We wtorek 21 listopada do Laski marszałkowskiej wpłynął poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne oraz niektórych innych ustaw. Celem projektu jest nowelizacja prawa dotycząca oświadczeń majątkowych i rozszerzenie tego obowiązku na małżonków osób sprawujących władzę, urzędników wydających decyzje, a także osób zasiadających w organach spółek z kapitałem Skarbu Państwa. W związku z tym chcemy przyjrzeć się rozwiązaniom stosowanym w Unii Europejskiej. 

W pierwszej kolejności warto przeanalizować rozwiązania wprowadzone niedawno w Parlamencie Europejskim (PE). W odpowiedzi na oskarżenia o korupcję parlament dokonał rewizji swoich wewnętrznych zasad, opierając się na 14-punktowym planie reformy. Zmiany w Regulaminie Parlamentu weszły w życie 1 listopada 2023 r., a zostały przyjęte 13 września 2023 r. na posiedzeniu plenarnym, uzyskując 505 głosów za, 93 przeciw i 52 wstrzymujących się. Zmieniony Kodeks postępowania posłów do Parlamentu Europejskiego dotyczący uczciwości i przejrzystości jest załącznikiem nr 1 do Regulaminu Parlamentu Europejskiego. 

Oświadczenie o interesach prywatnych

Dotychczasowa deklaracja interesów finansowych zostaje zastąpiona oświadczeniem o interesach prywatnych, zawierającym bardziej szczegółowe i klarowne informacje. Członkowie muszą złożyć precyzyjne i szczegółowe oświadczenie o interesach prywatnych na początku swojej kadencji i aktualizować je w przypadku zmian. Informacje do ujawnienia dotyczą: Zajmowania stanowiska i bycia członkiem/członkinią w trakcie trzech lat przed objęciem urzędu w Parlamencie Europejskim. Muszą też ujawnić informacje dotyczące jakiejkolwiek opłacanej działalności zewnętrznej wykonywanej równolegle do pełnienia funkcji parlamentarzysty, kiedy łączna kwota za wszystkie działalności przekracza 5000 euro brutto/rok, jak również członkostw, posiadania udziałów, otrzymywanego wsparcia, lub jakichkolwiek innych bezpośrednich lub pośrednich prywatnych interesów. Oświadczenie o interesach prywatnych zgodnie składa się na e-Portalu dla posłów za pomocą formularza elektronicznego.

Oświadczenia o świadomości konfliktów interesów

Nowe przepisy wprowadzają dodatkowe oświadczenie o świadomości konfliktów interesów, w związku z odpowiedzialnością odpowiadającą urzędowi lub stanowisku, dla wiceprzewodniczących, kwestorów, przewodniczących lub wiceprzewodniczących komisji lub delegacji, sprawozdawców, sprawozdawców pomocniczych, w tym opinii, lub uczestników w oficjalnej delegacji lub negocjacjach międzyinstytucjonalnych. Konflikt interesów istnieje, gdy na wykonywanie mandatu w interesie publicznym może zaistnieć wpływ z powodów związanych z rodziną parlamentarzysty, życiem emocjonalnym, interesem ekonomicznym lub jakimkolwiek innym bezpośrednim lub pośrednim prywatnym interesem. Konflikt interesów nie istnieje, gdy członek Parlamentu odnosi korzyści tylko jako członek ogółu społeczeństwa lub szerokiej klasy osób. Kodeks wskazuje, że konflikt interesów może zaistnieć ze względu na wcześniej wykonywaną pracę, członkostwa w radach nadzorczych lub zarządach przedsiębiorstw, organizacjach pozarządowych. 

Oświadczenie majątkowe

Parlament wprowadził oświadczenie majątkowe, które parlamentarzyści muszą złożyć na początku i końcu każdej kadencji. Członkowie parlamentu są zobowiązani do zadeklarowania swoich aktywów i pasywów, gdy szacunkowa wartość każdej pozycji przekracza 5000 euro. Należy wyszczególnić nieruchomości, budynki, akcje, obligacje, pożyczki, konta bankowe poza Unią Europejską. Oświadczenie składa się w formie papierowej i umieszcza w zapieczętowanej kopercie. Oświadczenia są udostępniane wyłącznie właściwym organom ścigania i organom sądowym, na podstawie należycie uzasadnionego wniosku skierowanego do przewodniczącego, w ramach postępowania sądowego związanego z toczącymi się dochodzeniami. 

Powiadomienie o otrzymanych prezentach w oficjalnej roli

Zasadą jest, że członkowie nie mogą przyjmować prezentów wartych więcej niż 150 euro. Prezenty otrzymane podczas reprezentowania Parlamentu w oficjalnej roli muszą być zadeklarowane i przekazane, jeśli ich przybliżona wartość przekracza 150 euro. Prezenty nietrwałe lub konsumpcyjne mogą być przekazane na cele charytatywne. Pod tym linkiem można się zapoznać z rejestrem prezentów otrzymanych przez posłów i posłanki obecnej kadencji.

Deklaracja uczestnictwa  w wydarzeniach zorganizowanych przez strony trzecie na zaproszenie 

Parlamentarzyści muszą złożyć deklarację, jeśli koszty podróży, zakwaterowania i/lub utrzymania są w pełni lub częściowo pokrywane lub zwracane przez stronę trzecią, w ciągu 60 dni od ostatniego dnia uczestnictwa. Członkowie są zwolnieni z obowiązku ujawniania, jeśli stroną trzecią pokrywającą lub zwracającą koszty jest instytucja UE, państwo członkowskie, organizacja międzynarodowa, partia polityczna lub fundacja UE, partner społeczny, kościół lub wspólnota religijna. Obowiązek publikacji informacji o spotkaniach parlament rozszerzył na wszystkich parlamentarzystów i na wszystkie zaplanowane spotkania z przedstawicielami interesów i przedstawicielami władz publicznych państw trzecich, w tym nieoficjalnymi przedstawicielami i wysłannikami handlowymi, związane z działalnością parlamentarną, także gdy asystenci prowadzą spotkania w imieniu członka. 

Zasadą jest, że członkowie powinni spotykać się tylko z przedstawicielami zarejestrowanymi w Rejestrze Przejrzystości i nie mogą współpracować z byłymi parlamentarzystami, którzy odeszli z PE mniej niż sześć miesięcy temu i prowadzą działalność, w ramach której reprezentują inne podmioty. Obowiązek nie obejmuje spontanicznych lub towarzyskich spotkań, działań okręgowych, debat publicznych (np. telewizja, radio, „spotkania z mieszkańcami”) i spotkań z przedstawicielami interesów zwolnionymi z Rejestru Przezroczystości (np. państwa członkowskie i ich organy na wszystkich poziomach, organizacje międzyrządowe, partie polityczne, partnerzy społeczni, kościoły). 

Deklaracja wkładu

Zgodnie z nowymi przepisami, posłowie sprawozdawcy muszą wymieniać podmioty lub osoby, od których otrzymali wkład w sprawy dotyczące przedmiotu sprawozdania lub opinii, w załączniku do swojego sprawozdania lub opinii. 

Komitet Doradczy 

Komitet doradczy ds. postępowania posłów udziela wskazówek posłom dotyczących interpretacji kodeksu postępowania oraz ocenia zarzuty o jego naruszenie, doradzając Przewodniczącemu Parlamentu co do dalszych działań. Monitoruje przestrzeganie kodeksu przez posłów i środków wykonawczych. Skład komitetu, z pięciorgiem członków mianowanych przez Przewodniczącego, uwzględnia doświadczenie członkiń i członków, a przewodniczący/przewodnicząca zmienia się rotacyjnie co sześć miesięcy. Dodatkowo Przewodniczący Parlamentu powołuje członków rezerwowych z grup politycznych nieposiadających reprezentacji w komitecie. Komitet publikuje roczne sprawozdania ze swoich działań. Pod tym linkiem można przeczytać sprawozdanie z prac w 2022 r.

Sankcje

Parlament zrewidował swoje zasady dotyczące sankcji, aby wzmocnić przestrzeganie obowiązków wymienionych w przyjętym dokumencie. Kary mogą teraz polegać na utracie dziennego dodatku na utrzymanie i/lub zawieszeniu uczestnictwa we wszystkich lub niektórych działaniach Parlamentu na okres do 120 dni, a w przypadku powtarzających się naruszeń lub odmowy stosowania się, do natychmiastowego środka dyscyplinarnego podjętego na posiedzeniu.

Następne kroki

Zmiany wejdą w życie 1 listopada 2023 roku, z wyjątkiem tych, które upoważniają Biuro i Kwestorów do przyjęcia środków wdrożeniowych, które zaczęły obowiązywać natychmiast. Deklaracje interesów złożone przed wprowadzeniem tych zmian pozostaną ważne do końca roku.

Wzory oświadczeń i formularze