Po doniesieniach o finansowaniu przez spółki Skarbu Państwa zjazdu Klubu Gazety Polskiej, w połowie 2018 r. zapytaliśmy kilka z nich o prowadzoną działalność sponsorską. Postępowanie z Totalizatorem Sportowym wciąż trwa, a w listopadzie 2023 r. pojawiło się uzasadnienie do kolejnego wyroku wydanego w tej sprawie przez WSA w Warszawie. Sąd uznał, że mamy interes w uzyskaniu informacji przetworzonej, choć jeden z sędziów zasiadających w składzie orzekającym przedstawił zdanie odrębne. 

Etap pierwszy: to nie jest informacja publiczna

Wniosek dotyczył listy podmiotów, którym spółka przekazała środki finansowe na podstawie umowy sponsorskiej, umowy darowizny, partnerstwa lub w formie dotacji w latach 2013-2017, kwot poszczególnych płatności na podstawie wspomnianych umów oraz informacji na temat powodów, dla których spółka wsparła finansowo akurat te konkretne podmioty. 

Totalizator Sportowy najpierw przedłużył termin na udostępnienie informacji, a następnie stwierdził, że w tym okresie nie udzielał dotacji. Na pozostałe pytania spółka nie odpowiedziała, uznając, że nie dotyczą realizacji zadań publicznych, więc nie są informacją publiczną. Przekazała nam jedynie, że informacje znajdują się w sprawozdaniach przekazywanych do Krajowego Rejestru Sądowego i tam możemy ich szukać. 

Sprawa trafiła do sądu administracyjnego, a na początku 2019 r. WSA wydał wyrok o sygn. akt II SAB/Wa 689/18. Sąd uznał, że informacja o powodach wsparcia finansowego nie stanowi informacji publicznej. Nie zgodził się jednak z argumentami spółki co do charakteru pozostałych informacji i w tym zakresie stwierdził bezczynność Totalizatora Sportowego:

To, że Totalizator Sportowy prowadzi działalność biznesową, nie oznacza, że majątek spółki nie zachował charakteru „majątku publicznego”, w sytuacji gdy Skarb Państwa zaangażował w Spółce 100% kapitału. Sposób wykorzystania tego majątku nie może zostać wyłączony spod kontroli społecznej. Ze względów celowościowych konieczne jest traktowanie w ten sam sposób wszystkich spółek, które dysponują mieniem publicznym (…). 

Spółka wniosła skargę kasacyjną od powyższego wyroku, ale NSA oddalił ją w 2022 r. wyrokiem o sygn. akt III OSK 1276/21. Sąd nie miał wątpliwości, że Totalizator Sportowy jest podmiotem zobowiązanym do udostępnienia informacji, a WSA w Warszawie prawidłowo ocenił charakter wnioskowanej informacji. 

Etap 2: Informacja przetworzona

Po wyroku NSA spółka napisała, że nie posiada gotowych zestawień, o które poprosiliśmy, zatem realizacja wniosku wymaga przetworzenia informacji. Stowarzyszenie zostało wezwane do wykazania przesłanki szczególnie istotnego interesu publicznego.

Po odpowiedzi na to wezwanie Totalizator Sportowy wydał decyzję o odmowie udostępnienia informacji, którą zaskarżyliśmy do sądu administracyjnego. W połowie 2023 r. WSA w Warszawie uwzględnił nasze argumenty i nieprawomocnym wyrokiem o sygn. akt II SA/Wa 115/23 uchylił decyzję spółki. Zdanie odrębne zgłosił sędzia WSA Łukasz Krzycki. Stowarzyszenie reprezentowała r.pr. Joanna Grzelińska-Darłak, której w listopadzie 2023 r. doręczono uzasadnienie wyroku. 

Sąd uchylił decyzję przede wszystkim dlatego, że spółka niedostatecznie wyjaśniła, dlaczego uznała, że wnioskowana informacja stanowi informację przetworzoną. Nie podjęto należytej próby wykazania, że rzeczywiście zaszła konieczność wzywania stowarzyszenia do wykazania szczególnie istotnego interesu publicznego. Zdaniem Sądu Totalizator Sportowy niedostatecznie wyjaśnił również, dlaczego uznano, że stowarzyszenie nie wykazało powyższego interesu. 

Co więcej, WSA w Warszawie sam stwierdził, że w przypadku tej sprawy Sieć Obywatelska Watchdog Polska wykazała szczególnie istotny interes publiczny. Sąd nie zgodził się z twierdzeniem spółki, że nie wykazaliśmy realnej możliwości uczynienia z uzyskanej informacji publicznej użytku dla dobra ogółu w taki sposób, który nie jest dostępny dla każdego posiadacza wspomnianej informacji:

Warto zauważyć ponadto, że skarżące Stowarzyszenie, dążąc na forum publicum do odpolitycznienia spółek z udziałem Skarbu Państwa i promowania tym samym pozytywnego wizerunku tego typu podmiotów, a także do umacniania niezależności managementów tego typu spółek od czynnika stricte politycznego, przeprowadza dosyć szeroko zakrojoną i powszechnie znaną wśród społeczeństwa działalność, która zmierza do przeciwstawienia się wszelkim formom tworzenia warunków, w tym również o podłożu stricte finansowym do niegospodarnego czy wręcz nielegalnego wykorzystywania majątku publicznego pod naciskiem nadzoru właścicielskiego sprawowanego przez czynnik polityczny (właściwego ministra).

Tymczasem na podstawie uzasadnienia spornej decyzji jawi się obraz, z którego wynika, że skarżące Stowarzyszenie jest zupełnie nieistotne dla funkcjonowania tego typu podmiotów, jak spółki z udziałem Skarbu Państwa i nie daje jakiejkolwiek należytej gwarancji sensownego spożytkowania otrzymanych wiadomości dla poprawy działania tych podmiotów i dobra samych obywateli. 

W ocenie Sądu przyjąć należy jednak, że — wbrew nieuzasadnionym sugestiom spółki TS — wnioskodawca, jako jedno z największych i najbardziej znanych w Polsce stowarzyszeń działających na rzecz przejrzystości życia publicznego i prawa do informacji publicznej, nie działa tylko w imieniu swoim, lecz działa ono także w interesie publicznym o charakterze powszechnym. (…)

Ponadto stwierdzić należy, że spółka TS całkowicie pominęła rolę tego typu stowarzyszeń, jak skarżące, w funkcjonowaniu praworządnego państwa. (…)

Skarżące Stowarzyszenie nie jest zatem tylko, jak sugeruje spółka TS, wąską organizacją reprezentującą wyłącznie swoje interesy, ale spełnia ważne funkcje społeczne, albowiem ma wpływ na lepsze postrzeganie spółek z udziałem Skarbu Państwa, a także na umacnianie konstytucyjnych gwarancji dostępu obywateli do informacji publicznej. 

Ponadto uznać trzeba, iż organy nie przeprowadziły należytego odniesienia się w  zakresie wspomnianej oceny także do unormowań prawnych dotyczących zasad funkcjonowania stowarzyszeń i istoty ich udziału w stosunkach społecznych, a tym samym możliwości wpływu na wykorzystywanie uzyskanych informacji publicznych dla poprawy funkcjonowania organów administracji publicznej oraz innych podmiotów publicznych. 

Zdanie odrębne

Do powyższego wyroku zdanie odrębne zgłosił sędzia Łukasz Krzycki. W ocenie sędziego WSA żądaną przez nas informację należało traktować jako przetworzoną:

Dotyczyła ona zakresu działalności dużego podmiotu o charakterze komercyjnym (…) i obejmowała znaczny czas — pięć lat kalendarzowych. Jest z kolei faktem notoryjnie znanym, że dany podmiot (Totalizator Sportowy) realizuje szeroką działalność w zakresie własnej promocji przez zawieranie umów sponsorskich, dokonywanie darowizny, w formie partnerstwa lub dotacji. W szczególności logo Totalizatora Sportowego jest powszechnie rozpoznawalne i szeroko obecne w przestrzeni publicznej — jako patrona czy sponsora w szeregu przedsięwzięć kulturalnych, sportowych, charytatywnych oraz w wielu innych inicjatywach społecznych. W uzasadnieniu (…) nie wskazano wprawdzie wprost, jaka jest np. skala działań tego rodzaju w przeciągu roku — chodzi np. o listę około 50,100 czy wręcz kilku tysięcy. Wytknął to, orzekając w sprawie Sąd. Dla udostępnienia żądanej informacji konieczne byłoby jednak zestawienie działań Spółki z przeciągu pięciu lat – na dzień realizacji wniosku sprzed zgoła 5-10 lat. (…) Z uzasadnienia skarżonego aktu wynika z kolei jednoznacznie, że dla potrzeb samej Spółki takie zestawienia nie były sporządzane (…). 

Sędzia uznał też, że spółka trafnie przyjęła, że stowarzyszenie nie wykazało interesu przemawiającego za udostępnieniem informacji: 

Nie sposób w takiej sytuacji uznać, aby subiektywne przekonanie reprezentujących Stowarzyszenie osób — które jest wprawdzie organizacją pozarządową, co nie musi jednak oznaczać, aby wszelkie jego działania były utożsamiane ex definitione z interesem publicznym, rozumianym jako ogółu czy np. większości obywateli określonej wspólnoty terytorialnej np. Państwa — że szczególnie istotne jest upublicznienie informacji w określonym zakresie, miało determinować powinność podejmowania przez podmioty trzecie konkretnych czynności ukierunkowanych na realizację celów Stowarzyszenia, gdy stosowne powinności nie wynikają wprost z przepisów prawa. Oznaczałoby to, że realizacja celów określonej organizacji społecznej (jak tu: np. gromadzenie informacji i ich upublicznianie, promocja transparentności w życiu publicznym) miałaby być zrealizowana przez osobę trzecią — przy wykorzystaniu jej środków. (…)

W rozpoznawanej sprawie nie może mieć istotnego znaczenia podnoszona przez Stowarzyszenie okoliczność, że — jako rozpoznawalna organizacja, prowadząca w przestrzeni publicznej działalności w sferze popularyzowania przejrzystości w życiu publicznym – może wykorzystać informacje dla potrzeb tworzenia określonych raportów lub rekomendacji. Działania te — dotyczące realizacji zakresu statutowej działalności — muszą być podejmowane przy wykorzystaniu sił i środków, jakimi dysponuje dana organizacja pozarządowa, nie zaś osób trzecich – przez opracowanie — na żądanie wnioskodawcy — informacji przetworzonej. Wprawdzie generalnie przejrzystość gospodarowania środkami publicznymi pozostaje z pewnością w interesie publicznym. Nie oznacza to jednak, aby realizujący działalność w dobrym zakresie podmiot mógł determinować swoimi wnioskami, jakie zadania winny obciążać poszczególne podmioty, np. spółki publiczne — poza obowiązkiem udostępnienie informacji prostej. Przypadki wykraczające poza tą powinność mają charakter szczególny i nie mogą wynikać wyłącznie z postulatu jawności gospodarowania środkami przez spółki publiczne. Przesądzenie zakresu obciążeń w danym zakresie należy bowiem do prawodawcy, nie zaś do organizacji pozarządowych, czy kontrolujących legalność orzeczeń wobec ich żądań sądów administracyjnych.

Etap 3: Skarga kasacyjna Totalizatora Sportowego

Spółka wniosła skargę kasacyjną od opisanego powyżej wyroku. Pozostaje czekać na rozstrzygnięcie spraw przed NSA.