Często słyszymy polityków mówiących, że dysponują badaniami opinii publicznej, które wskazują na wysokie poparcie dla ich partii. Nic prostszego niż zapytać daną partię polityczną o zlecane badania i zobaczyć, jak jest w rzeczywistości.

Tak zrobiliśmy w czerwcu 2013 r., wysyłając m.in. do Platformy Obywatelskiej RP wniosek o udostępnienie umów na prowadzenie badań opinii społecznej oraz wyników tych badań (chodziło nam o okres – styczeń – maj 2013 r.). Podobne wnioski wysłaliśmy do innych partii – piszemy o tym w artykule: Ponadpartyjna zgoda.

Platforma Obywatelska uznała, że wnioskowane informacje nie są informacją publiczną i odmówiła ich udostępnienia.

Złożyliśmy skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, który uznał, że wyniki badania opinii publicznej są ważne dla debaty publicznej (wyrok z 21 listopada 2013 r., sygn. akt II SAB/Wa 416/13 ):

Przede wszystkim do notorii sądowych można uznać fakt bardzo częstego odnoszenia się przez partie polityczne do wyników badań opinii publicznej. Odwoływanie się do tego środka informacji o społeczeństwie, w określonych debatach, czy określonych sprawach stało się na tyle częste, iż praktyka taka – powszechnego posługiwania się wynikami z badań opinii publicznej – nakazuje zaliczyć wyniki takich badań do zbioru informacji publicznych. Nie chodzi tu nawet o oczywisty fakt, iż badania takie, z uwagi na swój przedmiot, odnoszą się wprost do społeczeństwa, opisu jakiegoś aspektu jego poglądów czy ocen – zatem zawierają w sobie element publiczny – ale chodzi o praktykę posługiwania się takimi badaniami w życiu społeczno-politycznym. Ten przymiot powszechności odnoszenia się do tego typu badań w działalności partii politycznych nakazuje umieszczenie pojęcia wyniki badań opinii publicznej w zbiorze informacji publicznej. Natomiast zakres udostępnienia zainteresowanemu podmiotowi takiej specyficznej informacji publicznej – jaką są wyniki badań opinii publicznej, powinien zostać pozostawiony sferze zakreślonej przepisami ustawy o dostępie do informacji publicznej.

Platforma Obywatelska złożyła skargę kasacyjną od tego wyroku i ostatecznie Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z 18 grudnia 2014 r. (sygn. akt I OSK 611/14) utrzymał rozstrzygnięcie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego:

Mając na uwadze wskazane kwestie, w obecnym stanie prawnym, Naczelny Sąd Administracyjny nie widzi podstaw do generalnego wyłączenia z pojęcia informacji publicznej informacji o wydatkowaniu środków publicznych w odniesieniu do partii politycznych. (…) Obowiązująca regulacja w sposób bardzo szeroki kształtuje zakres pojęcia informacji publicznej. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego mieszczą się w nim zarówno dokumenty prywatne – tu umowy, zawierające informacje o sprawach publicznych, a także wyniki badań sondażowych opinii społecznej przeprowadzonych w ramach realizacji umów zawartych przez partię.

Fakt, że majątek partii politycznej może pochodzić z różnych, określonych w art. 24 ust. 1 u.p.p. źródeł – zarówno publicznych, jak i prywatnych nie oznacza, że sposób dysponowania tym majątkiem nie stanowi sprawy publicznej. Pamiętać bowiem trzeba, że zgodnie z art. 24 ust. 2 u.p.p. majątek partii politycznej może być przeznaczony tylko na cele statutowe lub charytatywne. Podstawowym celem każdej partii politycznej jest natomiast udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej (zob.: art.11 ust. 1 Konstytucji RP i art. 1 ust. 1 u.p.p.). Niezależnie zatem od źródła pochodzenia środków finansowych przeznaczonych na cele partii (publicznych, czy prywatnych), sposób ich wydatkowania stanowi sprawę publiczną. (…) Poszerzając tę argumentację zaznaczyć dodatkowo należy, iż w wyroku z dnia 18 lipca 2012 r. sygn. akt K 14/12 (OTK-A 2012/7/82, Dz.U.2012/849) Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę, iż celem partii politycznych jest realizacja funkcji polegających na wpływaniu na kształt polityki państwowej, w tym także funkcji uczestniczenia w rządzeniu, przy czym funkcje te w przeważającej mierze są realizowane dzięki wykorzystywaniu budżetowych środków finansowych. Analizując zagrożenia wynikające z prowadzenia przez partie polityczne działalności gospodarczej Trybunał podkreślił znaczenie przejrzystości finansów partii politycznych w demokratycznym państwie prawa. Zdaniem Trybunału, w skrajnym przypadku brak tej przejrzystości stwarzałby zagrożenie dla realizacji wspomnianych wyżej, ważnych funkcji w systemie politycznym, mógłby ponadto prowadzić do załatwiania prywatnych spraw przy pomocy publicznych pieniędzy. Wprowadzanie ograniczeń jawności w omawianym zakresie prowadziłoby do ograniczenia przejrzystości finansów partii, mogłoby zatem powodować wspomniane negatywne konsekwencje.

Jednak informacje zostały udostępnione dopiero w marcu tego roku, po dwóch wezwaniach do wykonania wyroku. Dostaliśmy dwie umowy na ekspertyzę socjologiczno-polityczną sytuacji w Warszawie i Zawierciu.

 Nie otrzymaliśmy prezentacji dotyczącej sytuacji w Warszawie, ponieważ “treść ekspertyzy dotyczącej sytuacji w Warszawie nie zachowała się ani w wersji elektronicznej, ani w formie wydruku, stąd nie może zostać udostępniona.” Przesłano nam natomiast prezentację dotyczącą sytuacji w Zawierciu.

Pełna treść prezentacji.

Wyroki, jakie zapadły w tej sprawie, mają ogromne znaczenie dla jawności działania partii politycznych. Postępowanie nie dotyczyło bezpośrednio finansów partyjnych, a rzetelności debaty publicznej. Każdy może zweryfikować twierdzenia polityków dotyczące poparcia dla ich działań. Po prostu, wpływanie na nasze życie, kreowanie polityki i podejmowanie decyzji przez partie musi odbywać się w sposób weryfikowalny i przejrzysty.