Fundusz sołecki jest pulą środków wyodrębnionych z budżetu gminy, wyliczoną według określonego wzoru, o przeznaczeniu której decydują bezpośrednio mieszkańcy sołectw. O wyodrębnieniu funduszu sołeckiego w danej gminie decyduje jej rada, a realizacją, jak zresztą wykonywaniem całego budżetu, zajmuje się wójt (przy pomocy urzędu gminy). 

Podstawowe zasady rządzące funduszem sołeckim wynikają z poświęconej mu ustawy o funduszu sołeckim. Z kolei zasad zwoływania zebrań wiejskich, prowadzenia obrad i głosowania na zebraniach, należy poszukiwać w statutach poszczególnych sołectw.   

Wyodrębnienie funduszu sołeckiego

Żeby móc przejść do etapu decydowania o przeznaczeniu środków z funduszu sołeckiego na konkretne zadania (nazwane formalnie przedsięwzięciami), w pierwszej kolejności trzeba sprawdzić, czy rada gminy podjęła uchwałę o wyodrębnieniu takiego funduszu. Na podjęcie uchwały rada miała czas do 31 marca i był to termin nieprzekraczalny. Co ważne, jeśli rada już wcześniej podjęła uchwałę o wyodrębnieniu funduszu sołeckiego, to nie musi jej odnawiać co roku. Jeśli więc rada podjęła uchwałę w 2017 roku i nie została ona ,,uchylona’’, to obowiązuje także w roku 2021. Jeżeli zaś podjęto uchwałę o niewyodrębnieniu funduszu sołeckiego, to rada ma obowiązek decydować o ewentualnej zmianie stanowiska corocznie. 

Wniosek sołectwa

Jak wynika z danych ministerialnych, w 2020 roku fundusz sołecki wyodrębniło 1527 na 2174 gmin posiadających sołectwa. Samo wyrażenie zgody na wyodrębnienie funduszu nie oznacza jednak jeszcze, że zostanie on wykonany. Po otrzymaniu informacji o wysokości środków przypadających na poszczególne sołectwa (co ma miejsce w lipcu), mieszkańcy powinni zacząć zastanawiać się, na jakie zadania chcą przeznaczyć wspomniane pieniądze, a następnie uchwalić odpowiednio uzasadnione wnioski. Z założenia wnioski należy uchwalić do 30 września, chyba że, podobnie jak w 2020 roku, także w tym roku termin zostanie wydłużony do 31 października. 

Wniosek o przeznaczenie środków z funduszu sołeckiego może zaproponować sołtys, rada sołecka lub co najmniej 15 pełnoletnich mieszkańców sołectwa, a uchwala go zebranie wiejskie, głosując zgodnie z zasadami przyjętymi w statucie sołectwa. Od wspomnianej zasady wprowadzono jeden wyjątek. W okresie epidemii i trzy miesiące po jej odwołaniu, wnioski w sprawie funduszu sołeckiego mogą być uchwalane (chociaż nie muszą) bez udziału mieszkańców – przez radę sołecką na wniosek sołtysa. 

Niezmiennie każdy wniosek musi zawierać uzasadnienie merytoryczne i szacunki kosztów zaplanowanych zadań. Za uzasadnieniem kryje się natomiast konieczność wykazania łącznie trzech przesłanek. Chodzi o opisanie, że dane przedsięwzięcie jest zadaniem własnym gminy (np. edukacja, promocja czy utrzymywanie gminnych obiektów), służy poprawie warunków życia mieszkańców (najlepiej wszystkich mieszkańców sołectwa) i jest zgodne ze strategią rozwoju gminy. Z założenia zadanie powinno być realizowane na terenie wnioskującego sołectwa, chyba że kilka sołectw zdecyduje się na realizację wspólnego przedsięwzięcia. 

Dobrze uzasadniony wniosek zostanie uwzględniony w projekcie budżetu gminy, a wykonaniem uchwalonych zadań zajmie się do końca 2022 roku jej wójt. Jeśli natomiast wniosek zostanie uchwalony niezgodnie z przepisami (np. przekazany po terminie), to wójt będzie miał prawo go odrzucić. Jeżeli planowane przedsięwzięcia nie spełnią wspomnianych wcześniej przesłanek (zadanie własne gminy itd.), to przy uchwalaniu budżetu, wniosek będzie mogła odrzucić także rada gminy. W takiej sytuacji środki z funduszu sołeckiego przepadną, a kolejna szansa na zgłoszenie zadań pojawi się dopiero za rok. 

Zwrot części wydatków

Część wydatków poniesionych w ramach funduszu sołeckiego jest zwracana gminom z budżetu państwa w kolejnym roku budżetowym. Jeśli więc przedsięwzięcia zostaną uchwalone przez mieszkańców w 2021 roku, wykonane przez wójta w 2022 r., to zwrot nastąpi w roku 2023. Zwrot waha się między 20-40% dokonanych wydatków, chociaż kwoty bywają korygowane. Pewne jest natomiast, że jeśli sołectwo nie uchwali wniosków albo, co niestety również się zdarza, wójt zmieni zdanie i nie zrealizuje przedsięwzięcia zaproponowanego w poprawnie złożonym wniosku, to zwrot od takich ,,wydatków’’ nie będzie przysługiwał.

Teoria a praktyka

Chociaż większość przepisów poświęconych funduszowi sołeckiemu jest testowana od lat, to w praktyce wciąż pojawiają się wątpliwości dotyczące możliwości realizowania kolejnych pomysłów na zadania czy zmiany uchwalonych przedsięwzięć na inne. 

Czy koszty imprezy integracyjnej mieszkańców można pokryć z funduszu sołeckiego? Czy mieszkańcy mogą zaplanować zadanie na terenie sąsiedniego sołectwa? Wreszcie czy w obliczu pandemii można zwołać zebranie wiejskie? 

Odpowiedzi na te i inne pytania można znaleźć w artykułach, do których prześledzenia zachęcam. Pierwszy z nich to podsumowanie odpowiedzi na wnioski skierowane przez Stowarzyszenie Sieć Obywatelska Watchdog Polska do regionalnych izb obrachunkowych i wojewodów, dotyczące wydawanych przez nie opinii w sprawie funduszu sołeckiego (link:Zapytaliśmy RIO i wojewodów o fundusz sołecki). Drugi tekst jest zbiorem pytań i odpowiedzi dotyczących funduszu sołeckiego, pochodzących z poradnictwa prawnego Stowarzyszenia (link:Fundusz sołecki w pytaniach i odpowiedziach).