Nagrody w administracji publicznej elektryzują opinię publiczną. W nagłówkach artykułów na poziomie lokalnym pojawiają się krzykliwe tysiące, a na szczeblu centralnym nierzadko miliony złotych. Rzadko jednak to wzmożone zainteresowanie przekłada się na głębszą dyskusję. By ją prowadzić, potrzebujemy rzetelnych danych oraz rzeczowych argumentów. O najnowsze dane dotyczące nagród zapytaliśmy niedawno ministerstwa. Czego się dowiedzieliśmy?

Tematem nagród w administracji publicznej Sieć Obywatelska Watchdog Polska zajmuje się od lat. Sprawdzaliśmy, jak wygląda on na szczeblu samorządowym, w ministerstwach czy spółkach Skarbu Państwa. Pierwszym krokiem do prowadzenia debaty w tym obszarze są dane. Potrzebujemy ich, żeby móc dyskutować o tym, czy dana nagroda powinna zostać przyznana, czy jej wysokość była odpowiednia, a może za niska lub za wysoka, jak chcemy kształtować politykę ich przyznawania. Do tego wszystkiego niezbędne są informacje. Dlatego też kolejny raz skierowaliśmy wnioski o informację publiczną w temacie nagród do ministerstw.

Nagrody w ministerstwach w I półroczu 2024 r. 

Na początku lipca postanowiliśmy sprawdzić, jak nagradzani byli pracownicy i pracownice ministerstw w okresie od 1 stycznia do 30 czerwca. Wnioski skierowaliśmy do wszystkich ministerstw oraz Kancelarii Prezesa Rady Ministrów (dalej jako: KPRM). Poprosiliśmy o udostępnienie informacji o:

1. łącznie wypłaconych nagrodach w Ministerstwie w roku 2024 w okresie od 1 stycznia do 30 czerwca,
2. podanie imion i nazwisk osób pełniących funkcję publiczną wraz z wypłaconymi nagrodami w roku 2024 w okresie od 1 stycznia do 30 czerwca.

Odpowiedzi otrzymaliśmy z 16 spośród 19 ministerstw, ale 2 z nich nie były merytoryczne, a formalne. Ministerstwo Spraw Zagranicznych uznało pytania za niezrozumiałe, a Ministerstwo Sportu i Turystyki wezwało nas do wykazania, że uzyskanie tych informacji jest szczególnie istotne dla interesu publicznego.

W zdecydowanej większości przypadków nie było problemów z odpowiedzią na pierwsze pytanie i udostępnienie informacji o łącznej wysokości nagród wszystkim zatrudnionym osobom. W tym punkcie warto również pochwalić Ministerstwa Infrastruktury, Rodziny i Polityki Społecznej, Klimatu i Środowiska oraz Sprawiedliwości, które zawarły również informację o tym, ile przyznano nagród. Choć pytanie nie obejmowało tej kwestii, to dodatkowa informacja była cenna z uwagi na pokazanie skali nagradzania w danym resorcie.

Gorzej wypadły odpowiedzi na drugie z pytań. Zapytaliśmy o to, komu spośród osób pełniących funkcje publiczne przyznawane były nagrody i w jakiej wysokości. W przypadku osób pełniących funkcje publiczne, zgodnie z ustawą o dostępie do informacji publicznej – art. 5 ust. 2, mamy prawo do szerszego zakresu informacji w odróżnieniu od zwykłych pracowników i pracownic zatrudnionych w instytucjach publicznych. W odniesieniu do osób pełniących funkcje publiczne, co do zasady, gdy nasze pytanie ma związek z pełnieniem przez nie funkcji publicznej, nie można zasłonić się przesłanką ograniczającą dostęp do informacji publicznej, m.in. prywatnością.

Część ministerstw odmówiło odpowiedzi na to pytanie, uznając, że udzielenie takiej informacji wymaga przetworzenia. W części resortów nagrody nie były wypłacane osobom pełniącym funkcje publiczne, co wynikało z udzielonej odpowiedzi. Była również grupa ministerstw, dla których przygotowanie i udzielenie pełnej odpowiedzi nie było problemem. 

Poszczególne kwoty oraz rodzaje odpowiedzi, które otrzymaliśmy, prezentujemy w poniższej tabeli. Osoby zainteresowane całościowymi odpowiedziami ministerstw mogą zajrzeć na stronę monitoringu „Nagrody w ministerstwach 2024” na naszym portalu “Obywatelskie fedrowanie danych”. 

Dane są zasadniczo zbieżne z informacjami, które w lipcu 2024 r. publikował „Fakt”. Kwoty nagród w poszczególnych ministerstwach pokrywają się, choć w naszym przypadku nie wszystkie ministerstwa odpowiedziały na wnioski. Z danych uzyskanych przez „Fakt” wynika, że nagrody w MSZ wyniosły 4 742 746 zł (693), w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego 3 mln 26 tys. 500 zł (535). 

Po co pytać o nagrody?

Z wielu ministerstw uzyskaliśmy odpowiedzi, ale do uzyskania pełnej wiedzy na temat tego, jak nagradzani są pracownicy i pracownice ministerstw, jeszcze daleka droga. Nie jest to zaskoczeniem, gdy weźmiemy pod uwagę, jak ministerstwa odpowiadały na podobne pytania w ubiegłych latach.

Dlaczego to ważne, abyśmy jako obywatele i obywatelki wiedzieli, jak nagradzani są urzędnicy i urzędniczki? Po pierwsze wydatkowanie publicznych pieniędzy powinno być z zasady transparentne. Składamy się na nie wszyscy, przez co powinniśmy móc wiedzieć i dzięki temu współdecydować o kierunkach ich wydatkowania.

Informacja na temat wysokości nagród daje nam możliwość debaty publicznej o tym, jak i za co wynagradzamy państwowych urzędników. Warto zwrócić uwagę, że brak transparentności nie tylko może świadczyć o nieprawidłowościach, ale może także wypaczać sens przyznawania nagród. Gdy proces ten nie jest klarowny, prowadzi to do sytuacji, w której ani nagrodzeni nie mogą się w pełni cieszyć, ani pozostała część zespołu pracowniczego nie wie, co mogłaby zrobić, by w przyszłości zapracować na taką gratyfikację.

W celny sposób tę kwestię opisuje komentarz do ustawy o służbie cywilnej: 

Zgodnie z teorią zarządzania personelem nagroda to dodatek motywacyjny dla pracowników, których efekty pracy w znacznym stopniu przybliżyły pracodawcę do osiągnięcia ustalonych założeń. Istotne jest, by pracownik znał zasady otrzymywania nagród. Motywowanie za pomocą nagradzania jest skuteczne, jeżeli wiąże się z uzyskaniem konkretnego rezultatu, nagroda jest odpowiednio atrakcyjna dla pracowników i wówczas będą chcieli o nią walczyć, otrzymanie nagrody jest możliwe nie częściej niż kilka razy w roku, np. kwartalnie. Okoliczności przyznania i przekazania nagrody powinny być na tyle wyjątkowe, by w obecności innych pracowników laureat poczuł się wyróżniony, a pozostali pracownicy zechcieli poprawić swe wyniki i także w przyszłości znaleźć się w tym miejscu.

Walczak [w:] Ustawa o służbie cywilnej. Komentarz, red. K. W. Baran, Warszawa 2021, art. 93.

Przykładem, jak można informować o nagrodach, jest nasz Biuletyn Informacji Publicznej, gdzie znajdują się informacje o wysokości przyznanych nagród, ale także ich uzasadnienie. Wskazuje ono konkretne działania i osiągnięcia danej pracownicy lub pracownika. Zachęcamy instytucje państwowe do zainspirowania się tym przykładem. Jasna informacja o zasłużonej nagrodzie to nie tylko cegiełka do budowy transparentnego państwa, ale także, a może przede wszystkim, świetne narzędzie motywacji dla najlepszych i najbardziej pracowitych urzędniczek i urzędników.