CASE to europejska koalicja organizacji pozarządowych, która za cel postawiła sobie walkę z zagrożeniami, jakie dla dostępu do informacji i wolności słowa niosą pozwy typu SLAPP – czyli Strategiczne Pozwy Przeciwko Zaangażowaniu w Sprawy Publiczne. Ich celem jest zastraszenie i wywołanie efektu mrożącego wśród obywateli, dziennikarzy czy lokalnych watchdogów.

Do 21 maja każdy może wziąć udział w głosowaniu i wskazać najbardziej, naszym zdaniem, zagrażające prawu do informacji działania. Wśród nominowanych znalazły się niestety osoby i organizacje z Polski.

Jedną z najgłośniejszych spraw SLAPP było zabójstwo maltańskiej dziennikarki Daphne Caruana Galizii. W roku przed śmiercią wytoczono jej 47 spraw SLAPP. Tego typu działania to nie tylko trudności związane z blokadą konta, by zabezpieczyć ewentualne roszczenia – to przede wszystkim dużo czasu spędzanego w sądach, koszty związane z obroną i brak czasu na dotychczasową pracę. Za pozwami stoją zwykle korporacje, specjalizujące się w tego typu sprawach firmy oraz znani politycy. Dlatego w konkursie CASE nagrody zostaną odebrane przez pokrzywdzonych, którzy opowiedzą o swoich sprawach.

Nominowane osoby i organizacje zostały podzielone na pięć kategorii, w których nagrody przyzna jury składające się europarlamentarzystów. Ponadto zostanie przyznana nagroda publiczności – głosować można na stronie CASE. Poniżej lista nominowanych wraz z ich krótką charakterystyką.

Nagroda 1: Korporacyjny prześladowca roku

Przyznawana korporacji, która najbardziej agresywnie stosuje SLAPP i prawne taktyki zastraszania wobec swoich krytyków.

• Coren (Hiszpania): to jedna z największych firm mięsnych i mleczarskich na świecie. W zeszłym roku Coren wykorzystał swoją potęgę ekonomiczną, aby wnieść pozew o zniesławienie, żądając siedmiocyfrowego odszkodowania od rolnika i aktywisty ekologicznego z Hiszpanii. SLAPP pojawiło się po tym, jak oskarżony Manuel Garcia wystąpił w hiszpańskiej telewizji, aby skrytykować praktyki nawadniania firmy Coren – krytykę opartą na dowodach naukowych dotyczących wpływu odpadów pochodzących z inwentarza żywego przemysłowego na poziom zanieczyszczenia wody. Pozew został złożony w kontekście szerszej kampanii zastraszania przez lobby hodowlane w Hiszpanii: w ciągu ostatnich dwóch lat pięciu aktywistów i co najmniej dwóch naukowców otrzymało listy z pogróżkami od grup silnie powiązanych z Coren.

• Eni (Włochy): Eni to jedna z największych firm naftowo-gazowych na świecie – a także jedna z najczęściej pozywających (w tej konkretnej dziedzinie). Eni często składała SLAPP i groziła prawnie krytykom, rok 2020 był szczególnie pracowitym rokiem dla jej prawników: w odpowiedzi na negatywne zeznania świadków i wiadomości dotyczące sprawy sądowej w Mediolanie, Eni uciekła się do pozwów o zniesławienie przeciwko sygnalistom, serwisom informacyjnym i dziennikarzom. Najnowszy pozew Eni, złożony w grudniu 2020 r., Dotyczy 29 artykułów opublikowanych przez gazetę Il Fatto Quotidiano – i żąda usunięcia wszystkich ze strony internetowej gazety.

• RWE (Niemcy): RWE to niemiecki gigant paliw kopalnych, który przyzwyczaił się stosować zastraszanie prawne do uciszania i zniechęcania aktywistów klimatycznych. RWE złożyło pozew cywilny o wartości 2 mln euro przeciwko indywidualnym działaczom na rzecz klimatu i wydało szereg gróźb prawnych od 2017 roku – w tym żądanie 50 000 euro od aktywisty, który  wezwał do obywatelskiego nieposłuszeństwa na Twitterze. Gigant paliw kopalnych wykorzystał swoje siedmiocyfrowe roszczenia odszkodowawcze, aby zastraszyć i zniechęcić do dalszego aktywizmu, błędnie sugerując, że aktywiści zostali już uznani za odpowiedzialnych.

Nagroda 2: SLAPP Polityk roku

Przyznawany politykowi, który polega na SLAPP i  wykorzystuje prawne zastraszanie w odpowiedzi na działania opozycji, sprzeciw i wysiłki na rzecz rozliczenia jego działań.

• Arnold Schuler (Włochy): Arnold Schuler jest ministrem rolnictwa i byłym wiceprzewodniczącym autonomicznej prowincji Bozen / Bolzano we Włoszech, prowincji produkującej 10% jabłek w UE. Wysoki poziom stosowania pestycydów w uprawie jabłek był głównym problemem podnoszonym przez  ekologów w regionie, a pan Schuler wykazał niewielką tolerancję dla tych głosów sprzeciwu. Aby zaatakować działacza i autora krytyczneog tekstu – a także odpowiednio członków ich zarządu i wydawcę – wykorzystał pozew SLAPP z potencjalnymi odszkodowaniami w wysokości milionów euro. W obliczu publicznego sprzeciwu wobec pozwu Schuler zapowiedział wycofanie swojej skargi – by następnie uzależnić wycofanie pozwu od powstrzymania się od publikacji danych dotyczących stosowania pestycydów. Pozwani odrzucili próbę zablokowania publikacji i sprawa toczy się dalej.

• Matteo Salvini (Italy): Żaden europejski konkurs SLAPP nie byłby kompletny bez wzmianki o włoskim skrajnie prawicowym polityku i byłym ministrze spraw wewnętrznych – Matteo Salvinim. Jego kariera polityczna była usiana procesami o zniesławienie skierowanymi przeciwko dziennikarzom, autorom, przeciwnikom politycznym i każdemu, kto krytykował jego lub partię – Ligę. Nic dziwnego, że Salvini prawie zawsze przegrywał procesy, nadal jednak pozywa krytyków. Do tegorocznej nagrody uzyskał nominację na podstawie wielu toczących się procesów sądowych, w tym jednego wniesionego przeciwko polityczce Cecile Kyenge za argumentowanie, że Liga jest partią rasistowską oraz wytoczenie sprawy 80-letniemu księdzu za powiedzenie „albo jesteś chrześcijaninem, albo jesteś z Salvinim ”.

• ‎Jarosław Kaczyński (Polska): Jarosław Kaczyński jest liderem rządzącej w Polsce partii Prawo i Sprawiedliwość (PiS) i obecnym wicepremierem kraju. Rosnąca liczba SLAPP w Polsce odzwierciedla stopniowe ograniczanie wolności mediów w kraju, a PiS przejmuje inicjatywę: Kaczyński, PiS i inne organy państwowe w Polsce wytoczyły ponad 50 pozwów przeciwko Gazecie Wyborczej i jej dziennikarzom. Kaczyński osobno pozwał profesora prawa Wojciecha Sadurskiego o zniesławienie w odpowiedzi na krytykę PiS przez profesora.

Nagroda 3: Uzależniony od pozywania

Przyznawana osobie lub organizacji za najbardziej niezdrowy związek z oszczerczymi procesami sądowymi – i która najbardziej potrzebuje odwyku od SLAPP.

• The Bollore Group (Francja): Francuski konglomerat Bollore Group, kontrolowany przez miliardera Vincenta Bollore’a, jest jedną z największych firm na świecie. Od 2009 roku Bollore i powiązane firmy zareagowały na rosnące kontrowersje dotyczące ich operacji, pozywając ponad 40 reporterów, fotografów, prawników, przedstawicieli organizacji społecznych i prezesów mediów w ponad 20 procesach sądowych – i większość z nich przegrywając. Najnowszy z tych SLAPP, złożony pod koniec 2019 r. przez firmę produkującą olej palmowy Socfin, był skierowany przeciw FIAN International i trzem innym organizacjom społecznym za opracowanie raportu i serii komunikatów prasowych na temat działalności firm w Sierra Leone.
• HRT (Chorwacja): HRT jest chorwacką spółką radiowo-telewizyjną będącą własnością państwa, która złożyła szereg pozwów przeciwko dziennikarzom – także własnym – i innym agencjom informacyjnym w kraju. Doniesienia mówią o co najmniej 36 pozwach sądowych, w jednym z raportów oszacowano, że w Chorwacji toczy się co najmniej 905 pozwów przeciwko dziennikarzom i serwisom informacyjnym, na łączną kwotę 9 milionów euro roszczeń odszkodowawczych.
• Rok Snežić (Słowenia): Rok Snežić prowadzi firmę „optymalizującą” podatki i jest podobno nieoficjalnym doradcą finansowym premiera Słowenii Janeza Janšy. Zdobył również doświadczenie w sprawach SLAPP – w 2020 roku złożył 39 pozwów o zniesławienie przeciwko trzem dziennikarzom śledczym w związku z ich relacjami na temat skandalu korupcyjnego. Pozwom towarzyszyła seksistowska kampania oszczerstw wobec oskarżonych.

Nagroda 4: Prawnik prześladowca roku

Przyznawany prawnikowi lub organizacji prawnej, która w imieniu swoich klientów wprowadziła najbardziej obraźliwe i agresywne strategie prawne.

• Carter-Ruck (Zjednoczone Królestwo): Carter-Ruck to brytyjska firma prawnicza, której doświadczenie w tak zwanym „zarządzaniu reputacją” od lat przyciąga do jej biur najbardziej znane strony sporu SLAPP – pomagając przekształcić Londyn w „Town Called Sue”. W ciągu ostatnich dwóch lat kancelaria jeszcze bardziej zyskała rozgłos dzięki ułatwianiu SLAPP: grożąc trzem dziennikarzom w imieniu rządu maltańskiego po wysłaniu pytań w związku z książką o zabójstwie Daphne Caruany Galizii; grożąc Global Witness po wysłaniu zarzutów potentata górniczego Dana Gertlera do skomentowania; grożąc Guardian, Daily Telegraph i Financial Times w imieniu rządu węgierskiego; i pozywając niezależną dziennikarkę Clare Rewcastle Brown po tym, jak zdemaskowała jeden z największych skandali finansowych na świecie.
• Ordo Iuris (Polska): Ordo Iuris określa się jako organizacja, której celem jest „promowanie kultury prawnej opartej na poszanowaniu godności i praw człowieka”. W rzeczywistości jest to ultrakonserwatywny instytut, którego praca często wydaje się kpić z tego uczucia: był siłą napędową kryminalizacji aborcji w kraju, a koordynator jego ośrodka bioetycznego powiedział, że kobiety planujące aborcję powinny być przymusowo umieszczane w oddziałach zdrowia psychicznego. Propaguje też “Samorządową Kartę Praw Rodziny” w odpowiedzi na to, co nazywa „kampanią propagandową” „politycznego ruchu LGBT”. W nawiązaniu do tej i innych, bardziej jednoznacznych rezolucji przeciwko LGBT +, grupa aktywistów stworzyła mapę „Atlas nienawiści” – przedstawiającą gminy obejmujące jedną trzecią kraju. Ordo Iuris ogłosiło, że zaoferuje wsparcie prawne każdej gminie, która chce bronić swojej reputacji: od tego czasu złożyło pozwy w imieniu sześciu różnych gmin, domagając się „zadośćuczynienia finansowego”, a także przeprosin na konferencji prasowej w Parlamencie Europejskim. Nie był to odosobniony przypadek zastraszania prawnego: w zeszłym roku organizacja pozwała posła i reżysera filmowego za oskarżenie instytutu o promowanie „faszystowskich praw”, a w zeszłym miesiącu Ordo Iuris ogłosił, że jego prawnicy będą ścigać sprawy o zniesławienie przeciwko europosłowi i posłowi za potępienie polskiego ograniczenia praw LGBT +.
• Pierre Versini-Campinchi (France): Pierre Versini-Campinchi jest prawnym przedstawicielem VINCI Construction, firmy, która spotkała się z ostrą krytyką za domniemane praktyki pracy przymusowej w Katarze. Versini-Campinchi kieruje kampanią prawną VINCI Construction przeciwko osobom wypowiadającym się przeciwko rzekomym naruszeniom praw człowieka przez firmę, w szczególności pozwał o naruszenie dóbr organizację społeczną Sherpa i  jej indywidualnych pracowników (sprawa trwa do dziś). Ale reputacja Versini-Campinchi w zakresie zastraszania prawnego wykracza poza VINCI: tylko w 2021 r. sprawy wytoczone przez prawnika przeciwko gazecie Mediapart i stacji radiowej France Inter, a także poszczególnym dziennikarzom stacji, zostały oddalone – a sąd uznał w każdej sprawie, że pozwy dotyczyły działań w dobrej wierze i w interesie publicznym.

Nagroda 5: Międzynarodowy prześladowca roku

Przyznany za najbardziej bezwstydne wysiłki międzynarodowego powoda, aby wykorzystać europejskie sądy do uciszenia krytyki i sprzeciwu. 

• Isabel dos Santos (Portugalia): Isabel dos Santos jest córką byłego prezydenta Angoli, Jose Eduardo Dos Santosa, i do zeszłego roku była uważana za najbogatszą kobietę w Afryce. Na początku 2020 roku ICIJ opublikował tak zwane Luanda Leaks, zbiór 715000 e-maili, wykresów, umów, audytów, które pomagają wyjaśnić, w jaki sposób Dos Santos zbudowała imperium biznesowe o wartości szacowanej na 2 miliardy dolarów. Te przecieki doprowadziły do serii dochodzeń karnych przeciwko Dos Santos i spółkom powiązanym w Portugalii, Angoli i Holandii. Jednak zaledwie kilka miesięcy przed przeciekami Isabel Dos Santos pozwała byłą eurodeputowaną Portugalii Anę Gomes za oskarżenie jej o pranie brudnych pieniędzy – twierdząc, że jej „reputacja i dobre imię” zostały zniszczone.

• Tony Robbins (Irlandia): Tony Robbins jest guru samopomocy, którego imperium trzęsie się z powodu zarzutów molestowania seksualnego i wykorzystywania przez co najmniej dziesięć kobiet, jak donosi Buzzfeed. Podczas gdy Buzzfeed podtrzymał swoje doniesienia – stwierdzając, że są poparte znacznymi dowodami – Tony Robbins odpowiedział pozwem o zniesławienie przeciwko firmie medialnej. Chociaż Robbins jest Amerykaninem, a Buzzfeed jest firmą amerykańską, Robbins zdecydował się pozwać do sądu w Irlandii – z wątpliwymi przesłankami, że europejska siedziba Twittera znajduje się w Dublinie. Dlaczego? Ponieważ, jak skomentował blog TechDirt, pozew zostałby „wyśmiany przed sądem w USA”.

• Korindo (Niemcy): Korindo – konglomerat zajmujący się produkcją oleju palmowego, pozyskiwaniem drewna i elektrowni wiatrowych  z siedzibą w Indonezji spotkał się z międzynarodową krytyką za angażowanie się w wycinki na dużą skalę i lekceważenie praw ludności rdzennej w Papui w Indonezji. Korindo odpowiedział na tę krytykę zastraszeniem prawnym i sprawą SLAPP w niemieckim sądzie. Po raz pierwszy zagroziwszy Forest Stewardship Council (FSC) – wiodącej jednostce certyfikującej – pismem o zaprzestaniu działalności. Organizacja zgodziła się przeredagować trzy oddzielne raporty dotyczące praktyk Korindo, które znalazły „wyraźne i przekonujące dowody”, że firma naruszyła rdzennej ludności i wycinała lasy deszczowe o szczególnych wartościach ochronnych. Firma wysłała również groźby prawne do szeregu organizacji społecznych i nadawców. W 2020 roku spółka stowarzyszona z Korindo zainicjowała SLAPP przeciwko niemieckiemu Ratunkowi dla Lasu Deszczowego (Rettet den Regenwald) i Centrum Polityki Międzynarodowej (CIP) z siedzibą w Waszyngtonie. Pozew został złożony przez producenta elektrowni wiatrowych PT Kenertec Power Systems, pomimo że nie postawiono mu żadnych zarzutów – w rzeczywistości status Kenertec jako prawowitego powoda jest obecnie kwestionowany w sądzie.

Opracowanie na podstawie informacji prasowej CASE