Uwagi do propozycji zawartych w stanowisku Rady Działalności Pożytku Publicznego w sprawie „Wytycznych dla Programów dla Organizacji Pozarządowych”. Złożone w serwisie Mam Zdanie 17 lutego 2012 roku.

Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich od 2007 roku, w partnerstwie z Fundacją im. Stefana Batorego prowadzi działania wspierające rozwój organizacji strażniczych (jedna z grup tematycznych, do których kierowane jest dofinansowanie w ramach planowanego Funduszu dla Organizacji Pozarządowych). Opierając się na naszych doświadczeniach i obserwacjach, poparty badaniami tego typu działalności pragniemy zwrócić uwagę Rady na następujące sprawy dotyczące tego typu działań:

1. Polskie organizacje strażnicze to wspólna nazwa dla przedsięwzięć opartych na pracach analitycznych prowadzonych przez prawników i prawniczki; poprzez organizacje członkowskie lub innego typu organizacje, które z wiedzy prawników korzystają zależnie od potrzeb; po lokalne inicjatywy, którym dla rozwoju potrzebna jest pomoc z zewnątrz i możliwość wymieniania się poglądami czy przynależność do wspólnego środowiska.
2. Środki na działalność strażniczą przyzwane są w sposób ciągły, który pozwala na rozwój i budowanie strategii, wyłącznie przez Fundację im. Stefana Batorego. Do 2010 roku znacznym wsparciem służył Fundusz dla Organizacji Pozarządowych. Traktuje ona o strażnictwie bardzo szeroko, co po latach doświadczeń precyzujemy). Dokładnie przyjrzenie się projektom finansowanym z linii budżetowej 5.4.2 w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki pozwala stwierdzić, że większość tych środków nie przyczyniła się do rozwoju kontroli społecznej, a posłużyła wszelkiego rodzaju projektom partycypacyjnym, badawczym i ewaluacyjnym. Granty Szwajcarskie, które stanowiły nadzieję dla działań strażniczych (szczególnie wyróżnione w zasadach), również jak dotąd nie przyniosły oczekiwanego wsparcia – w pierwszym konkursie dofinansowanie otrzymała jedna organizacja strażnicza. Finansowanie i wsparcie oferowane przez Fundację im. Stefana Batorego jest więc w zasadzie jedynym. Jego dodatkową zaletą jest możliwość wieloletniego i strategicznego planowania.
3. Organizacje strażnicze uważane są za istotny i niedostatecznie rozwinięty element polskiego społeczeństwa obywatelskiego i polskiej demokracji. Szczególnie niepokojący jest ich brak na poziomie lokalnym.

Doceniamy przemyślany sposób wspierania opisany w stanowisku Rady. Jednocześnie jednak, w związku z powyższymi uwagami, pragniemy podkreślić konieczność, dobrego zrozumienie idei strażnictwa i zastosowania właściwych narzędzi wsparcia.

Tymczasem, nie odnajdujemy w stanowisku RDPP odwołania do kwestii lokalnych działań strażniczych, a są one silnie związane z priorytetowymi hasłami Funduszu „demokracją”, „dobrym rządzeniem” i „transparentnością”. Zdajemy sobie sprawę, że często te inicjatywy nie są dostatecznie silne, aby samodzielnie aplikować o środki, jednak tworzenie systemu wsparcia i budowania środowiska, jest kluczowe dla ich rozwoju. Ze względu na tematykę proponujemy umieszczenie sformułowania „inicjatywy lokalnych inicjatyw strażniczych lub przedsięwzięcia wspierające rozwój takich inicjatyw” w punkcie 1.3. Jednocześnie wnioskujemy do Rady o refleksję nad tym, czy nie należałoby wsparcia dla lokalnych inicjatyw strażniczych, które wspiera obecnie tylko SLLGO wspólnie z Fundacją im. Stefana Batorego, uznać za obszar kluczowy (Ścieżka II).

Z drugiej strony z trudem odnaleźliśmy punkt, który pozwalałby doświadczonej organizacji strażniczej (i nie tylko) zrealizować programowe działanie na rzecz likwidacji konkretnego problemu. W punkcie IV, tylko w jednym miejscu wspomina się o kluczowym programie organizacji. Reszta opisu sugeruje, że chodzi bardziej o rozwój organizacyjny. Proponujemy wzmocnić informację o możliwości sfinansowania działań programowych. Ponadto, zdając sobie sprawę, że każda organizacja powinna poddawać refleksji swoje działania, jesteśmy przeciwni pomysłowi wyznaczania „tutora”. Postulujemy zaufanie organizacjom – zwłaszcza tym, które działają już od dawna i poddawały swoje działania refleksji – i pozostawienie możliwości wyboru tej formy pomocy jako nieobowiązkowej. Uważamy natomiast za niezwykle przydatne rozmowy o kierunkach rozwoju prowadzone z doświadczonymi osobami. Taką praktykę stosuje Fundacja im. Stefana Batorego przez ostatnie dwa lata ze swoimi beneficjentami. Jest to jednak naszym zdaniem zbyt ryzykowny mechanizm do zastosowania przez inne podmioty, co przy wyłanianiu operatora w trybie konkursowym stanowi bardziej zagrożenie niż pomoc.

Ponadto przedstawiamy uwagi szczegółowe dotyczące wymienianych priorytetów:

W punkcie 1.3.2, jako obszar wsparcia, pojawia się „promowania dostępu do informacji”. Jesteśmy organizacją specjalizującą się w tym temacie i prowadzącą około 20 spraw sądowych rocznie. Nie możemy się zgodzić z tak postawionym opisem problemu. Dostęp do informacji, jeśli ma być wyróżniony jako działanie strażnicze (co popieramy), powinien zostać nazwany w sposób nie budzący wątpliwości co do charakteru działań np. „działania dotyczące dostępu do informacji publicznej”. Sama promocja prawa do informacji ma niewiele wspólnego z kontrolą społeczną, może być jedynie elementem strategii działań w interesie społecznym.

Proponujemy także poprawienie zdania w punkcie 1.4.1 – „działania rzecznicze prowadzone na szczeblu regionalnym i lokalnym”. Zważywszy na to, że przejrzysty i rozliczalny wpływ obywateli i organizacji działających w interesie społecznym jest od lat uważany za jeden ze słabszym elementów polskiego systemu stanowienia prawa, nie widzimy powodu, dla którego wyłączone zostały działania rzecznicze na szczeblu centralnym. Proponujemy zapis: „działania rzecznicze prowadzone na szczeblu regionalnym i lokalnym i centralnym”