1.Wstęp
W 2023 roku po raz pierwszy postanowiliśmy przygotować raport o stanie jawności w Polsce. Zebrane w nim dane dotyczyły przede wszystkim lat 2022-23, ale sięgaliśmy również po informacje z wcześniejszego okresu, by przedstawić jak najpełniejszy obraz stanu jawności w Polsce w momencie zmiany władzy (raport ukazał się w grudniu 2023 roku). Główna konkluzja raportu, to brak rzetelnych danych dotyczących realizacji prawa do informacji. Publiczne instytucje nie muszą raportować, jak zapewniają dostęp do interesujących obywateli i obywatelki informacji – na ile wniosków odpowiadają, ile pozostawiają bez odpowiedzi lub ile decyzji odmownych wydały. Nie wiadomo również, ile takich spraw kończyło się w sądzie administracyjnym. By zebrać te dane, trzeba o nie wnioskować i, gromadząc dane do raportu, staramy się to robić, z różnym skutkiem, ponieważ nie wszystkie podmioty wywiązują się z obowiązku odpowiadania na wnioski. Bez wątpienia dużo łatwiej byłoby ocenić stan jawności w Polsce, gdyby publiczne instytucje były zobowiązane do raportowania, w jaki sposób realizują prawo do informacji.
W raporcie podsumowującym 2024 rok staraliśmy się przedstawić wszystkie ważne jawnościowe wątki, które pojawiły się w minionym roku. Dotyczyły one zarówno realizacji prawa do informacji, jak i zmian legislacyjnych i kontekstu międzynarodowego. Pod nagraniem z webinaru na temat raportu przedstawiamy streszczenie raportu, a tu można go przeczytać w całości.
2. Prawo do informacji w 2024 roku – kontekst międzynarodowy
2.1. Orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
21 marca 2024 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPCz) wydał wyrok w sprawie Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska przeciwko Polsce (sygnatura 10103/20). Skarga organizacji dotyczyła odmowy dostępu do kalendarzy spotkań prezes Trybunału Konstytucyjnego Julii Przyłębskiej i wiceprezesa Mariusza Muszyńskiego, a także rejestru osób wchodzących do budynku Trybunału Konstytucyjnego. ETPCz, badając tę sprawę, stwierdził, że odmowa dostępu do kalendarzy spotkań była nieuzasadniona, ponieważ informacje te miały istotne znaczenie dla debaty publicznej. Trybunał uznał, że organizacje takie, jak Sieć Obywatelska Watchdog Polska, pełnią rolę „strażnika publicznego” (ang. public watchdog) i że dostęp do takich informacji jest kluczowy dla monitorowania działań władzy i ochrony demokratycznych procesów. W związku z tym odmowa dostępu do kalendarzy spotkań naruszała prawo do informacji chronione przez artykuł 10 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
2.2. Dostęp do informacji w Polsce w ocenie OECD
W raporcie opublikowanym w marcu 2024 r. OECD wskazuje, że w zakresie dostępu do informacji i otwartych danych Polska spełnia 67% kryteriów regulacyjnych i 54% kryteriów praktycznych, podczas gdy średnia OECD wynosi odpowiednio 67% i 62%.
2.3. Aktualizacja rekomendacji OECD
3 maja 2024 roku podczas spotkania Rady OECD zaktualizowano przyjętą prawie 15 lat temu „Rekomendację dotyczącą zasad przejrzystości i uczciwości w lobbingu”. Ma to pomóc rządom, firmom i organizacjom społecznym wzmacniać mechanizmy przejrzystości i uczciwości w procesach decyzyjnych.
2.4. Cele Zrównoważonego Rozwoju – wskaźnik 16.10.2
Wskaźnik 16.10.2 Celów Zrównoważonego Rozwoju ONZ mierzy liczbę krajów, które przyjęły i wdrożyły konstytucyjne, ustawowe lub polityczne gwarancje dostępu do informacji. Instytucją odpowiedzialną za monitorowanie tego wskaźnika jest UNESCO, która zbiera dane za pomocą ankiety wypełnianej przez kraje dobrowolnie. Polska wypełnia kwestionariusz od 2023 roku.
2.5. Europejski Akt o Wolności Mediów (EMFA)
21 czerwca 2024 roku Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego skierowało do konsultacji społecznych projekt założeń ustawy mającej wdrożyć Europejski Akt o Wolności Mediów (EMFA). To rozporządzenie Unii Europejskiej mające na celu ochronę pluralizmu i niezależności mediów w państwach członkowskich. Propozycje zmian związane z wdrożeniem EMFA zakładają m.in. wprowadzenie zakazu prowadzenia przez samorządy działalności medialnej, z wyjątkiem wydawania biuletynów informacyjnych do sześciu razy w roku, bez reklam.
2.6. Rekomendacje Rady Europy dotyczące SLAPP
Rada Europy zaleca:
- ograniczenie stosowania kar kryminalnych za zniesławienie i inne podobne przestępstwa;
- promowanie proporcjonalności sankcji, aby nie miały one efektu mrożącego, jeśli chodzi o wolność wypowiedzi;
- wczesne odrzucanie pozwów poprzez odpowiednie narzędzia prawne;
- zapewnienie pomocy prawnej i ochrony przed represjami;
- edukację sędziów oraz profesjonalistów w zakresie rozpoznawania SLAPP.
2.7. Dyrektywa anty-SLAPP
11 kwietnia 2024 podpisano Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1069 w sprawie ochrony osób, które angażują się w debatę publiczną, przed bezzasadnymi roszczeniami lub stanowiącymi nadużycie postępowaniami sądowymi („strategiczne powództwa zmierzające do stłumienia debaty publicznej”). Państwa członkowskie mają czas do 7 maja 2026 roku na przygotowanie i wprowadzenie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych niezbędnych do wykonania dyrektywy, która wprowadza ochronę przed strategicznymi powództwami mającymi na celu stłumienie uczestnictwa publicznego w sprawach cywilnych o charakterze transgranicznym.
2.8. Rozporządzenie w sprawie przejrzystości i targetowania reklamy politycznej
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/900 z dnia 13 marca 2024 r. w sprawie przejrzystości i targetowania reklamy politycznej weszło w życie 9 kwietnia 2024 r., jednak jego stosowanie rozpoczyna się 10 października 2025 r. Jego wprowadzenie ma na celu zwiększenie przejrzystości reklam politycznych poprzez wprowadzenie obowiązków informacyjnych dla podmiotów je rozpowszechniających, w tym ujawnianie źródeł finansowania oraz kryteriów targetowania.
2.9. Deklaracja Ministra Sprawiedliwości dotycząca przystąpienia Polski do OGP
Open Government Partnership (OGP) to międzynarodowa inicjatywa, która zrzesza państwa dążące do zwiększenia przejrzystości, odpowiedzialności i uczestnictwa obywatelskiego w rządzeniu. Choć Polska spełnia kryteria kwalifikacyjne, wciąż nie przystąpiliśmy do tej inicjatywy. W 2024 roku do tematu przystąpienia Polski powrócił minister Adam Bodnar, podkreślając podczas jednego ze swoich publicznych wystąpień, że Polska powinna znaleźć się w OGP.
3.Prawo do informacji w Polsce
3.1. Sprawy przed Trybunałem Konstytucyjnym dotyczące jawności
W 2021 r. Pierwsza prezes Sądu Najwyższego, Małgorzata Manowska, złożyła wniosek do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie uznania za niekonstytucyjne części przepisów ustawy o dostępie do informacji publicznej. W 2024 roku nie wyznaczono terminu rozprawy. Podobnie jak w innej złożonej sprawie dotyczącej art. 23 ustawy o dostępie do informacji publicznej, czyli przepisu karnego wyznaczającego sankcje za nieudostępnienie informacji.
3.2. Rejestr umów – projekt ustawy
Kolejny rok trwają prace nad wdrożeniem rejestru umów, który pierwotnie miał być wdrożony w 2022 roku. Zakładano wówczas, że jednostki sektora finansów będą zobowiązane do zgłaszania umów o wartości powyżej 500 zł. Obecnie z uzyskanych informacji wynika, że proponowany próg to 10 tys. zł netto.
3.3. 156 k.p.k. i ograniczenie jawności postępowań przygotowawczych
W kwietniu 2021 roku do kodeksu postępowania karnego wprowadzono przepisy, które ograniczają jawność postępowania przygotowawczego. Zgodnie z nowym paragrafem 5 z art. 156 k.p.k. prokurator ma możliwość odmowy udostępnienia akt postępowania, nie mając obowiązku uzasadniania swojej decyzji, poza wskazaniem „wyjątkowych przypadków”. 28 października 2024 roku na stronach Rządowego Centrum Legislacji opublikowano projekt zmian w kodeksie karnym i kodeksie postępowania karnego. Zaproponowano w nim zmiany w art.156. W projekcie zmianie ulegają przepisy art.156 § 5 i 5a kpk oraz proponuje się uchylenie § 5b. W uzasadnieniu do projektu wskazano, że zaproponowane zmiany dotyczące art. 156 § 5a k.p.k. mają na celu rozwinięcie standardu unijnego wynikającego z dyrektywy 2012/13/UE w sprawie prawa do informacji, jak i standardu strasburskiego w zakresie dostępu obrony do materiałów postępowania w związku ze stosowaniem tymczasowego aresztowania.
3.4. Zmiana regulaminu Sejmu
26 lipca 2024 r. Sejm znowelizował swój regulamin, wprowadzając obowiązkowe konsultacje obywatelskich i poselskich projektów ustaw.
3.5. Zmiana w ustawie o działalności lobbingowej
We wrześniu 2024 roku Sejm przyjął nowelizację ustawy o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa. Dodano nowy rozdział, który przewiduje możliwość przeprowadzenia konsultacji społecznych po wniesieniu projektu ustawy do Sejmu. Konsultacje te umożliwiają zgłaszanie uwag do projektu zarówno przez osoby fizyczne, jak i prawne.
3.6. Zmiana w regulaminie Rady Ministrów
W sierpniu 2024 roku rząd dokonał zmian Regulaminu Rady Ministrów. Nowy § 17 nakłada obowiązek publikacji komunikatów prasowych po posiedzeniach Rady Ministrów, informujących o tematyce i podjętych decyzjach. Wprowadzono też obowiązek konsultacji publicznych dla projektów dokumentów rządowych, a Rządowe Centrum Legislacji będzie sprawdzać, czy wymagane konsultacje zostały przeprowadzone.
3.7. Ustawa o ochronie sygnalistów
Z ponad dwuletnim opóźnieniem uchwalono w 2024 roku ustawę o ochronie sygnalistów, która implementuje unijną dyrektywę, określa zasady ochrony sygnalistów zgłaszających naruszenia prawa, wskazuje dostępne środki ochrony oraz definiuje obowiązki Rzecznika Praw Obywatelskich i innych organów publicznych.
3.8. Likwidacja CBA
Projekt ustawy zakładającej likwidację Centralnego Biura Antykorupcyjnego na stronach Rządowego Centrum Legislacji pojawił się pod koniec maja 2024 roku. Pierwotnie CBA miało zakończyć działalność z 1 stycznia 2025 r., jednak w lipcu projekt został zmieniony, a termin likwidacji CBA przesunięto na 1 kwietnia 2025 r. W jego miejsce w strukturze policji ma powstać Centralne Biuro Zwalczania Korupcji (CBZK).
3.9. Zmiany w ustawach związane z informacją publiczną w okresie styczeń 2023 – październik 2024
Między styczniem 2023 a październikiem 2024 roku wprowadzono zmiany dotyczące prawa do informacji w pięciu ustawach i rozporządzeniach. W rozporządzeniu w sprawie przygotowania i wykorzystania podmiotów leczniczych na potrzeby obronne państwa, która wskazuje konkretnym podmiotom zadania obronne, wprost wskazano, że te informacje nie podlegają udostępnieniu w trybie ustawy o dostępie do informacji publicznej (udip). To samo zastrzeżenie poczyniono przy ustawie powołującej Państwową Komisję ds. wyjaśniania przypadków czynności skierowanych przeciwko wolności seksualnej i obyczajności wobec małoletniego poniżej lat 15. Dokumentacja zebrana przez komisję nie podlega udostępnieniu w trybie udip.
W prawie komunikacji elektronicznej (Dz.U.2024.1221 z dnia 9 sierpnia 2024 r., wejście w życie 10 listopada 2024 r.) wpisano możliwość zastrzeżenia tajemnicy przedsiębiorcy, która może być uwzględniana w przypadku wnioskowania o dokumenty w trybie ustawy o dostępie do informacji publicznej.
W ustawie o utworzeniu oddziałów o profilu mundurowym udostępnieniu nie podlegają wyniki postępowania kwalifikacyjnego dotyczącego przyjęcia do służby w Straży Granicznej. Natomiast w ustawie o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi w związku z wprowadzeniem stanu klęski żywiołowej na terenach powodziowych wydłużono terminy odpowiedzi na wnioski o informację publiczną.
3.10. Działania RPO
W informacji Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczącej 2023 roku, opublikowanej w październiku 2024 roku, prawo do informacji pojawiło się w kontekście:
- dostępu do informacji osób osadzonych,
- udostępniania danych osobowych sędziów popierających kandydatów do KRS,
- informacji o wynagrodzeniach w Samorządowym Kolegium Odwoławczym,
- profili organów i administracji w mediach społecznościowych.
3.11. Sprawozdania NSA
W corocznych sprawozdaniach Naczelnego Sądu Administracyjnego znajdziemy informacje dotyczące wpływających wniosków dotyczących informacji publicznej i sposobów ich rozpatrzenia – to dobra praktyka, której próżno szukać w innych instytucjach w Polsce.
W sprawozdaniu z działania NSA za 2023 rok wskazano, że wnioskodawcy często żądali dostępu do następujących informacji:
- dane statystyczne dotyczące działalności sądów,
- liczba stanowisk i wysokość wynagrodzeń w sądach,
- dokumenty związane z postępowaniami o zamówienia publiczne,
- pytania konkursowe dla kandydatów na stanowiska sądowe,
- szczegóły techniczne systemów informatycznych NSA.
W 2023 roku temat dostępu do informacji publicznej był istotnym punktem w działaniach wojewódzkich sądów administracyjnych (WSA). Poniżej porównanie liczby spraw w wojewódzki sądach administracyjnych między 2022 i 2023 rokiem.
3.12. Zmiany w rejestrze korzyści
W ramach zmian w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące niektóre funkcje publiczne zakłada się wzrost kwoty, od której powstaje obowiązek zgłoszenia darowizny otrzymanej od podmiotu krajowego lub zagranicznego. W październiku Rzeczpospolita poinformowała, że próg dotyczący zgłaszania prezentów w rejestrze wzrośnie z obecnie obowiązujących 380 zł do 1075 zł.
3.13. Strefa buforowa na granicy polsko-białoruskiej
Na mocy rozporządzenia z 9 września 2024 roku, czasowy zakaz przebywania na określonym obszarze strefy nadgranicznej został przedłużony o kolejne 90 dni, do 9 grudnia 2024 r. 2 grudnia 2024 r. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji Tomasz Siemoniak zapowiedział kolejne przedłużenie zakazu, co uczyniono 9 grudnia 2024 roku.
3.14. Zapowiedź zmian dotyczących oświadczeń majątkowych
W dniach 9-10 grudnia 2024 r. Centralne Biuro Antykorupcyjne zorganizowało konferencję, w ramach której przedstawiło wizję przyszłych zmian dotyczących systemu oświadczeń majątkowych w Polsce. Chodzi przede wszystkim o ujednolicenie formularzy oświadczeń majątkowych (obecnie w Polsce obowiązuje 17 różnych wzorów oświadczeń) i wprowadzenie centralnego systemu informatycznego, za pomocą którego oświadczenia będą składane.
3.15. TVP 3 Warszawa nie będzie informować o Ostatnim Pokoleniu
2 grudnia 2024 roku dyrektor TVP3 Warszawa Jakub Sito ogłosił decyzję o zaprzestaniu relacjonowania działań aktywistów klimatycznych z ruchu „Ostatnie Pokolenie”, ponieważ są kontrowersyjne i często naruszają przepisy prawa. W naszej ocenie to działania noszące znamiona cenzury.
4. Wyniki monitoringów
4.1. Notatka metodologiczna + statystyka
Na potrzeby pozyskania danych do raportu o stanie jawności wysłaliśmy w 2024 roku łącznie 1410 wniosków o informację. Odpowiedzi na przynajmniej jedno z zadanych pytań otrzymaliśmy w przypadku niemal 87% wysłanych wniosków.
4.2. Metoda doboru próby gmin
Kluczową cechą losowania było zastosowanie stratyfikacji na poziomie województw oraz typów gmin, co gwarantowało proporcjonalną reprezentację gmin z różnych regionów Polski. Stratyfikacja odbywała się poprzez podział na warstwy, które tworzyły kombinacje województw i typów gmin, co sprawiło, że każdy region oraz każdy typ gminy miały zagwarantowane miejsce w próbie.
4.3. Sądy powszechne a dostęp do informacji
W kwietniu 2024 roku do wszystkich sądów rejonowych, okręgowych i apelacyjnych wysłaliśmy wniosek o informację, w którym pytaliśmy m.in. o liczbę wniosków o informację, które wpłynęły do poszczególnych sądów, a także o prowadzenie przez te instytucje rejestrów zapytań w trybie udip. Chcieliśmy też wiedzieć, kto zajmuje się udzielaniem odpowiedzi na wnioski i jak wiele z nich jest pozostawionych bez odpowiedzi. Najwięcej wniosków wpływa do sądów apelacyjnych, najmniej do rejonowych. W większości sądów, bez względu na to, czy mówimy o rejonowych, okręgowych czy apelacyjnych, prowadzone są rejestry wniosków z podstawowymi informacjami o przesłanym zapytaniu. Poziom odmowy udostępnienia informacji jest dosyć niski, a obsługę wniosków o informację powierzono działom administracyjnym.
4.4. Samorządowe Kolegium Odwoławcze a dostęp do informacji publicznej
Nasz wniosek o informację publiczną trafił także do wszystkich 49 Samorządowych Kolegiów Odwoławczych. Pytaliśmy m.in. o liczbę odwołań od decyzji o odmowie udostępnienia informacji publicznej, które wpłynęły do organu odwoławczego w 2023 r. , a także o liczbę decyzji o utrzymaniu w mocy lub uchyleniu zaskarżonych decyzji.
4.5. Areszty Śledcze
W większości aresztów korespondencja w trybie ustawy o dostępnie do informacji publicznej podlega nadzorowi. Poza tym z odpowiedzi wynika, że podczas przyjęć tymczasowo aresztowanych u dyrektora/kierowników można złożyć wniosek o informację publiczną. Najczęściej liczba wniosków o informację publiczną nie przekracza 10 w jednym roku.
4.6. Zakłady Karne
W większości zakładów karnych korespondencja w sprawie UDIP podlega nadzorowi. Większość zakładów karnych w 2023 roku otrzymała mniej niż 10 wniosków o informację publiczną. Wnioskami o informację zajmują się działy organizacyjno-prawne.
4.7. Komendanci Wojewódzcy i Komendant Stołeczny Policji
Średnia liczba wniosków o informację publiczną, które trafiły do komend wojewódzkich i stołecznej w rok 2023 wyniosła 113. Komendy najczęściej deklarowały, że prowadzą papierowy rejestr wpływających wniosków.
5. Dostęp do informacji o środowisku
5.1. Przepisy dotyczące informacji o środowisku
W Polsce prawo do informacji o środowisku opiera się na innym reżimie prawnym niż prawo do informacji publicznej. Przepisy te wynikają z art. 74 ust. 3 Konstytucji RP, ratyfikowanej przez Polskę w 2001 roku Konwencji z Aarhus oraz dyrektywy 2003/4/WE. Zasady udostępniania tego typu informacji kształtuje ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (dalej ustawa ooś).
5.2. Monitoring dotyczący informacji o środowisku
By sprawdzić, jak organy będące podmiotami zobowiązanymi do udzielania informacji o środowisku radzą sobie z udzielaniem odpowiedzi, przeprowadziliśmy monitoring, w którym pytaliśmy gminy, miasta, starostwa powiatowe, urzędy marszałkowskie oraz parki narodowe i Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska. Zapytaliśmy o liczbę wniosków dotyczących informacji o środowisku, łączną wysokość opłat dotyczącą przekształcenia informacji o środowisku (np. kserowania lub skanowania) w 2023 roku. Wnioskowaliśmy o podanie stanowiska osób udzielających odpowiedzi na wnioski oraz wskazanie ich zakresu obowiązków. Prosiliśmy także o linki do wykazów dotyczących informacji o środowisku. Łącznie w ramach monitoringu wysłano 833 wniosków, a otrzymaliśmy 718 odpowiedzi.
5.3. Liczba wniosków o informację publiczną
Spośród 333 gmin, które odpowiedziały, 77 gmin (23%) nie zarejestrowało żadnego wniosku o informację o środowisku w 2023 roku. Średnia liczba wniosków, które wpłynęły do urzędów miast, wyniosła 36, a mediana 13,5. Urzędy marszałkowskie to jedne z częściej pytanych instytucji o informacje o środowisku w Polsce. Spośród 20 parków narodowych, które odpowiedziały (87% zapytanych), większość odnotowała najwyżej kilka wniosków. Z 278 starostw (89% zapytanych), średnia liczba wniosków wyniosła 25, a mediana 9. Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska otrzymały najwięcej wniosków dotyczących informacji o środowisku.
5.4. Opłaty za informację o środowisku
Spośród 256 gmin, które odnotowały przynajmniej jeden wniosek, tylko 21 gmin (8%) naliczyło opłaty. Zazwyczaj były to niewielkie kwoty – od kilkunastu do kilkudziesięciu złotych. Wśród miast na prawach powiatu 29% miast nie pobrało żadnych opłat. W starostwach średnia opłata wyniosła 3,63 zł na wniosek. Wyjątkowo wysokie średnie opłaty, przy dużej liczbie wniosków, naliczono we Wrocławiu (13,37 zł) i Olsztynie (9,42 zł). Spośród urzędów marszałkowskich średnia opłata za udostępnienie informacji wyniosła 9,80 zł, choć występowały spore różnice między urzędami.
5.5. Osoby udzielające odpowiedzi na wnioski i zakres ich obowiązków
Zgodnie z art.10 ustawy ooś władze publiczne wyznaczają osoby, które zajmują się udostępnianiem informacji o środowisku i jego ochronie. W 78 gminach (23%) nie ma jednej, wyznaczonej osoby odpowiedzialnej za realizację tego typu wniosków, a odpowiedzi udzielają różne referaty. Także w około połowie miast na prawach powiatu brak jest jednej wyznaczonej osoby, a odpowiedzialność spoczywa na referatach lub wydziałach. W urzędach marszałkowskich odpowiedzi na wnioski udzielają najczęściej dyrektorzy, inspektorzy lub starsi specjaliści. W trzech parkach narodowych osobami, które odpowiadają na wnioski, są dyrektorzy, w czterech – główni lub starsi specjaliści, w dwóch kierownicy, a w pozostałych przypadkach nie wskazano jednej odpowiedzialnej osoby. W większości starostw (55%) wyznaczono jedną odpowiedzialną osobę za udostępnienie informacji o środowisku i jego ochronie. Osoby te piastują m.in. stanowiska dyrektora, geologa, specjalisty, inspektora, kierownika, naczelnika lub referenta.
5.6. Wykazy informacji o środowisku
W ustawie ooś art. 21, 22 i 23 dotyczą obowiązków władz publicznych w zakresie udostępniania danych o dokumentach związanych ze środowiskiem i jego ochroną. Z 333 gmin, które odpowiedziały na zapytania, 84% (280 gmin) podało linki do swoich wykazów informacji o środowisku. Z 278 starostw, które odpowiedziały (89% wszystkich zapytanych), 94% (262 starostwa) podało linki do swoich wykazów, najczęściej kierując do BIP-u, Ekoportalu, Eko Karty lub Systemu SIOS. Z 58 miast, które odpowiedziały (88% wszystkich zapytanych), tylko jedno, Tarnobrzeg, nie prowadziło elektronicznych wykazów informacji o środowisku. Spośród 13 urzędów marszałkowskich, które odpowiedziały (81% wszystkich zapytanych), większość podała linki do wykazów w BIP-ie lub Ekoportalu, czasami wspominając także o platformie F7 lub Eko Kartach (np. w województwie łódzkim). Wszystkie (16) Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska odpowiedziały na zapytania, podając mniej lub bardziej szczegółowe linki do wykazów, najczęściej do BIP-u lub Ekoportalu, a czasami także do innych platform, takich jak Centralny Rejestr Ochrony Przyrody czy Geoserwis prowadzony przez GIOŚ. Wśród 20 parków narodowych, które odpowiedziały (87% wszystkich zapytanych), połowa podała lokalizacje wykazów w swoich BIP-ach. Druga połowa nie prowadziła ani nie publikowała wykazów, jednak większość z tych parków tłumaczyła, że nie prowadzą rejestrów z powodu braku stosownych postępowań w danym roku. Magurski i Wielkopolski Park Narodowy były jedynymi, które podały linki do rejestrów.
5.7. Rejestry dotyczące drzew
Art. 21 ust. 2 pkt 24 lit. f ustawy o ochronie środowiska mówi o konieczności publikowania rejestru danych dotyczących wniosków o wydanie decyzji i samych decyzji wydanych w sprawach zezwoleń na usunięcie drzew lub krzewów. Spośród 333 gmin, które odpowiedziały, 209 gmin (63%) podało linki do rejestru wniosków o wydanie zezwolenia, kierując do BIP-u lub Ekoportalu. Wśród 58 miast, które odpowiedziały, Biała Podlaska przyznała, że rejestr nie był prowadzony, ale zadeklarowano jego przyszłą realizację i aktualizację. Tarnobrzeg również nie prowadził elektronicznego rejestru wniosków i zezwoleń. Większość pozostałych miast podała linki do rejestru w BIP-ie lub Ekoportalu, choć kilka odpowiedzi było niejasnych lub odsyłało ogólnie do BIP-u lub strony Ekoportalu bez dokładnych odnośników. Wśród 278 starostw, które odpowiedziały, 89% (248 starostw) podało linki do rejestru, kierując do BIP-u, Ekoportalu, Eko Karty lub Systemu SIOS. Urzędy marszałkowskie, które odpowiedziały (13 z 16), wskazały mniej lub bardziej szczegółowe linki do rejestrów w BIP-ie lub Ekoportalu.
6. Biuletyny Informacji Publicznej
W marcu 2024 roku przeprowadziliśmy badanie zawartości Biuletynów Informacji Publicznej (BIP-ów) jednostek samorządu terytorialnego (JST), tj. gmin, powiatów i województw – łącznie 2807 internetowych witryn.
W ramach oceny zawartości Biuletynów próbowaliśmy ustalić obecność na stronie głównej każdego BIP-u linków prowadzących do 31 ważnych naszym zdaniem obszarów:
- wykaz rejestrów,
- rejestr zmian,
- rejestr wniosków o informację,
- rejestr umów,
- skargi, kontrole,
- rejestr korzyści majątkowych,
- petycje,
- uchwały,
- zarządzenia,
- konsultacje,
- interpelacje,
- wykaz jednostek,
- głosowania,
- protokoły,
- transmisje,
- kalendarz spotkań,
- lobbing,
- oświadczenia majątkowe,
- planowanie przestrzenne,
- zamówienia publiczne,
- informacja publiczna,
- pomoc publiczna,
- organizacje pozarządowe,
- raport o stanie gminy,
- strategia,
- ochrona środowiska,
- finanse,
- nieruchomości,
- odpady komunalne
- ponowne wykorzystanie.
Wyniki badania
W pierwszej kolumnie tabeli znajduje się nazwa obszaru tematycznego, zaś w pozostałych sześciu podawany jest odsetek (%) BIP-ów danego typu JST, które miały na swojej stronie głównej link do danego obszaru. W każdym wierszu zaznaczyliśmy na niebiesko najwyższy odsetek linkowań do danego obszaru, a na pomarańczowo najniższy. Z poniższych danych wynika, że najlepiej z linkowaniem ze strony głównej BPI-u radzą sobie urzędy marszałkowskie (kolumna województwo), a najgorzej miasta na prawach powiatu.
Tabela1. Dostępność wybranych obszarów tematycznych w Biuletynach Informacji Publicznej (%)
TEMAT \ TYP JST | Gmina miejska | Gmina miejsko-wiejska | Gmina wiejska | Miasto na prawach powiatu | Powiat | Województwo |
---|---|---|---|---|---|---|
Finanse | 34.87 | 32.89 | 29.31 | 51.52 | 35.35 | 87.50 |
Głosowania | 19.75 | 16.59 | 15.35 | 4.55 | 11.15 | 12.50 |
Nieruchomości | 65.55 | 62.52 | 52.14 | 72.73 | 58.28 | 68.75 |
Odpady komunalne | 34.45 | 34.96 | 40.85 | 19.70 | 2.55 | 12.50 |
Informacja publiczna | 33.61 | 31.85 | 33.91 | 40.91 | 38.85 | 18.75 |
Interpelacje | 40.76 | 43.11 | 35.91 | 27.27 | 43.31 | 56.25 |
Jednostki | 87.82 | 83.70 | 82.18 | 84.85 | 85.67 | 75.00 |
Kalendarz spotkań | 0.00 | 0.00 | 0.00 | 0.00 | 0.00 | 0.00 |
Konsultacje | 44.96 | 49.78 | 47.80 | 51.52 | 34.39 | 68.75 |
Kontrole | 40.76 | 40.44 | 36.18 | 42.42 | 44.27 | 87.50 |
Lobbing | 16.81 | 19.11 | 15.42 | 16.67 | 32.48 | 50.00 |
Ochrona środowiska | 45.38 | 51.85 | 53.14 | 28.79 | 26.75 | 43.75 |
Organizacje pozarządowe | 40.76 | 36.15 | 30.57 | 33.33 | 42.99 | 18.75 |
Oświadczenia majątkowe | 73.53 | 76.89 | 78.70 | 60.61 | 79.62 | 93.75 |
Petycje | 71.43 | 77.04 | 78.24 | 59.09 | 76.11 | 68.75 |
Planowanie przestrzenne | 51.68 | 50.22 | 50.73 | 50.00 | 0.00 | 18.75 |
Pomoc publiczna | 16.39 | 19.70 | 16.22 | 15.15 | 10.19 | 37.50 |
Ponowne wykorzystywanie (reuse) | 39.08 | 35.26 | 28.17 | 63.64 | 35.03 | 68.75 |
Protokoły | 35.71 | 43.41 | 42.72 | 13.64 | 38.54 | 43.75 |
Raport o stanie jawności | 55.46 | 54.37 | 53.20 | 25.76 | 55.73 | 31.25 |
Rejestr korzyści | 0.00 | 0.00 | 0.00 | 0.00 | 0.00 | 0.00 |
Rejestr umów | 17.65 | 15.85 | 15.42 | 25.76 | 11.46 | 18.75 |
Rejestr wniosków o informację | 0.42 | 0.15 | 0.07 | 0.00 | 0.00 | 0.00 |
Rejestr zmian | 59.24 | 62.81 | 62.62 | 43.94 | 57.32 | 37.50 |
Rejestry | 55.88 | 56.15 | 48.46 | 51.52 | 62.74 | 81.25 |
Skargi | 14.29 | 16.74 | 13.75 | 16.67 | 20.38 | 37.50 |
Strategie | 42.44 | 52.74 | 54.14 | 37.88 | 50.96 | 43.75 |
Transmisje | 14.71 | 16.15 | 22.10 | 9.09 | 17.52 | 18.75 |
Uchwały | 58.82 | 68.00 | 67.62 | 62.12 | 56.69 | 68.75 |
Zamówienia publiczne | 82.35 | 72.00 | 71.09 | 81.82 | 81.53 | 75.00 |
Zarządzenia | 58.82 | 64.15 | 64.22 | 66.67 | 39.81 | 37.50 |
7. Rekomendacje
7.1. Dla rządu
1. Należy promować prawo do informacji i budować kulturę jawności, w tym:
- Zapewnić środki finansowe na kampanie edukacyjne skierowane do obywateli oraz pracowników administracji publicznej wszystkich szczebli, uwzględniające znaczenie prawa do informacji.
- Regularnie prowadzić szkolenia dla urzędników, obejmujące dostęp do informacji publicznej, ochronę danych osobowych oraz wykorzystanie nowych technologii.
2. Należy wdrożyć rejestr umów jednostek sektora finansów publicznych.
3. Należy dokonać przeglądu prawa o dostępie do informacji publicznej, w tym wyłączeń jawności oraz dostosować je do współczesnych wyzwań technologicznych i potrzeb społeczeństwa.
4. Należy wprowadzić mechanizm monitoringu i ewaluacji praktyk udostępniania informacji publicznej.
5. Należy przystąpić do międzynarodowych inicjatyw, takich jak Partnerstwo na rzecz Otwartych Rządów (OGP).
6. Należy zwiększyć dostępność publikacji w Biuletynie Informacji Publicznej (BIP).
7.2. Dla wójtów, burmistrzów, prezydentów, marszałków
1. Należy wyznaczyć stanowiska odpowiedzialne za udostępnianie informacji, w tym informacji o środowisku, w każdej instytucji.
2. Należy wprowadzić mechanizmy monitoringu i ewaluacji praktyk udostępniania informacji publicznej, aby identyfikować problemy i wdrażać odpowiednie rozwiązania. Zakres i częstotliwość proaktywnego publikowania informacji wytwarzanych lub posiadanych przez instytucje publiczne powinny być sukcesywnie zwiększane, wychodząc naprzeciw pytaniom zadawanym we wnioskach o informację publiczną.
3. Należy wprowadzić jednolite wzory zawartości rejestrów oraz standaryzować formy ich prowadzenia.
Dla zapewnienia interoperacyjności danych wytwarzanych i zarządzanych przez podmioty publiczne konieczne jest wprowadzenie jednolitych wzorów zawartości rejestrów oraz standaryzacja ich formy. Ujednolicenie standardów na poziomie źródłowym usprawni zarządzanie danymi, ich łączenie i udostępnianie, eliminując problemy wynikające z różnorodnych formatów i zakresów informacji. Kluczową rolę w tym procesie powinno odgrywać Ministerstwo Cyfryzacji, opracowując standardy oraz nadzorując ich wdrażanie i przestrzeganie, co w rezultacie zwiększy efektywność administracji publicznej oraz dostępność i użyteczność danych dla obywateli i przedsiębiorstw.
4. Należy aktywne publikować informacje o środowisku i jego ochronie w wykazach i rejestrach zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Komentarze