Działania strażnicze znalazły się w projekcie nowego Regulaminu Funduszu Inicjatyw Obywatelskich. Wprowadził je Komitet Monitorujący i jest to na pewno pierwszy sukces. Będziemy jednak starać się o więcej.

Jak już pisaliśmy, 11 czerwca 2015 roku udaliśmy się do Ministra Jarosława Dudy, aby porozmawiać o wzmocnieniu woli politycznej dotyczącej finansowania strażnictwa i rzecznictwa. Podstawą naszych oczekiwań jest wyraźna deklaracja w Programie Rządowym FIO, chcieliśmy aby nabrała kształtów.

Przejawem woli politycznej jest naszym zdaniem pojawienie się wydzielonej linii budżetowej w ramach konkursów FIO na działania strażnicze i rzecznicze oraz adekwatna i proporcjonalnie znacząca kwota, która świadczyłaby o faktycznym priorytetowym traktowaniu takich działań. Podczas spotkania zwróciliśmy też uwagę, że FIO miało wzmacniać obecność obywateli w rządzeniu. Skoro brakuje pieniędzy (co sami widzimy), to należy wybrać.

W tym roku pieniądze były znaczone. Organizacje mogły zaznaczyć kierunek – jak się domyślamy (niestety nie zostało to opisane w Regulaminie) działania strażnicze i rzecznicze to kierunek 3.3. (lista projektów jednorocznych i lista projektów dwuletnich). Dotacje otrzymały Fundacja Aktywizacja wraz z Towarzystwem Pomocy Głuchoniewidomym; Fundacja Court Watch Polska; Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Gdańsku; Raciborskie Stowarzyszenie Samorządowe Nasze Miasto; Fundacja Integracja. Sądząc po części tytułów i znajomości działań organizacji, nie są to projekty strażnicze. Jednocześnie odpadły projekty Stowarzyszenia Nasz Bocian, Fundacji Klinika Rządzenia, Fundacji Wolności, Fundacji im. Stefana Batorego czy Stowarzyszenia Praw Pasażerów Przyjazne Latanie, co do których można powiedzieć, że konsekwentnie realizują strażniczą wizję i wpływają na sposób sprawowania władzy czy przestrzeganie prawa przez państwo i biznes. O takie właśnie projekty powinno chodzić. Nie wystarczy bowiem nauczyć obywateli praw, trzeba jeszcze doprowadzić do tego, aby ich prawa były przestrzegane. Tymczasem w Polsce od 26 lat głównie uczy się o prawach. Brak możliwości ich skutecznej egzekucji jest przyczyną niezadowolenia społecznego. I trudno się dziwić. Zaś w FIO, w ramach wzmacniania obywatelskiego głosu, głównie się szkoli, szkoli i szkoli.

Podczas spotkania z Ministrem Dudą obecny był Dyrektor Departamentu Pożytku Publicznego. Skorzystaliśmy więc z okazji i poprosiliśmy o możliwość przyjścia na posiedzenie Komitetu Monitorującego i przedstawienie swoich racji. Otrzymaliśmy taką zgodę.

Tymczasem następnego dnia – 11 czerwca 2015 roku – pojawił się nowy Regulamin Funduszu Inicjatyw Obywatelskich na 2016 rok. Przeczytaliśmy w nim, iż wydzielono specjalny komponent. Ta decyzja Komitetu Monitorującego bardzo nas ucieszyła. Jednocześnie zaniepokoiło nas, co się stało z działaniami rzeczniczymi (nie są wpisane) i dlaczego widnieje wciąż niewielka kwota w budżecie. Od początku wskazujemy, że powinna być przynajmniej dwa razy większa na rok.

Zatem podczas naszego – mamy nadzieję, że wciąż możliwego – spotkania z Komitetem Monitorującym (2 lipca 2015) – chcielibyśmy porozmawiać o:

– uwzględnieniu wspólnych działań strażniczych i rzeczniczych, a jeśli nie, dodanie osobnego komponentu rzeczniczego. Wiele organizacji rzeczniczych musi stać na straży wprowadzanych przez siebie standardów, np. Koalicja na Rzecz Pieczy Zastępczej stoi na straży standardów wprowadzonych przez prawo dotyczące pieczy zastępczej. Od podobnych działań Fundacji Rodzić po Ludzku, którą nazywamy organizacja strażniczą, różni ją tylko to, że składa się z mniejszych organizacji zajmujących się pieczą zastępczą, podczas gdy Fundacja Rodzić po Ludzku to wyspecjalizowana organizacja powołana głównie po to, żeby zajmować się warunkami porodów w szpitalach. Dobrze tę różnicę oddaje klasyczna definicja Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka:

„Watch−dog — dosłownie „pies wartowniczy”. Nazywa się tak organizacje pozarządowe, których celem jest obywatelska kontrola działań władz publicznych (np. organizacje zajmujące się prawami człowieka, ekologią) lub obywatelska kontrola etyki działań wielkiego biznesu. Podobne funkcje pełnią często organizacje reprezentujące mniejszości, poszczególne grupy zawodowe czy konsumenckie, choć z reguły nie jest to ich jedyne ani główne zadanie. Większość organizacji typu watch−dog dąży do systemowych zmian w funkcjonowaniu instytucji państwa.”

Wydaje się zatem, że konkretne sformułowanie Regulaminu w tym względzie powinno dokładnie definiować, o jakie zadania chodzi. Nie jest bowiem najważniejsze, czy nazwiemy działania strażniczymi czy rzeczniczymi. Znacznie większe znaczenie ma to, co ma się dziać w ramach finansowanych projektów.

Ponadto postulować będziemy:

– zwiększenie budżetu tak, aby wysiłek włożony w osobny komponent oraz priorytet nadany działaniom strażniczym i rzeczniczym był widoczny. Proponowalibyśmy milion złotych rocznie zamiast przewidzianych obecnie pięciuset tysięcy.

– warto też porozmawiać o sposobie oceny – doborze ekspertów, omówieniu przez nich strategicznej wizji, możliwości wprowadzenia do procedury spotkań z organizacjami, które otrzymają najwyższą liczbę punktów.

– nie można też zapominać o działaniach bardzo lokalnych. W tym roku nie udało się porozmawiać z operatorami małych grantów. Naszym postulatem pozostaje jednak zauważenie przez nich lokalnych działań strażniczych. Właśnie kończymy redagowanie publikacji zatytułowanej „Zdrowe zęby demokracji” poświęconej takim właśnie działaniom. Mamy nadzieję, że okaże się ona pomocna w dostrzeżeniu przez operatorów specyfiki lokalnych działań strażniczych.

W spotkaniu z Ministrem Jarosławem Dudą wzięli udział: Fundacja Court Watch Polska, Fundacja OPOR, Fundacja Synapsis, Instytut Spraw Obywatelskich i Sieć Obywatelska Watchdog Polska. To co możliwe jest do podniesienia już teraz, przedstawimy w naszych uwagach w ramach konsultacji Regulaminu FIO. Zachęcamy Was do przyłączania się do naszych uwag, ich wspierania bądź składania podobnych.