Realizujemy plan pobudzania polskich gmin. Inspirowania ich ideą jawności, wolności i niezależności obywatelskiej. Na razie uaktywniliśmy około dziesięciu procent terytorium. Na to osiągnięcie pracowaliśmy dwanaście lat. A jest ono wciąż za małe i niedostatecznie dopracowane. Ale przemy naprzód i wydaje się, że trudno będzie nas zatrzymać.

Skąd w nas to przekonanie? Z poczucia zmiany obserwowanej na przestrzeni lat. Przystanęliśmy na moment pod koniec 2013 roku aby zatrzymać w kadrze to, co dzieje się lokalnie. Z tego namysłu powstała publikacja „Zdrowe zęby demokracji” opowiadającą o lokalnych strażnikach i ich perypetiach w środowisku lokalnym. Możecie ją przeczytać na stronie i w Waszych czytnikach (Epub, kindle.mobi).

Zachęcamy Was, żebyście się dowiedzieli, jak sami o sobie mówią, jak ich przyjmują społeczności lokalne, media i władze samorządowe. Wywiady z lokalnymi strażnikami stały się punktem wyjścia do naszego pomysłu na wspieranie ich rozwoju, dbanie o nich i pielęgnowanie. Wciąż szukamy sposobów na wzmacnianie tego ruchu i jego lokalne zakorzenienie. Bo bez niego nasza demokracja jest szczerbata.

A tymczasem lokalne watchdogi są rzadkością. Wynika to między innymi z dobrze rozpoznanych i opisanych słabości polskiej demokracji, do której zaliczyć można fakt, że:

• Organizacje pozarządowe na poziomie lokalnym zbyt często uzależnione są od lokalnych pieniędzy, lokali i sal. Po prostu, aby realizować cele dla których powstały, nie mogą sobie pozwolić na jednoczesne egzekwowanie praw i pilnowanie wszystkich zasad.
• Grupy lokalne, często powstające na fali protestów, rzadko utrzymują zaangażowanie członkiń i członków, gdy przychodził do codziennej pracy – analizowania dokumentów czy sprawdzania, jak działa władza po to, żeby zmieniać zasady gry. Cel to abstrakcyjny, wymagający ciągłej edukacji i dosyć odległy.
• W społecznościach wiejskich przeważa podejście celnie opisane w jednym z wywiadów przez Piotra Szczepańskiego, Prezesa Fundacji Wspomagania Wsi. Na pytanie o porażkę w działaniach jego organizacji mówi tak: „Porażką jest to, że mieszkańcy wsi nie są samodzielni w myśleniu politycznym i ciągle boją się wyrażać swoje opinie. Za mało mają umiejętności samoorganizowania się. Są uzależnieni – jak im się wydaje – od wójtów. Nie jednoczą się w dobrej wierze, żeby na władzach wymusić konkretne decyzje.”
• Lokalnym problemem jest niedomaganie niezależnej prasy lokalnej, która musi konkurować z prasą samorządową. Nie jest to rywalizacja na równych zasadach, gdyż „często samorządowe wydawnictwa kolportowane są bezpłatnie lub w niższej cenie (dzięki dotacjom ze środków publicznych) (…). Tytuły samorządowe nie wypełniają funkcji kontrolnej, bardzo ważnej dla lokalnej społeczności, promują władze samorządowe – własnych pracodawców, mogą sprzyjać powstawaniu układów korupcyjnych, bardziej więc przypominają materiały promocyjne, nadmiernie chwaląc lokalne władze. Problemem jest także zamieszczanie w prasie samorządowej reklam komercyjnych, co utrudnia samofinansowanie niezależnych tytułów.” (Lidia Pokrzycka, Kondycja prasy lokalnej w Polsce, Biuro Analiz Sejmowych, Warszawa 2013)

Kto zatem jest w gminach niezależny? Kto ma reagować w sytuacji, gdy łamane jest prawo, gdy pojawiają się niesprawiedliwe sytuacje, gdy urzędnicy zaczynają podejmować uznaniowe decyzje? Jaki ten ktoś musi być? Skąd ma brać wiedzę i kompetencję? Czemu miałby to robić i jak? Czy jest potrzebny?

Postanowiliśmy poszukać takich ludzi i dowiedzieć się co robią i jak im się lokalnie działa. Poczytajcie, może odnajdziecie się w ich historiach. A może chcecie też ich wspierać i promować. Jeśli tak, dajcie nam znać jakie macie pomysły.