W dniu 13 października 2010 r. w siedzibie Fundacji im. Stefana Batorego odbyła się III konferencja podsumowująca realizację obietnic wyborczych dotyczących przeciwdziałania korupcji złożonych przez partie polityczne podczas kampanii wyborczej w 2007 r.

Antykorupcyjna Koalicja Organizacji Pozarządowych już od 2001r. monitoruje działania rządu i opozycji dotyczące problemu korupcji. Podczas trwania kampanii wyborczej w 2007r. AKOP wysłała do partii biorących udział w kampanii trzy pytania dotyczące obszaru korupcji:
Jakie są największe problemy w przeciwdziałaniu korupcji?
Jak chcecie je rozwiązać?
Jak widzicie przyszłość CBA i co ewentualnie można zmienić w jego funkcjonowaniu?
Uzyskane odpowiedzi oraz porównanie ich z programami wyborczymi i działaniami zrealizowanymi pozwoliło na analizę działań w obszarze korupcji w kraju i stworzenie trzeciego z kolei raportu o realizacji obietnic wyborczych.
Tylko jedna w pełni zrealizowana obietnica
Koalicja rządząca, z częścią opozycji (LiD)  doprowadziła do rozdzielenia funkcji Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego (ustawa weszła w życie w 31 marca 2010 r.). Koalicja rządowa wprowadziła zmiany w ustawie o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (weszła w życie 2 września 2010 r.), ale nie odnosiły się one do złożonych w kampanii wyborczej obietnic, lecz były reakcją na zapisy zakwestionowane wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego. Większość obietnic dotyczących walki z korupcją nie została jednak zrealizowana. Stwierdzamy brak współpracy ponadpartyjnej w kwestii uregulowania tej ważnej kwestii. Całość raportu dostępna jest na stronie www.akop.pl .

Członkowie AKOP o realizacji obietnic przedwyborczych poszczególnych ugrupowań politycznych, w telegraficznym skrócie:
O Sojuszu Lewicy Demokratycznej – Anna Stokowska (Centrum Edukacji Obywatelskiej)
Brak konkretnych działań realizujących obietnice wyborcze w zakresie zwiększania przejrzystości życia publicznego w okresie od października 2009 do końca września 2010. Obietnicą zrealizowaną, która znalazła w tym roku swój finał było rozdzielenie stanowiska ministra sprawiedliwości i prokuratora generalnego – ustawa nad którą pracowała między innymi Lewica, weszła w marcu tego roku w życie. Po orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego stwierdzającego niezgodność niektórych zapisów Ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym z konstytucją, na stronie www SLD pojawiła się informacja, że przygotowano nową ustawę, która mimo tej deklaracji nie została złożona.

O Prawie i Sprawiedliwości – Michał Jagielski (Helsińska Fundacja Praw Człowieka)
Partia zbudowała program w oparciu o hasła walki z układem i korupcja; Obietnice dotyczące wzmocnienia kadrowego w CBA – zostało zrealizowane ale nie za przyczyną tej partii. Ocena urzędników oraz przejrzysta i bezpośrednia informacja o działaniach administracji publicznej zapowiadana, jako obietnica nie została zrealizowana w najmniejszym stopniu. PiS jako partia opozycyjna nie złożyła ani jednej interpelacji, zapytania czy oświadczenia w tej sprawie. Propozycja PiS dot. Oświadczeń stanu majątkowego małżonków osób pełniących funkcje publiczne może naruszać prawo do prywatności, zaś propozycja pozbawienia biernego prawa wyborczego osób powiązanych z poprzednim systemem politycznym nie ma charakteru antykorupcyjnego i dotyczy raczej prawa lustracyjnego i może być sprzeczne z wola wyborców.

O Polskim Stronnictwie Ludowym – Krzysztof Izdebski ( Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich – Sieć Obywatelska Watchdog Polska)
Po przeglądzie protokołów z obrad Sejmu wydaje się, że PSL nie specjalnie zajął się sprawą realizacji obietnic przedwyborczych: brak zgłoszonych przez PSL propozycji. Członkowie koalicji zwrócili również uwagę, że obietnica usuwania tych zapisów prawa prowadzących do powstawania sytuacji korupcyjnych nie jest realizowana w sposób satysfakcjonujący. Ponadto, w maju 2007r. mogliśmy przeczytać na blogu lidera PSL, że partia zamierza wprowadzić do administracji rządowej w ciągu dwóch lat zasady TQM z uzupełnieniami antykorupcyjnymi. Dotąd nie odnotowano realnego śladu po inicjatywie. Problemem okazała się również wprowadzona na skutek inicjatywy rządowej nowelizacja ustawy o Finansach Publicznych, która ograniczyła możliwości kontroli społecznej: skorzystał z tego m.in. Prezydent Poznania – odmówił dostępu do audytu przeprowadzonego w Urzędzie Miasta, powołując się na zapis, że dokumentacja nie stanowi dokumentacji publicznej. Podobna legislacja wydaje się być sprzeczna z Konstytucją (art. 61) określający tryb dostępu do informacji publicznej, nie zaś to czym jest lub nie jest podobna informacja.

O Platformie Obywatelskiej  – Grażyna Czubek (Fundacja im. Stefana Batorego)
W obietnicach przedwyborczych PO podkreślało konieczność wprowadzania działań prewencyjnych. W ciągu ostatniego roku jedynie dla Służb Celnych przygotowano system antykorupcyjny.
W prowadzonych działaniach rząd PO kładzie nacisk na ściganie, czyli walkę ze skutkami korupcji. Projekt ustawy Prawo Antykorupcyjne, którego druga wersja powstała w lutym 2010 roku, jest ciągle w fazie wstępnej i zawiera wiele restrykcyjnych zapisów. Nowe zapisy proponowane w ustawie o lobbingu nie wpłyną na poprawę jakości procesu stanowienia prawa, wykluczą z udziału w nim organizacje działające na rzecz interesu publicznego. Zapowiadany przez parlamentarzystów PO kodeks etyczny ciągle nie powstał. Rozliczenie tzw. „Afery hazardowej”  rozczarowuje.

 Eksperci o realizacji obietnic
W panelu eksperckim wzięli udział wybitni profesorowie socjologii, politologii i prawa, znawcy polskiego życia politycznego i społecznego. Ocenili wartość raportu przedstawionego przez AKOP oraz skomentowali sytuację polityczną wokół działań  rządu i opozycji na rzecz zmniejszenia korupcji w Polsce.

prof. Mirosława Grabowska
O raporcie i sytuacji politycznej w roku składnia obietnic
„…..Wyrażam uznanie dla działania AKOP, bo dopracowała się przez lata … metodologii radzenia sobie z problemem składania obietnic przez polityków i ich monitorowania. Dokument jest systematyczny, szczegółowy, zaś wnioski są wyważone i niewiele można dodać. Chciałabym  …. zwrócić uwagę, że zajmujemy się obietnicami z kampanii 2007, gdy nastroje były bardzo antykorupcyjne – związane to było z [wydarzeniami które miały miejsce w] poprzedniej kadencji (afera Rywina) – wtedy żadna partia nie chciała pozwolić by ja przelicytowano w deklarowanej gorliwości zwalczania korupcji, dlatego naobiecywano ponad miarę. Wnioski tego dokumentu są sprawiedliwe, zaś nierealistyczne byłoby oczekiwanie by spełnić wszystkie,  większość ze złożonych obietnic.”
O  realizacji obietnic
”…. PO, LiD SLD- zaproponowały aby służbą cywilną objąć administrację samorządową. Jak by to miało wyglądać w praktyce, gdy są problemy ze służbą cywilną na poziomie rządowym; gdy w samorządzie mamy  379 powiatów i ponad 2 400  gmin” Jak te siły [polityczne] chciałyby objąć służbą cywilną całą administrację samorządową?”…
O nastawieniu Polaków do korupcji
…”W świetle badań Transparency International sytuacja dot. korupcji w Polsce nieznacznie się poprawia. Z oceny 4,6 w 2008r. przeskoczyliśmy na ocenę 5,0 (w skali 10-cio stopniowej!), lecz porównując się do najlepszych- Skandynawia 9 pkt, nadal jesteśmy w ogonie krajów europejskich.”…
…”Jak wynika z badań CBOS-u w opinii…. Polaków wręczanie i przyjmowanie łapówek jest złe i nie powinno być usprawiedliwione. Jest stawiane w równym rzędzie z wykorzystywaniem stanowiska służbowego do własnych korzyści. Polacy uważają, że korupcja w Polsce jest wysoka, ponad połowa respondentów uważa, że istnieje wola jej zwalczania,  lecz działania rządu w tej sprawie negatywnie ocenia 46% respondentów.”…
O przyczynach stagnacji w walce z korupcją
…” Za stagnację w tej dziedzinie można mieć pretensje do koalicji rządzącej. A w jej ramach do PO. Popieram wnioski jakie są w dokumencie AKOP, nie będę ich powtarzała. Skąd rozziew między obietnicami a ich realizacją po trzech latach?  Co jest tego przyczyną? Albo po dojściu do władzy  Platforma zmieniła definicję sytuacji  i uznała, że  korupcja nie jest  tak ważna jak się jej wydawało, albo zmieniła  priorytety: owszem  to jest ważne, ale mamy większe problemy na głowie, albo opór materii i trudność zjawiska, jego prawne ujęcie okazały się tak znaczne, że rząd sobie z tym nie poradził.”…

prof. Antoni Kamiński
O problemach ze  Służbą Cywilną
…„Największym problemem w walce z korupcją w Polsce są procedury legislacyjne. Świadczą one o niezdolności klasy politycznej do usprawnienia własnych działań. Najciekawsza wydaje się Ustawa o Służbie Cywilnej –[nowelizacja przeprowadzona przez rząd] stanowi krok do przodu w stosunku do działań  rządu PiS oraz krok wstecz w porównaniu z działaniami rządu Buzka w tej sprawie, ponieważ ograniczono autonomię Szefa Służby Cywilnej: obecnie jest obsługiwany przez kancelarię Prezesa Rady Ministrów.”…
O błędach w legislacji
… „Ustawa o ochronie informacji niejawnej powoduje neutralizację ustawy o dostępie do informacji publicznej. W tej sprawie protestowały organizacje pozarządowe,  wystosowały apel do Prezydenta, aby ustawa nie została podpisana, bez sukcesu. Jak na partię, która w nazwie ma przymiotnik Obywatelska, zaproponowanie takiego rozwiązanie wydaje się  świadczyć o hipokryzji.”…

prof. Edmund Wnuk-Lipiński
O współpracy między partiami
…”Najistotniejszą rzeczą  …… wydaje się być niepowodzenie w tworzeniu ponadpartyjnej platformy antykorupcyjnej. Wszyscy politycy są przeciw korupcji, zaś ponadpartyjnie nie działają! Dlaczego? Mam  hipotezę, że pojawienie się takiej platformy komunikacyjnej byłoby rozbieżne z interesami partyjnymi związanymi z działalnością antykorupcyjną”…
Ocena bieżącej sytuacji:
…” Co wynika  z raportu:  panuje nadal myślenie w kategoriach  umacniania funkcji kontrolnych państwa wynikających z braku zaufania do obywateli, co powoduje ogniskowanie uwagi na sankcjach, skutkach, represyjność. Nie staramy się dotrzeć do przyczyn. A przyczyny są trywialnie proste: brak transparentności połączony z uznaniowością organów decyzyjnych”…

prof. Andrzej Zoll
O dobrodziejstwie niezrealizowanych  obietnic
…” Gdy mówimy o rozliczeniu obietnic wyborczych pamiętajmy o zmianie sytuacji politycznej, minęły  trzy  lata. PO w sprawie CBA – zaproponowało utworzenie w jego ramach pionu prokuratorskiego oraz danie służbom specjalnym, inicjatywy ustawodawczej. Obie te propozycje są fatalne i dobrze, że nie zostały zrealizowane. Pierwsza z nich [ przeczy filozofii dokonanej zmiany:] rozdzielenia funkcji Ministra Sprawiedliwości  od Prokuratora Generalnego, zaś pomysł przyznania inicjatywy ustawodawczej CBA to pomieszanie materii – budzi wątpliwości z punktu widzenia Konstytucji.”….
O  obietnicach PiS
…”W raporcie AKOP oceniono obietnica PIS  wprowadzenia społecznej  kontroli działań administracji jest nie możliwa do realizacji przez opozycję. Nie zgadzam się z tym, taka kontrola powinna być organizowana przez społeczeństwo albo opozycję właśnie, a nie rząd – podobna obietnica  może być zrealizowana właśnie przez opozycję”…
O walce z korupcją
…”To banał, co powiem, ale w walce z korupcją najważniejsze jest niedopuszczenie do sytuacji korupcjogennej, a więc przede wszystkim przejrzystość. I zgadzam się z tymi ocenami, które mówią, że najmniej istotna, najmniej skuteczna jest represja i stopień tej  represji. Jest za późno, kiedy musimy uruchamiać represję. To jest porażka w walce z korupcją. Trzeba zacząć od transparentności i wszędzie tam, gdzie jest to możliwe, jak np. w przypadku art. 284 ustawy o finansach publicznych, trzeba uderzać, żeby zlikwidować tego typu sytuacje, które transparentność zacierają.(…)
O usprawnieniach dla skutecznej walki z korupcją
Padło takie zdanie w ocenach, że należy uporządkować proces legislacyjny. Nie będzie to możliwe, jeżeli nie doprowadzimy do powstania jakiegoś centrum odpowiedzialnego za proces legislacji. I to nie chodzi o Centrum Legislacyjne Rządu,  bo to jest tylko aparat wykonujący, które technicznie ma przygotować kształt ustawy, ale centrum politycznej odpowiedzialności. Wydaje mi się, że powinniśmy pójść śladem Czech lub Słowacji  () gdzie  za legislację odpowiada wicepremier. Dziś po rozdzieleniu urzędu Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora generalnego,  minister  powinien stać się urzędnikiem odpowiedzialnym za legislację rządową i powinien z urzędu stać na czele rady Legislacyjnej. I w takiej sytuacji to on na posiedzeniu RM  powinien powiedzieć, proszę zabrać ten projekt, on nie przeszedł  drogi legislacyjnej dla niego wymaganej. Jeżeli konkretna osoba nie  będzie odpowiedzialna za legislację to ona będzie kulała.”

Riposta polityków
Na konferencję zostali zaproszeni przedstawiciele wszystkich partii politycznych, które zostały rozliczone w raporcie AKOP. O stosunku polityków do nadzoru społecznego i głosu organizacji pozarządowych w rozliczaniu ich działań może świadczyć fakt, że nie stawił się reprezentant PO oraz PiS. Obecni: reprezentant SLD – Ryszard Kalisz oraz PSL – Aleksander Sopliński wypowiedzieli się krótko na temat działań swoich ugrupowań, lecz obecnym na konferencji gościom nie udało się  zadać im pytań dotyczących rozliczenia obietnic wyborczych. Posłowie ci usprawiedliwiając się innymi obowiązkami nie mogli pozostać  do końca spotkania.

Więcej informacji:
Grażyna Czubek
Program Przeciw Korupcji
Fundacji im. Stefana Batorego

***
AKOP – Antykorupcyjna Koalicja Organizacji Pozarządowych tworzą organizacje pozarządowe: Centrum Edukacji Obywatelskiej, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich, Fundacja im. Stefana Batorego, Fundacja Komunikacji Społecznej oraz Stowarzyszenie Szkoła Liderów. Więcej informacji na stronie www.akop.pl w zakładce materiały/ publikacje