Obiecaliśmy Wam poddać pod dyskusję to, co proponujemy zmienić w Regulaminie Funduszu Inicjatyw Obywatelskich w 2014 roku. Uwagi mamy złożyć do niedzieli. Dziś ostatni dzień roboczy – sygnalizujemy Wam jakie mamy propozycje, żebyście wskazali nam ewentualne problemy z nimi związane. Zależy nam na tym zwłaszcza dlatego, że proponujemy znaczne zmiany, a nawet jedna z naszych rekomendacji zakłada wykreślenie specjalnych przepisów odnoszących się do organizacji strażniczych. Naszym zdaniem separowanie w ten sposób organizacji, wydzielanie im małego budżetu i wtłaczanie ich w jeden tylko priorytet zatrzyma rozwój tego typu działań. Jak najbardziej doceniamy intencję autorów konsultowanego Regulaminu i całego Programu, ale proponujemy aby zmienić zasady ogólne tak, by organizacje strażnicze naprawdę mogły być finansowane. Zapraszamy Was do dyskusji na FB i w mailu – biuro@siecibywatelska.pl. Uwagi możecie przysyłać do niedzieli, do godziny 12.00. Później złożymy naszą opinię.

Wstępne uwagi Sieci Obywatelskiej – Watchdog Polska do Regulaminu Funduszu Inicjatyw Obywatelskich w 2014 roku (Regulamin – http://pozytek.ngo.pl/wiadomosc/949914.html) w kwestii wsparcia dla organizacji strażniczych.

UWAGI OGÓLNE

1. Z naszych obserwacji wynika, że organizacje strażnicze można podzielić na kilka grup:

Organizacje ogólnopolskie – zajmujące się strażnictwem lub problemami grup mniejszościowych, ochroną środowiska, rozliczalnością władzy etc., które dostrzegają w strażnictwie potencjał wzmacniający ich dotychczasową działalność.

Organizacje lokalne, które nie tylko monitorują władze, ale też pełnią inne role. By zachować niezależność i bezstronność, nie korzystają z pieniędzy gminnych, co utrudnia ich funkcjonowanie. Równocześnie w ogólnopolskich konkursach dotacyjnych muszą konkurować z dużymi organizacjami „centralnymi”.

Lokalni aktywiści, którzy działają samotnie. Osoby o wysokich kompetencjach, ale niemal pozbawione zaplecza organizacyjnego i wsparcia.

2. W Fundusz Inicjatyw Obywatelskich wyznaczono specjalny komponent w ramach Priorytetu 3 – Aktywni Obywatele:

Projekty realizowane w ramach tego Priorytetu powinny przyczyniać się do wzrostu partycypacji obywateli w sprawach publicznych (str. 5 Regulaminu).

Rzeczywiście ten priorytet mieści w sobie działania strażnicze. M. in. polegają one na zdobywaniu informacji, analizowaniu jej, formułowaniu rekomendacji, a następnie aktywnym działaniu na rzecz ich realizacji.

Tak samo jednak mieści w sobie takie działania Priorytet 2 – Aktywne Społeczeństwo:

Projekty realizowane w ramach tego Priorytetu powinny w różnych formach angażować obywateli, dając im możliwość aktywnego działania oraz łączenia aktywności ze zdobywaniem wiedzy w sferze działań obywatelskich (str. 5 Regulaminu).

W działalności strażniczej obywatelki i obywatele – poprzez pozyskiwanie informacji (z BIP, na wniosek oraz poprzez uczestnictwo w posiedzeniach rad gmin czy komisji parlamentarnych) uczą się, że wiedza o tym, jak działa władza jest sprawą naturalną w demokratycznym państwie. Podobnie – podczas debat, które są organizowane w ramach działań strażniczych – obywatelki i obywatele uczą się o prawach takich jak wolność słowa, a podczas pikiet, marszy, happeningów – do wolności słowa dołącza wolność zgromadzeń. Zajmując się prawami konkretnej grupy – np. prawami wyborczymi – uczą się o tym jak te prawa wyglądają i jakie są obowiązki władz gminy, a składając wnioski i skargi – jak można wpływać prawnie na działania władz gminy bądź administracji publicznej. Te wszystkie typy działań należą do wachlarza metod używanych przez organizacje strażnicze. A w Priorytecie 2, w ogóle się nie zauważa oranizacji strażniczych, skoro zostały wydzielone wyłącznie w Priorytecie 3. Tymczasem obywatelki i obywatele – aktywnie korzystając ze swoich praw – uczą się ich w praktyce.

3. Prawdziwą bolączką w rozwoju działań z zakresu kontroli obywatelskiej jest w Polsce trudna sytuacja takich inicjatyw na poziomie lokalnym. W efekcie – większość lokalnych inicjatyw strażniczych to grupy zapaleńców lub pojedyncze osoby.

To właśnie takie środowiska powinny być wsparte w Priorytecie 1 – Małe inicjatywy: 

Projekty realizowane w ramach tego Priorytetu powinny wpływać pozytywie na możliwości obywateli w realizacji oddolnych inicjatyw.

Tymczasem w Priorytecie 1, inicjatywy strażnicze się nie pojawiają.

4. Zdajemy sobie sprawę, że wystarczy inicjatywy nie nazywać strażniczą, a zdefiniować poprzez formy działań i problem jest rozwiązany.

Naszym zdaniem przyjęcie takiego podejścia jest jednak szkodliwe. Po pierwsze utrudnia zrozumienie kontrolnej funkcji społeczeństwa wobec władzy. Skazuje wszystkich uczestników procedury konkursowej na wysoce niedoskonałe zdefiniowanie organizacji strażniczej wpisane w części dotyczącej wydzielonego komponentu (str. 48 Regulaminu). Po drugie, patrząc na kategorie wydatków, mamy obawy gdzie takie działania w ogóle miałyby szansę być sfinansowane (patrząc na wpisane do Regulaminu kategorie kosztów – str. 12 i 13 – działania z punktu 2 tego tekstu nie byłyby możliwe do sfinansowania).

5. Sposób zdefiniowania działań strażniczych w wydzielonym komponencie (str. 48 Regulaminu) zdecydowanie nadaje się do polemiki. Po pierwsze podana jest najbardziej ogólna z możliwych definicji. Tymczasem zjawisko jest bardziej złożone i trzeba je widzieć w szerszym kontekście –w tym celu polecamy przygotowane przez nas opracowanie.

Dodatkowo, definicje przyjęte w Regulaminie zwyczajnie wykluczają sfinansowanie strategii działań w interesie publicznym. Z przytoczonej definicji organizacji strażniczej wynika bowiem jedynie, że może ona prowadzić monitoring lub działania kontrolne:

Organizacja strażnicza – organizacja, której przedmiotem działania jest obywatelska kontrola działań władz publicznych lub obywatelska kontrola etyki działania wielkiego biznesu (str. 48 Regulaminu).

Jednocześnie dodaje się propozycję definicji organizacji rzeczniczej:

organizacja, której przedmiotem działania jest reprezentowani interesów poprzez artykulację ich interesów społecznych i wywieranie nacisku na instytucje (publiczne i prywatne) w celu wprowadzenia zmian w funkcjonowaniu tych instytucji w obszarach, które przez wywierających nacisk uznawane są za ważne (str. 48 Regulaminu).

Co zatem z interesem publicznym – takim jak np. ochrona wolności słowa, prywatności, wolności zgromadzeń czy wolności słowa? Czy możliwe będzie działanie na rzecz ochrony tych praw – wszak nie są to interesy społeczne obywateli, a prawa i wolności obywateli?

Po co sztucznie rozdzielono działania, które powinny być traktowane wspólnie? Co więcej ich rozdzielność jest podkreślona przeznaczeniem 45% budżetu osobno na działania strażnicze i 45% na działania rzecznicze. Rekomendowalibyśmy następujące rozumienie działań strażniczych:

Celem działań strażniczych jest poprawianie funkcjonowania administracji i podnoszenie poziomu odpowiedzialności i zgodności z prawem działań wszelkich władz. Sprawdzanie jaka jest rzeczywistość w obszarze zainteresowania strażników jest niezbędnym, ale też zaledwie wstępnym działaniem. Chodzi o to, aby po stwierdzeniu ewentualnych problemów podejmować działania naciskające na władze i administrację, aby ta wprowadziła niezbędne korekty i zmiany poprawiające sytuację.

Strażnik monitoruje (bada, przygląda się) jak wygląda sytuacja w obszarze, który go interesuje. Po stwierdzeniu jakie są problemy i od jakich konkretnych decydentów zależy zmiana, podejmuje działania na rzecz zmiany. Te dzielą się na trzy typy. Prawne – gdy strażnik składa skargi do sądu, do organów kontrolnych, wnioskuje o wprowadzanie nowych rozwiązań na podstawie istniejącego prawa. Polityczne – gdy strażnik odkrywa, że potrzebne jest wprowadzenie nowego prawa lub jego zmiana, aby naprawić sytuację. Wtedy musi zachęcić polityków do działania poprzez rozmowy, spotkania konferencje, przedstawianie ekspertyz. Społeczne/publiczne – gdy do zmiany potrzebny jest nacisk w postaci demonstracji, marszy, masowego wysyłania listów. Czasem też wyróżnia się działania edukacyjne skierowane do decydentów, czyli np. warsztaty skierowane do urzędników.

6. Jeżeli chodzi o budżet komponentu jesteśmy zaniepokojeni jego wysokością. Na komponent zostało wydzielone 500 tys. zł rocznie.

Zakładając że w komponencie 3 mowa o organizacjach, które korzystają z ekspertów, robią analizy prawne, uczestniczą w posiedzeniach parlamentarnych, piszą i publikują raporty z monitoringów itp. przewidujemy, że koszt rocznej dotacji powinien oscylować w okolicach 100 000 zł (to oczywiście zależy od specyfiki projektu). Jednocześnie 500 tys. zł przeznaczone rocznie na komponent musi wystarczyć także na koszty operatora w wysokości maksymalnie 10%. Na dotacje pozostaje zatem 90% z 500 tys. zł, czyli 450 tys. zł. Następnie należy podzielić tę kwotę na pół – połowa na działania strażnicze i połowa na rzecznicze. I tak na działania strażnicze zostaje 225 tys. zł rocznie. Czyli 2, maksymalnie 3 dotacje rocznie. Drugie tyle dla organizacji rzeczniczych. Jednocześnie wydzielając w ten sposób organizacje strażnicze i rzecznicze – zamyka im się możliwość ubiegania się o środki w konkursie ogólnym. Jest to naszym zdaniem bardziej sposób na zabicie działalności strażniczej, niż jej wsparcie.

REKOMENDACJE

• Sens wydzielenia komponentu wynika z tego, że organizacje strażnicze powinny być niezależne od administracji. Dla centralnych organizacji, które często są krytyczne wobec działań administracji centralnej – przekazywanie pieniędzy przez operatora stanowi osłabienie wielu dylematów związanych z ograniczeniem niezależności. Dlatego bardzo popieramy wydzielenie komponentu i doceniamy to nowatorskie podejście. Jednocześnie jednak taki ruch wymagałby konsekwentnego działania. Musiałoby być możliwe wspieranie inicjatyw oddolnych (tak jak w Priorytecie 1, działań z Priorytetu 2 i 3 – a nie tylko 3) oraz nierozróżnianie działań strażniczych i rzeczniczych. Komponent mógłby dotyczyć obu.
• Dodatkowo – aby to wsparcie mogło wpierać zmianę społeczną, musi mieć adekwatne środki wysokości co najmniej 3 milionów rocznie – to tylko 5% z 60 mln. przeznaczonych na FIO w 2014 roku. Wydaje się że doceniłoby to wagę działań strażniczych i rzeczniczych w społeczeństwie aktywnych obywateli. Obecnie ich waga została oceniona na poziomie mniej niż 1% budżetu.
• Zwracamy uwagę, że jednocześnie na str. 28 Regulaminu czytamy: „iż minister może dokonać oceny strategicznej” i zdecydować o dofinansowaniu wniosków na kwotę stanowiącą 10% rocznej alokacji. Czyli ok. 6 mln (po odjęciu kosztów operacyjnych). Kryteria strategiczne – opisane na stronie 27 Regulaminu pozwalają w zasadzie wesprzeć dowolne działanie.

• oferta zakłada realizację ważnego interesu społecznego lub ważnego interesu publicznego,
  • oferta zakłada podjęcie próby rozwiązania istotnych kwestii i problemów społecznych,
  • oferta charakteryzuje się efektywnością społeczną i ekonomiczną projektu,
  • oferta zakłada realizację szczególnie istotnego tematu z punktu widzenia celów P FIO,
  • oferta zakłada realizację projektu przez podmiot z regionu o niższej aktywności społecznej,
  • oferta zakłada realizację projektu przez podmiot z regionu słabiej reprezentowanego w P FIO,
  • oferta zakłada realizację projektu przez podmiot pełniący istotną rolę w otoczeniu środowiskowym, posiadający potencjał zapewniający duży zasięg i szerokie oddziaływanie na społeczność lokalną / społeczeństwo,
  • duża rozbieżność w ocenie oferty przez ekspertów.

Tym samym proporcje kosztów inwestowane w uznaniowe działania władzy do proporcji kosztów inwestowany w kontrolę nad uznaniowością władzy mają się gorzej niż 10 do 1. Nie wróży to najlepiej podmiotowości obywateli, która wprawdzie nie jest celem Programu FIO, ale jest istotna dla angażowania się obywateli w życie publiczne. A to jest wymienione wśród celów Programu. Proponujemy zatem poprawienie kryteriów strategicznych, aby realizowały one jakikolwiek strategiczny cel i nie były takimi jedynie z nazwy.

• Jeżeli zmiany w Komponencie dla organizacji strażniczych i rzeczniczych nie są możliwe, proponujemy nie wydzielać go w ogóle. W tej sytuacji rekomendujemy wprowadzenie możliwości wyłonienia ogólnopolskiego operatora w komponencie 1 dla oddolnych działań strażniczych i rzeczniczych.
• Jednocześnie zwracamy uwagę na konieczność szerszego opisania rodzajów kosztów w kategorii działań III – czyli de facto w kategorii działań specyficznych dla konkretnego projektu (str. 12 Regulaminu)

Kategoria III – Koszty związane z uczestnictwem bezpośrednich adresatów zadania (w tym np. materiały szkoleniowe, wynajem sali, wynajem niezbędnego sprzętu, odzież, żywność, zakwaterowanie, przejazd beneficjentów, nagrody dla beneficjentów w konkursach itp.).

Proponujemy następujące opisanie tych działań: Specyficzne koszty realizacji projektu – koszty szkoleń (np. zakwaterowanie, wyżywanie, przejazdy), koszty kampanii skierowanych do obywateli i angażujących ich do działania (np. narzędzia internetowe, ulotki, plakaty, materiały na happeningi itp.), koszty ekspertów, pisania tekstów, spraw sądowych realizowanych w interesie publicznym, nagrywania wydarzeń i inne działania – zależnie od specyfiki projektu.

• Zwracamy uwagę, że nałożenie kwoty 5% na promocję, może spowodować sporo problemów formalnych.

Z jednej strony w całym projekcie podkreślana jest waga angażowania obywateli do działania. To zaś wymaga ponoszenia kosztów komunikacji. Nie ma pewności jak takie koszty kwalifikować będą eksperci – zwłaszcza przy napisaniu np. wyrazu „ulotka” w promocji. Ulotka zaś może służyć promocji projektu – temu kto go sfinansował, jak też zachęceniu mieszkańców do przyjścia na spotkanie. Eksperci często nie przeprowadzają takich analiz, a to skutkuje błędami których można uniknąć inaczej formułując opisy kosztów. Proponujemy całkowite skreślenie kategorii VII. 

• Zwracamy też uwagę na konieczność uszczegółowienia opisu kosztów niekwalifikowanych (str. 15 Regulaminu).

Mowa tam również o kosztach procesów sądowych. Tym niemniej koszty procesów sądowych mogą być związane z niewywiązywaniem się organizacji ze swoich obowiązków, jak też mogą być realizowane w interesie publicznym. W tym drugim znaczeniu są kluczowe dla realizacji działań strażniczych, ale i szerzej dla egzekwowania swoich praw przez obywateli. Proponujemy zatem zapis uzupełniony o wyjątek – koszty procesów sądowych. Czyli opis: „koszty procesów sądowych, z wyjątkiem procesów w interesie publicznym”.