Prezentujemy skrócone podsumowanie działalności Watchdoga w 2023 roku.

Rok 2023 okiem Watchdoga

W 2023 roku Stowarzyszenie świętowało swoje 20-lecie. Był to również rok wyborów parlamentarnych i referendum, dużo naszych aktywności było związanych z tym tematem. Angażowaliśmy się w działania związane ze zmianą w ustawie o informacji publicznej. Został przygotowany projekt ustawy o swobodnym dostępie do informacji, który opracowali dr Łukasz Prus i dr Karolina Kulińska-Jachowska z Uniwersytetu Wrocławskiego. Projekt był także konsultowany z dr Michałem Bernaczykiem, profesorem Uniwersytetu Wrocławskiego. Najważniejsze założenia ustawy zostały skonsultowane także z osobami uczestniczącymi w Zjeździe Fanek i Fanów Jawności.

Kontynuowaliśmy nasze działania dotyczące tzw. wyborów kopertowych i wydanych danych wyborców Poczcie Polskiej. Te działania były utrudnione z uwagi na przyjętą pod koniec 2022 roku ustawę abolicyjną, która w przypadku naszych zażaleń na brak podjęcia działań przez prokuratury stała się częstą podstawą uzasadniającą oddalenie kolejnych spraw. Pod koniec roku została powołana Komisja Śledcza do zbadania legalności, prawidłowości oraz celowości działań mających przygotować i przeprowadzić wybory Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w 2020 r. w formie głosowania korespondencyjnego (SKGK), a podczas jednego z pierwszych posiedzeń poinformowano, że na świadka zostanie wezwany Szymon Osowski.

Ważnym tematem była niezależność lokalnych mediów i wolność słowa – zaangażowaliśmy się w przeciwdziałanie SLAPP-om. Prowadziliśmy strategiczne postępowania sądowe w Europejskim Trybunale Praw Człowieka, w polskich sądach administracyjnych i sądach karnych.

Prowadziliśmy szkolenia dla lokalnych watchdogów oraz fanów i fanek jawności. Analizowaliśmy dokumenty i informacje z aktywistami na stronie SprawdzamyJakJest.pl, przy okazji współpracując z innymi organizacjami społecznymi.

Razem z Fundacją dla Polski przeprowadziliśmy drugi konkurs dotacyjny dla organizacji strażniczych.

W styczniu 2023 roku Stowarzyszenie otrzymało 30 tys. złotych z TVP. Był to wynik wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z powództwa Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej w Warszawie przeciwko Telewizji Polskiej S.A. Otrzymane pieniądze przekazaliśmy Fundacji Media Forum, która przeznaczyła je na przygotowanie publikacji szkoleniowej dla dziennikarek i dziennikarzy.

Wzięliśmy udział w kampanii referendalnej – przygotowaliśmy spot radiowy i telewizyjny, który był nadawany w regionalnych i krajowych mediach publicznych. Z uwagi na plebiscytowy charakter referendum, namawialiśmy do jego bojkotu poprzez odmowę przyjęcia karty do głosowania.

Zorganizowaliśmy wiele wydarzeń – online i stacjonarnie – w tym dwa zjazdy związane z prawami człowieka – we wrześniu był to Zlot Fanek i Fanów Jawności oraz Święto Praw Człowieka i Praworządności w grudniu.

Kontynuowana była działalność naszych przedstawicielek w koalicji Nasz Rzecznik. Opiniowaliśmy propozycje legislacyjne, wspólnie z innymi organizacjami zabieraliśmy głos w ramach listów otwartych i stanowisk. Wydawaliśmy raporty z monitoringów. Pisaliśmy teksty na nasze strony internetowe.

Nasze działania w liczbach

• 1306 – tyle spraw zarejestrowaliśmy w naszej poradni w 2023 roku, to nasz rekord. Poprzedni padł w roku 2021, i było to 1250 spraw. Dla porównania — w 2016 r. było ich zaledwie 761.
• 800 – to liczba osób, którym w 2023 roku pomogli nasi prawnicy i prawniczki, niektóre osoby wracały do nas z różnymi sprawami.
• 3695 – to łączna liczba wniosków o informację wysłanych przez nas w 2023 roku – dla porównania w 2022 było ich 3457. Na tę liczbę składa się 2828 wniosków wysłanych w ramach naszych monitoringów, 636 wniosków wysłanych we współpracy z Fundacją Ocalenie i Fundacją Niech Żyją! oraz 231 wniosków w naszych sprawach do pojedynczych instytucji – to o 60 wniosków więcej niż w 2022 roku.
• 665 – tyle wniosków wysłały inne organizacje, korzystając z naszego systemu fedrowanie.siecobywatelska.pl
• 150 – tyle wyroków zapadło w naszych sprawach w sądach administracyjnych. To tyle samo co rok wcześniej. W 2021 roku było ich 178 (chwilowy wzrost związany ze wstrzymaniem spraw na czas pandemii). We wcześniejszych latach liczba oscylowała pomiędzy 150 a 160 wyroków rocznie
• 205 – to łączna liczba tekstów, które ukazały się na naszych stronach internetowych. To więcej o 55 niż w 2022 roku
• 12 to liczba otwartych wydarzeń w internecie – nasze dyskusje z ekspertkami i ekspertami wyświetlono ponad 9700 razy to liczba webinariów i wydarzeń w Internecie
• 532 – tyle było na nasz temat wzmianek medialnych w 2023 roku. To około 20% procent mniej niż rok wcześniej, w 2022 roku mieliśmy tych wzmianek 664 i spadek o taką samą wartość. Jest to jednak wynik lepszy niż w 2020 roku. W 2023 roku pojawiliśmy się 208 razy w mediach ogólnopolskich, 187 razy w mediach branżowych i 137 razy w mediach lokalnych.
• 167 osób zaangażowało się w oznaczanie dokumentów w ramach kampanii na Sprawdzamyjakjest.pl, z czego 59 osób założyło konto i oznaczyło dokumenty po raz pierwszy.
• 18 to liczba stanowisk i apeli w debacie publicznej. To więcej niż w 2022 roku.

Wiodące tematy działań

W 2023 roku wiodącymi tematami były działania na rzecz ochrony prawa do informacji i zmiana ustawy o dostępie do informacji publicznej, działania na rzecz ochrony praworządności, zapobiegania korupcji, uczciwość wyborów, wolność słowa.

Kluczowe sposoby działania

Rzecznictwo

W 2023 roku podejmowaliśmy działania rzecznicze związane z:

• centralnym rejestrem umów zawieranych przez jednostki sektora finansów publicznych,
• budowaniem podstaw pod zmiany ustawy o dostępie do informacji,
• przystąpieniem Polski do Partnerstwa Otwartego Rządu,
• oceną przestrzegania przez Polskę Konwencji przeciw korupcji,
• przygotowaniem legislacji dotyczącej SLAPP,
• rozliczaniem funkcjonariuszy publicznych z działań przekraczających uprawnienia przy okazji wyborów 2020 roku,
• wysłuchaniami kandydatów na najważniejsze stanowiska państwowe.

Litygacja strategiczna

W ramach strategicznych postępowań sądowych w 2023 roku trwały:

• sprawa przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. W 2021 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka zakomunikował polskiemu rządowi sprawę dotyczącą dostępu do informacji publicznej (nr 10103/20). W 2023 roku nie zapadło rozstrzygnięcie. 
• sprawa artykułów sponsorowanych na temat prezesa Obajtka
• sprawa akt medycznych
• sprawa dot. akt smoleńskich

Poradnictwo

Rok 2023 był rekordowy dla bezpłatnej poradni prawnej Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska, zarejestrowano 1306 spraw, co przewyższa wcześniejszy rekord z 2021 roku wynoszący 1250 spraw. Dla porównania, w 2016 roku było ich tylko 761. Poradnia prawna działa od 2007 roku, a od prawie dziewięciu lat funkcjonuje elektroniczny system poradnictwa. Zespół poradni składa się z 8 ekspertek i ekspertów. Poradnia udziela odpowiedzi na pytania dotyczące dostępu do informacji publicznej, przygotowuje pisma, przystępuje do spraw i interweniuje. Sprawy można zgłaszać przez formularz na stronie, e-mail lub telefonicznie.

W 2023 roku najczęściej zgłaszane problemy dotyczyły funkcjonowania urzędów (279 spraw) i finansów publicznych (223 sprawy). Pytania dotyczące edukacji, wymiaru sprawiedliwości i ochrony środowiska również były częste. Poradnia zarejestrowała także 107 nietypowych spraw. W 348 przypadkach problemy nie dotyczyły dostępu do informacji publicznej. W wielu sprawach urzędy powoływały się na różne przeszkody, w tym brak informacji publicznej (126 spraw) czy konieczność przetworzenia informacji (122 sprawy).

Poradnia opisywała i katalogowała sprawy wewnętrznie, aby skuteczniej działać. Opisane sprawy obejmowały obowiązki informacyjne samorządów zawodowych, jawność umów publicznych oraz procedury wniosków o udostępnienie informacji. Pomoc obejmowała również sporządzenie 251 skarg do sądów administracyjnych i przystąpienie do 21 postępowań. Działania te były dokumentowane na stronie informacjapubliczna.org.

Edukacja

Szkoła Inicjatyw Strażniczych

W 2023 roku odbyła się VII edycja Szkoły Inicjatyw Strażniczych, która była kierowana do osób działających w Polsce południowo-wschodniej. W szkole wzięło udział 20 osób. Odbyły się 3 zaplanowane zjazdy (Lublin, Radom, Białystok) i dwa dodatkowe: w Pruszkowie, gdzie uczestnicy prezentowali swoje monitoringi i dobrostanowy zjazd w Bystrej.

Festiwale letnie

Latem braliśmy udział w festiwalu Open’er i Pol’n’Rock. Na naszych stoiskach promowaliśmy prawo do informacji i jawność w działaniach władz. Festiwalowicze chętnie odwiedzali stoisko, angażując się w rozmowy i aktywności edukacyjne, jak rozpoznawanie fake newsów i sprawdzanie watchdogowego horoskopu. W strefie NGO odbywały się również dyskusje na temat znaczenia uczestnictwa w wyborach. Inicjatywa spotkała się z pozytywnym odbiorem, a festiwalowicze wykazywali zainteresowanie i wsparcie dla działań stowarzyszenia.

Edukacja w internecie

Ubiegły rok to również szereg tekstów publikowanych na naszych stronach internetowych, dyskusji i rozmów online czy nowe podcasty z cyklu Zajawka.

Monitoringi

W 2023 roku zrealizowaliśmy szereg monitoringów:

• Zdalne sesje rad gmin – powtórzyliśmy monitoring dotyczący posiedzeń rad gmin w czasie pandemii. Sprawdzaliśmy, jak rady gmin radziły sobie z organizacją sesji zdalnych. Opublikowaliśmy raport “Zdalnie czy realnie”, w którym przedstawiliśmy najważniejsze ustalania i rekomendacje. 
• Monitoring sytuacji na granicy polsko-białoruskiej – w 2023 roku zbieraliśmy dane na temat zmarłych i zaginionych obywateli krajów trzecich w pobliżu granicy Unii Europejskiej i Białorusi. Nasze działania realizowaliśmy dla Fundacji Ocalenie. Zbieraliśmy też informacje dla Fundacji Niech Żyją. Pytaliśmy m. in. o liczbę interwencji związanych z koniecznością udzielenia pomocy lub zabicia zwierzęcia podlegającego ochronie, rannego lub zabitego w concertinie (drut żyletkowy) od września 2021 r. do 1 listopada 2023 roku, na granicy polsko-białoruskiej. 
• Przejrzystość finansowania partii politycznych – niemal rok po wprowadzeniu nowelizacji ustawy sprawdziliśmy, jak partie wywiązują się z obowiązku publikacji rejestrów. Analizowaliśmy rejestry wpłat i umów 24 partii mających przedstawicieli w Sejmie, Senacie i Parlamencie Europejskim. Rejestry ocenialiśmy pod kątem łatwości dostępu, zakresu informacji, funkcjonalności i aktualności. Wsparliśmy także powstanie serwisu Jawne Wybory.
• SLAPP – Stowarzyszenie monitorowało sprawy SLAPP na podstawie doniesień i wzmianek medialnych. Skierowało także wniosek o liczbę spraw z art.212 kodeksu karnego w latach 2021-2022 do Ministerstwa Sprawiedliwości. Zostały przygotowane dwie opinie przyjaciela sądu dotyczące SLAPP. W dwóch tego typu sprawach uczestniczyliśmy jako obserwatorzy. 

Wystąpienia i stanowiska

W 2023 roku stowarzyszenie zabierało głos poprzez publikację i wyrażenie poparcia dla stanowisk odnoszących się do zmian legislacyjnych na poziomie krajowym i europejskim.

Sieciowanie się

Wspólnie ze Stowarzyszeniem 61 prowadziliśmy koalicję “Zaczyn”, skupiającą organizacje wokół uczciwości wyborów, edukacji obywatelskiej oraz działań profrekwencyjnych. Koalicja ma swoją podstronę https://siecobywatelska.pl/zaczyn/. Jesienią 2023 roku Sieć Obywatelska Watchdog Polska zorganizowała także Zlot fanek i fanów jawności oraz zaangażowana była we współorganizację zlotu obrońców praw człowieka i praworządności.

Kampanie społeczne

W 2023 roku wsparliśmy kampanię związaną z referendum zaplanowanym na dzień wyborów parlamentarnych.

Pełne sprawozdanie merytoryczne dostępne jest tutaj >> Sprawozdanie merytoryczne Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska za 2023 rok. <<

Sprawozdanie finansowe z działalności w 2023 roku dostępne jest w Biuletynie Informacji Publicznej Watchdoga na stronie: https://bip.siecobywatelska.pl/index.php?id=1110

Wszystkie powyższe działania nie byłyby możliwe bez wsparcia naszych darczyńców, którym niezmiernie dziękujemy!

Po to, żeby działać, potrzebujemy Twojego wsparcia finansowego. Utrzymujemy się m.in. dzięki wpłatom z 1,5% podatku i darowiznom.

Chcemy, żeby ludzie mieli dostęp do sprawdzonych, rzetelnych i wiarygodnych informacji o tym, jak rządzący podejmują decyzje dotyczące naszego zdrowia, bezpieczeństwa czy gospodarki. Pilnujemy, żeby ludzie wiedzieli, co robi władza niezależnie od tego, kto ją sprawuje.

Jeśli ważne są dla Ciebie standardy jawnego życia publicznego, przekaż darowiznę na nasze działania.

www.siecobywatelska.pl/wspieraj