych statystycznie. Wyróżnić tutaj warto jednak województwa, ponieważ ten warunek spełniały co najmniej 14 spośród nich.

Informacje o JST

Kwestie związane z nieruchomościami są linkowane na 57% stron głównych BIP-ów. Mniej ważne wydają się w gminach wiejskich (52%) a najważniejsze w miastach na prawach powiatu (73%).

Strategia jest obszarem linkowanym w przeszło połowie przypadków. Co ciekawe, prym wiodą tutaj gminy wiejskie i miejsko-wiejskie, a najgorzej wypadają miasta na prawach powiatu i gminy miejskie.

Zagospodarowanie lub planowanie przestrzenne występuje w BIP-ie co drugiej gminy. Na poziomie powiatów temat nie istnieje (dosłownie zero) oraz incydentalnie w województwach (3). Wydaje się to tylko częściowo usprawiedliwione faktem, że większość kluczowych dla obywateli decyzji w tym obszarze zapada na poziomie gminy, wszak w gestii powiatów i województw nadal znajdują się pewne kompetencje związane z planowaniem/zagospodarowaniem przestrzennym.

Raport o stanie jednostki samorządu terytorialnego jest linkowany ze strony głównej średnio w co drugim BIP-ie. Nieco gorzej wypadają województwa – w co trzecim, a najgorzej miasta na prawach powiatu, gdzie już szczyci się tym zaledwie co czwarte.

Ochrona środowiska linkowana jest w niespełna połowie przypadków, najczęściej w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich. Wyraźnie mniej ważna, obejmując poniżej jednej trzeciej przypadków, wydaje się w powiatach i miastach na prawach powiatu.

Finanse najczęściej występują w jednym przypadku na trzy, jednak dla miast na prawach powiatu jest to ponad połowa, a w województwach aż czternaście spośród nich.

Kwestia odpadów komunalnych linkowana jest ogółem na co trzeciej stronie głównej. Na tym tle województwa wypadają mizernie (13%) a powiaty jeszcze gorzej (3%), ale to może wynikać ze specyfiki zagadnienia, które jest znacznie ważniejsze na poziomie gminnym.

Ludzie a gmina

Zamówienia publiczne są widoczne w blisko trzech czwartych BIP-ów, nieznacznie zróżnicowane pomiędzy typami.

Organizacje pozarządowe są linkowane z jednej na trzy strony głównej BIP-ów. Gorzej wypadają województwa, które robią to w jedynie trzech przypadkach.

Temat pomocy publicznej linkowany jest na 16% stron głównych BIP-ów. Odsetek ten jest nieco wyższy dla województw, bo wynosi 37,5%.

Podsumowanie

Przydzielając po jednym punkcie za każdy z wyżej opisanych tematów otrzymamy indeks, w którym można zdobyć maksymalnie 31 punktów. Dla wszystkich 2807 BIP-ów średnia liczba punktów wyniosła 13,4 z odchyleniem standardowym 4,7. Tymczasem najwyżej punktowany okazał się BIP gminy miejsko-wiejskiej Solec Kujawski, który uzyskał 28 punktów!^[1] Drugie miejsce ex aequo z 26 punktami zajęły trzy gminy – dwie wiejskie – Lelkowo i Hażlach i jedna miejsko-wiejska – Biała. 25 punktów dało miejsce na podium aż sześciu gminom – jednej miejskiej – Łaziska; dwóm wiejskim – Suszec, Gidle; trzem miejsko-wiejskim – Ujazd, Radków i Bojanowo (w tej tabeli możecie znaleźć swoją gminę i zobaczyć, ile punktów zdobył jej BIP). Okazuje się więc, że nasze oczekiwania wobec zawartości BIP-ów nie są wygórowane ani oderwane od rzeczywistości – przy dobrej organizacji pracy urzędu da się prowadzić biuletyn zawierający wiele potrzebnych, a jednocześnie łatwych do znalezienia informacji. Zachęcamy zatem JST do rozbudowywania swoich BIP-ów, przy jednoczesnym dbaniu o szeroko rozumianą dostępność informacji.          

^[1] Nie musi to oznaczać, że nie ma w nim informacji dotyczącej trzech pozostałych tematów, a jedynie, że albo nie są wyeksponowane na stronie głównej, albo nasz robot ich nie wychwycił.