Przez dwa lata trwania pandemii Covid-19 musieliśmy oswoić się nie tylko ze zdalną pracą i zdalnym nauczaniem – zdalnie obradowały także organy władzy publicznej, co miało niebagatelny wpływ na możliwość realizacji przez nas konstytucyjnego prawa do informacji. Bo jak realizować prawo do wstępu na sesje rady gminy czy posiedzeń komisji, skoro radni spotykają się online i nie przewidzieli możliwości udziału publiczności? Albo, co gorsza, głosują korespondencyjnie? Tego procesu tym bardziej nie da się obserwować.

Duża część rad gmin przeszła na zdalny tryb pracy, nim pojawiły się przepisy na to pozwalające. Dopiero 31 marca 2020 roku do tzw. ustawy w sprawie koronawirusa dodano art. 15zzx, który miał stanowić podstawę prawną do organizowania sesji online albo w trybie korespondencyjnym.

Wciąż jednak pozostała wątpliwość, czy specustawa rozwiązuje wszystkie problemy, czy nie jest konieczna zmiana statutu gminy i co z udziałem publiczności? Dlatego aż dwukrotnie przyglądaliśmy się bliżej pracy rad gmin w czasie pandemii — wiosną 2022 roku i niecały rok później.

Z pierwszego monitoringu wyłonił się bardzo niejednolity obraz – część gmin świetnie poradziła sobie w nowej rzeczywistości, włączając mieszkańców w zdalne sesje. Jednak w wielu przypadkach mieszkańcy mogli być jedynie milczącą publicznością. W naszej opinii jednym z powodów takiej sytuacji były nieprecyzyjne przepisy, które pozostawiały pole do szerokiej interpretacji. Dlatego w naszych rekomendacjach przedstawionych w raporcie zalecaliśmy m.in. uregulowanie kwestii dopuszczalnych form sesji z wykorzystaniem środków porozumiewania się na odległość, wyznaczenie standardu jakości transmisji takich sesji czy wprowadzenie enumeratywnego katalogu przypadków, w których dopuszczalne jest zarządzenie przez przewodniczącego sesji zdalnych. Raport z badań dostępny jest na naszej stronie.

Z wynikami drugiego monitoringu można zapoznać się, zaglądając do raportu. Poniżej przedstawiamy je w skrócie.

Dane do raportu opracował Michał Zemełka.

Koniec pandemii końcem zdalnych sesji?

W ramach monitoringu wysłaliśmy wnioski do 437 gmin, w tym do:

• 34 gmin miejskich
• 221 gmin wiejskich
• 98 gmin miejsko-wiejskich
• 66 miast na prawach powiatu
• 18 dzielnic Warszawy

Nasz wniosek zawierał 5 rozbudowanych pytań z podpunktami.

1. Czy w latach 2020-2022 Rada Gminy prowadziła obrady z wykorzystaniem środków do porozumiewania się na odległość lub korespondencyjnie (zdalny tryb obradowania)?

Na 435 gmin, które udzieliły odpowiedzi na to pytanie, aż 43% (189) zadeklarowało, że w czasie pandemii nie prowadziło zdalnych sesji. Najczęściej po to rozwiązanie sięgały miasta na prawach powiatu, najrzadziej gminy wiejskie. Jeśli przyjrzymy się zebranym danym w podziale na województwa – najczęściej zdalne sesje odbywały się w Małopolsce, najrzadziej w Łódzkiem i Podkarpackiem.

1a. Ile zdalnych (w tym takich, w których co najmniej część radnych łączyła się zdalnie) sesji Rady Gminy odbyło się w latach 2020-2022 bez możliwości udziału publiczności? (Były zamknięte dla publiczności i publiczność mogła wyłącznie obejrzeć transmisję).

Na to pytanie odpowiedziało 218 gmin spośród 246 deklarujących prowadzenie sesji online. Prawie 50% gmin zapewniło, że żadna ze zdalnych sesji nie wykluczała udziału publiczności. Ponad 12% wskazało, że w latach 2020-22 odbyło się u nich między 6 a 10 sesji bez udziału publiczności, a 9% gmin zorganizowało między 1 a 5 takimi sesjami.

2. Ile zdalnych (w tym takich, w których co najmniej część radnych łączyła się zdalnie) sesji Rady Gminy odbyło się w roku 2023 do momentu otrzymania wniosku?

Na to pytanie odpowiedziało 401 gmin. Aż 87% (347) z nich wskazało, że w 2023 roku (wniosek wysłaliśmy 27 lutego) nie organizowały żadnej zdalnej sesji, 6,5% gmin przyznało, że zorganizowały w tym roku jedną taką sesję, tyle samo gmin zadeklarowało, że zorganizowały więcej niż jedno zdalne posiedzenie. Biorąc pod uwagę typ jednostki samorządu terytorialnego, najczęściej w tym roku zdalne sesje organizowały miasta na prawach powiatu, najrzadziej gminy wiejskie. Jednak porównując dane dotyczące liczby sesji zdalnych z tego roku z danymi z lat 2020-22 w poszczególnych typach gmin, widać, że najszybciej ze zdalnego trybu na tryb stacjonarny przeszły gminy miejskie.

3. Czy oprogramowanie używane przez Radę Gminy do prowadzenia sesji zdalnych (w tym takich, w których co najmniej część radnych łączyła się zdalnie), o ile jest używane, pozwala na udział publiczności?

Na 246 gmin, które w latach 2020-22 obradowały zdalnie, 168 zadeklarowało, że korzysta z oprogramowania pozwalającego na udział publiczności. Najczęściej po takie oprogramowanie sięgały gminy miejskie (w tym dzielnice i miasta na prawach powiatu), najrzadziej gminy miejsko-wiejskie.

3a. Jak nazywa się używane oprogramowanie?

Ranking najczęściej używanego oprogramowania wygląda następująco:

1. E-sesja
2. Zoom
3. Microsoft Teams
4. Cisco Webex Meetings
5. Posiedzenia.pl

4. Czy w latach 2020-2022 doszło do zmian statutu Rady Gminy, w związku z prowadzeniem obrad z wykorzystaniem urządzeń do porozumiewania się na odległość?

Na to pytanie odpowiedziało 244 gminy, z czego jedynie nieco ponad 9% zapewniło, że zmieniło statut gminy w związku z prowadzeniem obrad online. Najczęściej takiej zmiany dokonywały miasta na prawach powiatu (19% z nich), natomiast po takie rozwiązanie nie sięgnęła żadna dzielnica Warszawy.

4a. Jeśli doszło do zmiany statutu, to wnosimy o podanie linku do stosownej uchwały.

Wszystkie 23 gminy, które zadeklarowały zmianę statutu z powodu prowadzenia sesji zdalnych, przesłało nam linki do uchwał.

5. Jakim łączem internetowym dysponuje Rada Gminy (chodzi o łącze wykorzystywane do realizacji transmisji i sesji zdalnych — w tym takich, w których co najmniej część radnych łączyła się zdalnie)?

Najwięcej gmin dysponuje łączem o przepustowości od 25 do 250 Mb/s włącznie. Z przesłanych danych wynika, że lepszym łączem zwykle dysponują gminy miejskie.

5a. Czy między marcem 2020 r. a dniem odpowiedzi na wniosek zmieniła się jakość łącza internetowego, którym dysponowała Rada Gminy?

W około jednej trzeciej gmin prowadzących sesje zdalne, bez względu na typ gminy, zainwestowano w szybsze łącze internetowe w latach 2020-22.

Raport z monitoringu.