4 marca 2020 roku Minister Zdrowia poinformował o pierwszym przypadku koronawirusa w Polsce. Widząc, jak choroba rozprzestrzenia się innych krajach, należało brać pod uwagę wszystkie scenariusze.

13 marca 2020 roku wydano pierwsze rozporządzenia w sprawie czasowego zawieszenia lub ograniczenia ruchu granicznego na określonych przejściach granicznych, a Ministerstwo Zdrowia wydało rozporządzenie w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego. To był dzień, kiedy wielu z nas było ostatni raz w pracy, a dzieci ostatni raz widziały szkołę czy przedszkole.

Wszystkie oczy skierowane były na medyków, którzy stanęli w pierwszym szeregu do walki z wirusem. Przytłoczyła ich ogromna odpowiedzialność i ludzkie oczekiwania. Dosyć szybko zaczęły pojawiać się informacje o niewystarczającej liczbie strojów ochronnych i testów na obecność koronawirusa pracowników służby zdrowia. Z drugiej strony dyrekcje wielu szpitali zakazywały swoim pracownikom wypowiadania się publicznie na ten temat. W ten sposób opinia publiczna została pozbawiona rzetelnych informacji na temat sytuacji w służbie zdrowia w czasie pandemii. Chcąc, by obywatele mieli dostęp do tych istotnych przecież dla nich informacji, zapytaliśmy szpitale, jak wygląda ich sytuacja.

Poniżej przedstawiamy najważniejsze ustalenia, po szczegóły odsyłamy do raportu.

Treść wniosku

Do 661 szpitali w całej Polsce zawnioskowaliśmy o:

1. Informację, u jakiej liczby osób hospitalizowanych w państwa placówce w czasie od 4 marca do daty otrzymania wniosku potwierdzono zakażenie wirusem SARS-CoV-2
2. Informację, ilu pacjentów zakażonych SARS-CoV-2 jest hospitalizowanych na dzień otrzymania wniosku?
3. Informację, jaka liczba osób, które zmarły w szpitalu od 4 marca do dnia poprzedzającego dzień wykonania wniosku, miało dodatni wynik testu na SARS-CoV-2?
4. Informację o tym, czy w Państwa placówce funkcjonuje izba przyjęć /szpitalny oddział ratunkowy, w którym mogą być przyjmowane osoby z podejrzeniem zakażenia wirusem SARS-CoV-2.
   a) jeśli tak, prosimy o podanie nazwy takiego oddziału lub oddziałów,
   b) Jeśli tak, prosimy o udostępnienie dokumentu określającego procedury na wypadek konieczności przyjęcia takiego pacjenta na izbie przyjęć/oddziale ratunkowym.
5.  Informację, czy przyjmowanie pacjenta z podejrzeniem SARS-CoV-2 odbywa się w budynku placówki czy jest oddzielne miejsce wyznaczone do tego działania.
6. Treść wszystkich dokumentów opisujących procedury na oddziałach i w poradniach szpitalnych oraz na blokach operacyjnych i porodowych, wprowadzone w placówce w odniesieniu do zagrożenia epidemicznego związanego z wirusem SARS-CoV-2 ,
7. Informację o rodzaju środków ochrony osobistej, dostępnych w placówce: ich wykaz, ich ilość na dzień otrzymania niniejszego wniosku,
8. Informację, czy w Państwa szpitalu przeprowadza się testy na obecność wirusa SARS-CoV-2?
   a) Jeśli tak, to jaki to jest typ testu i jaki jest średni czas oczekiwania na wynik?
   b) Jeśli tak, to ile testów na obecność SARS-CoV-2 wykonano w szpitalu do dnia otrzymania wniosku?
9. Informację, jaka jest procedura postępowania z pacjentem podejrzanym o zakażenie SARS-CoV-2, w czasie oczekiwania na wynik testu,
10.  Informację, czy wobec personelu zatrudnionego w Państwa szpitalu wprowadzono zakaz wypowiadania się o sytuacji w szpitalu, jeżeli tak to prosimy o udostępnienie treści komunikatu przekazanego personelowi szpitala.

Termin odpowiedzi na wniosek upłynął 14.04.2020 r. Jak pokazuje poniższy wykres, wiele szpitali nie zdążyło w tym czasie wywiązać się z ciążącego na nich obowiązku. Aż 310 placówek (prawie połowa badanej grupy) w żaden sposób nie odniosła się do wysłanego przez nas wniosku. Co nie oznacza, że uzyskanie odpowiedzi od drugiej połowy badanych było bezproblemowe.

Pytanie 1,2,3

Z odpowiedzi na te pytania wynika, że w niewielu szpitalach, bo jedynie w 73 przebywał jakikolwiek pacjent z koronawirusem.  177 szpitali do dnia realizacji wniosku nie miało żadnych zakażonych pacjentów, a 411 szpitali nie odpowiedziało na wniosek lub nie udzieliło odpowiedzi na pierwsze trzy pytania.

Pytanie 4

Większość szpitali zadeklarowała, iż posiada oddzielną izbę przyjęć dla pacjentów z podejrzeniem zakażenia SARS-CoV-2.

Pytanie 5

Odpowiedzi na pytania dotyczące miejsca przyjmowania pacjentów z podejrzeniem SARS-CoV-2 wyglądały następująco:

Pytanie 6

160 szpitali przesłało nam dokumenty opisujące procedury na oddziałach i w poradniach szpitalnych oraz na blokach operacyjnych i porodowych, wprowadzone w placówce w związku z zagrożeniem epidemiologicznym. Wśród nich są m. in.

• Postępowanie z pacjentem z podejrzeniem o zakażenie/zakażonym COVID-19;
• Postępowanie z pacjentem urazowym z podejrzeniem zakażenia koronawirusem COVID-19;
• „Instrukcja postępowania w opiece nad ciężarną – rodzącą i noworodkiem w przypadku podejrzenia lub potwierdzenia zakażenia COVID-19;
• Postępowanie z dzieckiem z podejrzeniem o zakażenie/zakażonym COVID-19;
• Postępowanie z pacjentem podejrzanym o zakażenie/zakażonym COVID-19 w pracowni endoskopii;
• Instrukcja postępowania z pacjentem zmarłym z powodu zakażenia COVID-19;
• Instrukcja postępowania z karetką po transporcie pacjenta podejrzanego o zakażenie COVID-19;
• Wymagania dotyczące pobrania i transportu materiału do badań metodą RT-PCR w kierunku zakażeń układu oddechowego powodowanych przez korona wirusy (SARS, MERS, 2019-nCoV-Wuhan Chiny);
• Instrukcja przekazywania materiału do badań analitycznych do laboratorium ze strefy izolacji;
• Instrukcja postępowania z odpadami i sprzątanie pomieszczeń po pobycie chorego z podejrzeniem zakażenia COVID-19 lub inną chorobą zakaźną.

Pytanie 7

Odpowiedź na pytanie o rodzaj środków ochrony osobistej, dostępnych w placówce, miała dostarczyć nam informacji o tym, jak personel szpitala jest zabezpieczony do walki z koronawirusem.

Na powyższe pytanie otrzymaliśmy odpowiedź od 254 szpitali. Spośród nadesłanych odpowiedzi największą ilość stanowiły pełne wykazy środków ochrony osobistej wraz z wykazem środków do dezynfekcji rąk i podłóg, a także worków na zwłoki i worków na odpady zakaźne. Pośród tych odpowiedzi szpitale wskazywały, iż: ilość środków jest wystarczająca na okres tygodnia, ilość środków zmienia się z każdym dniem, ilość środków jest zużywana i uzupełniana na bieżąco, ilość środków trudno określić ze względu na zmieniającą się sytuację w szpitalu, ale jest wystarczająca do bieżących potrzeb, środki ochronne są adekwatne do potrzeb oddziałów. Zdarzały się również odpowiedzi takie jak ta:

Liczba środków ochrony osobistej jest jednak zdecydowanie za mała w stosunku do realnych potrzeb Szpitala w przypadku epidemii.

Zespół Opieki Zdrowotnej w Końskich oraz Instytut Matki i Dziecka w swojej odpowiedzi wskazały, iż nie posiadają rezerw środków ochronnych i są one wydawane na bieżąco. “SZPITAL SKAWINA” SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ natomiast uznał, że „Ilość jest wystarczająca do zapewnienia pracy szpitala. Nie widzę powodu podawać dokładnych liczb”. Dokładnych liczb również nie chciał podać SZPITAL SPECJALISTYCZNY PRO-FAMILIA SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ SPÓŁKA KOMANDYTOWA, ten natomiast nie prowadził ewidencji ze względu na napiętą sytuacją epidemiologiczną w całym kraju i dynamiczne zużywanie środków.

Pytanie 8

Spośród 272 szpitali, które w jakikolwiek sposób odpowiedziały na nasz wniosek, aż 204 nie przeprowadza testów w swojej placówce. Część szpitali w odpowiedzi na powyższe pytanie podało tylko „nie” bądź „nie dotyczy”, część natomiast wskazało, iż w samym szpitalu nie posiadają zaplecza w postaci laboratorium i wymazy pobrane w szpitalu są wysyłane do przynależnych Wojewódzkich Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych lub Państwowego Zakładów Higieny, zlecane innym podmiotom jak np. laboratorium zewnętrzne lub pracowni wirusologii. Jak dowiadujemy się z odpowiedzi jednego ze szpitali, w Zespole Opieki Zdrowotnej w Bolesławcu zostały poczynione przygotowania do uruchomienia własnego laboratorium pod koniec 04.2020 r.

Pytanie 9

W odpowiedzi na pytanie dotyczące procedur postępowania z pacjentem podejrzanym o zakażenie SARS-CoV-2 w czasie oczekiwania na wynik testu, niektóre szpitale wskazują jedynie, że owe procedury są zgodna z zaleceniami GIS, MZ, Wojewódzkich Stacji Sanitarno – Epidemiologicznej, NFZ oraz konsultantów krajowych. Inne szpitale natomiast przesłały w załączeniu procedurę lub wprost odpowiedziały na powyższe pytanie. Z udostępnionych procedur wynika, iż po zaopatrzeniu medycznym i pobraniu materiału do badań pacjent może zostać odesłany do domu, pozostać w szpitalu bądź zostać przewieziony do szpitala zakaźnego. Jeśli pozostaje w szpitalu, przebywa w izolatce.

Pytanie 10

Ostatnie pytanie naszego wniosku dotyczące wprowadzenia w szpitalach zakazu wypowiadania się o sytuacji w placówce, zainspirowane zostało sygnałami, które docierały do nas na ten temat.

W związku z tymi doniesieniami wspólnie z „Helsińską Fundacją Praw Człowieka” wystosowaliśmy do Ministerstwa Zdrowia, Sanepidu oraz dyrektorów szpitali apel o przestrzeganie prawa do wolności słowa personelu medycznego oraz powstrzymanie się od nakładania nadmiernych ograniczeń czy też wyciągania konsekwencji wobec medyków pełniących rolę sygnalistów”.

Z odpowiedzi na dziesiąte pytanie wniosku wynika, że w większości szpitali nie wprowadzono zakazu wypowiadania się na temat sytuacji w szpitalu. Jednak w wielu placówkach wskazano konkretną osobą lub zespół upoważniony do „do kontaktu z mediami”, co może sugerować, że pozostali pracownicy nie mogą zabierać głosu w sprawach szpitala. Osoby wskazane/upoważnione to np.: Zarządu – Prezes i Wiceprezes, Rzecznik Prasowy szpitala, Dyrektor Placówki lub osoba przez niego upoważniona, Pełnomocnik ds. Pacjenta, Dyrektor Generalny, Dyrektor i Z-ca Dyrektora ds. Medycznych, Wydział Prasowy MSWiA w Departamencie Komunikacji Społecznej MSWiA w Warszawie, osoba kompetentna posiadająca wiedzę na dany temat. Centrum Pediatrii im. Jana Pawła II w Sosnowcu Spółka z Ograniczoną Odpowiedzialnością poskreśla, iż informacji na temat szpitala udziela wyłącznie Prezes Zarządu Spółki. Wojewódzki Szpital Zespolony w Płocku natomiast pismem z 20.03.2020 r. zwrócił się do pracowników szpitala z przypomnieniem, że upoważnionym do udostępniania informacji podmiotom zewnętrznym jest tylko dyrektor i wskazane przez niego osoby, a pracowników obowiązuje tajemnica służbowa – powyższe wynika z Regulaminu Pracy. Wojewódzki Podkarpacki Szpital Psychiatryczny im. Prof. Eugeniusza Brzezickiego w Żurawicy poinformował nas, iż wszystkie komórki szpitala otrzymały pismo od Urzędu Marszałkowskiego o upoważnieniu wyłącznie rzecznika prasowego wojewody jako osoby upoważnionej do udzielania informacji dotyczących koronawirusa.

Inne placówki, pomimo iż nie wprowadziły oddzielnego zakazu wypowiadania się, przypominają, iż personel obowiązany jest do przestrzegania innych ograniczeń wynikających z prawa. Najbardziej niepokojące odpowiedzi otrzymaliśmy od 5 szpitali, które wprost przyznały, że zakaz wypowiadania się został w ich placówce wprowadzony.

Schody do jawności

Analizując odpowiedzi szpitali, napotkaliśmy wiele przeszkód w postaci lakonicznych odpowiedzi, braku zrozumienia pytania przez osobę przygotowującą odpowiedź, a co za tym idzie – odpowiedź nie na temat, ewidentnej niechęci do udzielenia odpowiedzi poprzez odwoływanie się do przepisów prawa, a także braku czasu związanego z obłożeniem nadmiarem pracy personelu szpitala w czasie pandemii.

Najczęstszym powodem braku odpowiedzi na wniosek było uznanie, iż wnioskujemy o informację przetworzoną. W 11 przypadkach użyto tego argumentu, a w 12 byliśmy wzywani do wykazania szczególnie istotnego interesu publicznego. 32 szpitale przedłużały termin odpowiedzi na wniosek i wydano 11 decyzji odmownych (dotyczących niektórych pytań wniosku).

Prawo do informacji określone w art. 54 ust. 1 Konstytucji RP, którego częścią jest prawo do informacji publicznej (art. 61 Konstytucji RP) jest prawem człowieka. Zgodnie z art. 228 ust. 3 Konstytucji RP ewentualne ograniczenie wolności i praw może nastąpić w czasie stanów nadzwyczajnych w zakresie określonym w ustawie, ale w Polsce nie obowiązuje żaden ze stanów nadzwyczajnych. 

Przepis art.  15zzs ust. 1 pkt 10 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych jest niekonstytucyjny w zakresie, w jakim powoduje ograniczenie wolności i praw.

Wysyłając nasz wniosek, nie chcieliśmy paraliżować instytucji zdrowia publicznego. Informacje, o jakie wnioskowaliśmy, były niezbędna do prowadzenia debaty publicznej na temat rzeczywistego wsparcia dla personelu medycznego, który codziennie narażony jest na kontakt z koronawirusem. Niewystarczająca ochrona dla personelu oznacza większe zagrożenie dla pacjentów, co wielokrotnie obserwowaliśmy w szpitalach, w których dochodziło do lawinowych zakażeń. Z drugiej strony rząd niezmiennie informuje, że sytuacja jest pod kontrolą i instytucje ochrony zdrowia są przygotowane zarówno w zakresie ochrony swoich pracowników, jak i pacjentów. Jak pogodzić te komunikaty z apelami medyków o wsparcie szpitali nawet podstawowymi środkami ochrony? Bez prawa do informacji społeczeństwo zdane jest wyłącznie na dane przekazywane przez Rząd. A jeśli chodzi o argumenty dotyczące odciągania personelu pytaniami od pracy, to nie zapominajmy, że każdy szpital ma dział administracyjny odpowiadający za zabezpieczenie podstawowych potrzeb personelu medycznego. Jednym z jego zadań jest przygotowywanie szczegółowych sprawozdań do NFZ-u, a dane, o które wnioskujemy, są zwykle częścią tych sprawozdań, nie wnioskujemy o informacje, których szpital nie posiada i musi je przygotowywać, zaniedbując pacjentów.

Czy w polskich szpitalach w dobie koronawirusa jest bezpiecznie i czy personel opiekujący się pacjentami może czuć się bezpieczny? Wysyłając wniosek o informację publiczną do 661 placówek zdrowotnych właśnie tego przede wszystkim chcieliśmy się dowiedzieć. Spływające odpowiedzi powiedziały nam wiele nie tylko o przygotowaniu szpitala do pandemii, ale również o samym funkcjonowaniu placówki i jej podejściu do informacji publicznej.  

Większość odpowiedzi na wniosek powinna spłynąć w połowie kwietnia, czyli 14 dni od wysłania wniosku. Powinna nie oznacza, że spłynęły. Odpowiedzi rozpoczęliśmy analizować w połowie maja i do dziś nadal spływają i nadal nie otrzymaliśmy wszystkich.

Z tych, które otrzymaliśmy, wynika, że sytuacja w szpitalach nie jest najgorsza. Większość szpitali jest dobrze zaopatrzona w środki ochrony osobistej, posiadają szereg procedur, nie mają wielu zakażonych pacjentów, których obecność paraliżowałaby pracę placówki, z drugiej strony większość szpitali nie posiada samodzielnego laboratorium i wykonują testy na zewnątrz, więc na ich wyniki trzeba dłużej czekać. Część szpitali przekształciła swoje oddziały pierwszego kontaktu tak, aby zminimalizować kontakt zakażonych pacjentów z resztą osób tam przebywających.

Należy jednak pamiętać, że nie wszystko to, co zgadza się na papierze, wygląda poprawnie jest takie w rzeczywistości. Nasuwa się szereg pytań dotyczący np. przestrzegania procedur, rzeczywistej dostępności środków ochrony osobistej i możliwości jej częstej wymiany czy ilości wykonanych testów w stosunku do realnych potrzeb. Tego nie dowiedzieliśmy się z odpowiedzi na nasz wniosek i dlatego tym bardziej należy zabiegać o to, by szpitale respektowały prawo personelu medycznego do swobodnej wypowiedzi także na tematy dla placówki trudne, na przykład te dotyczące braków środków ochrony.