Jawne Wybory - serwis do monitorowania finansów partii politycznych

Jawność finansowania partii politycznych ma duże znaczenie dla przejrzystości życia publicznego. W sposób szczególny waga tej jawności uwidacznia się przy okazji wyborów parlamentarnych. System Jawnewybory.pl ma wspomóc monitorowanie jawności życia politycznego.

Jawne Wybory – to nazwa nowego portalu, który po kilku miesiącach prac zbudował Grzegorz Krakowiak. Członek Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska, absolwent Szkoły Inicjatyw Strażniczych i grantobiorca Funduszu Obywatelskiego im. Henryka Wujca postanowił wykorzystać swoje doświadczenie i stworzone wcześniej narzędzie internetowe, aby w roku wyborczym dołożyć od siebie cegiełkę do jawności finansów partii politycznych.

O co chodzi z rejestrami partii politycznych?

Ustawa o partiach politycznych zobowiązuje partie do prowadzenia dwóch rejestrów:

rejestru wpłat na rzecz partii – przekraczających od jednej osoby w danym roku kwotę 10 tys. zł
rejestru umów zawieranych przez partie, wraz z ewentualnymi zmianami czy wygaśnięciami umów

Rejestry mają być jawne, prowadzone w formie elektronicznej z możliwością wyszukiwania. Minister Finansów określił odpowiednimi rozporządzeniami wzory tych rejestrów [więcej na ten temat znajdziesz w tekście “Większa przejrzystość partii politycznych?”].

Szkopuł w tym, że partii politycznych jest dość dużo, a prowadzone przez nie rejestry mają różną formę, utrudniającą sensowne przeszukiwania czy efektywne wyszukiwanie konkretnych informacji.

Same wzory rejestrów ustalone przez Ministra Finansów są dalekie od doskonałości jeśli chodzi o możliwość wykorzystania tak gromadzonych danych w systemach informatycznych.

Redakcja: Co skłoniło cię do zbudowania systemu Jawne Wybory?

Grzegorz Krakowiak: W ubiegłym roku zbudowałem system Jawne Umowy – internetowy rejestr umów zawieranych przez moją gminę, z możliwością wyszukiwania i filtrowania informacji według wybranych kryteriów. System powstał dzięki wsparciu Funduszu Obywatelskiego im. H. Wujca, a działa dalej dzięki wsparciu Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska [więcej o internetowym rejestrze umów pisaliśmy w tekście “Jawne umowy pod ręką”].

Docierające do mnie przy różnych okazjach informacje o rejestrach partii politycznych skłoniły mnie do przeanalizowania ich budowy i użyteczności. To już taki odruch po zbudowaniu systemu Jawne Umowy – hasło “rejestr umów” niejako automatycznie budzi moje zainteresowanie.

Gdy zobaczyłem, jak te rejestry wyglądają i pomyślałem, co można zrobić, mając gotowe narzędzie (czyli system Jawne Umowy) – nie mogłem powstrzymać się od zbudowania czegoś w moim wyobrażeniu o wiele bardziej użytecznego i przydatnego.

Uznałem, że zbudowanie takiego narzędzia w roku wyborczym będzie znaczącym wsparciem dla monitorowania jawności i przejrzystości finansowania partii politycznych.

Zależało mi na tym, by stworzyć serwis łączący w jednym miejscu rejestry kilkunastu czy kilkudziesięciu partii politycznych, który da zainteresowanym wygodne narzędzie monitorowania czy analizy wydatków partii i ich porównywania. Dodatkowo narzędzie to zawiera wyszukiwarkę i rozbudowane możliwości filtrowania interesujących nas umów.

Jakie były największe wyzwania, trudności przy tworzeniu tego systemu?

Jeśli chodzi o narzędzie informatyczne, czyli portal z modułem bazy i blokami filtrowania wyników, to nie spodziewałem się problemów. Miałem już gotowe narzędzie, które znałem, sam parametryzowałem i wiedziałem, jak je dostosować do rejestrów partii.

Jeśli chodzi o rejestr wpłat na rzecz partii politycznych – nie widziałem większych problemów. To prosta struktura, z niewielką liczbą pól, z konkretnymi wartościami.

Moje duże obawy od początku budził za to rejestr umów partii politycznych. To było rzeczywiście duże wyzwanie, wymagające ogromnego nakładu pracy. Po drodze pojawiło się wiele problemów wynikających m.in z:

nieadekwatnego dla systemów informatycznych ministerialnego wzoru rejestru,
stosowania przez partie różnych formatów prezentowania danych,
braku jednolitego formatu prezentowania danych nawet w obrębie jednego rejestru,
aktualizacji danych w rejestrach umów realizowanej w sposób uniemożliwiający szybką identyfikację zmienianych umów (np. zmiana numeracji liczby porządkowej istniejących już umów)

Jednym słowem dane wyjściowe było bardzo złej jakości – tak pod względem ich struktury jak i zapisu, ale na szczęście udało się.

Jak przebiegała praca nad stworzeniem systemu?

Aby zbudować system Jawne Wybory w postaci portalu z wyszukiwarką i określonymi kryteriami filtrowania, musiałem zrealizować kilka kroków:

Zebrać i przeanalizować struktury rejestrów poszczególnych partii.
Wypracować jednolitą strukturę rejestru uwzględniającą różne dane z różnych rejestrów oraz dodatkowe pola do filtrowania danych.
Przekonwertować poszczególne rejestry z różnych formatów do jednego formatu danych.
Przeliczyć niektóre wartości umów do uzyskania jednej liczby.
Dopasować struktury skonwertowanych rejestrów do wypracowanej jednolitej struktury rejestru.
Połączyć przekonwertowane i ujednolicone strukturalnie rejestry w jeden zbiór.
Stworzyć z tego zbioru plik importu danych i wczytać go do bazy portalu.

Ze względu na jakość danych niektóre z tych kroków musiałem powtarzać.

Bazę początkową budowałem, opierając się na danych pobranych z rejestrów kilkunastu partii politycznych na koniec marca 2023 r. Tworząc bazę początkową, musiałem cały czas pamiętać o aspekcie aktualizacji działającego już rejestru, a początkowo sposób aktualizacji był dla mnie dużą niewiadomą.

No właśnie – jak wygląda rejestr teraz i w jaki sposób odbywa się lub będzie odbywać się aktualizacja jego zawartości?

Założyłem, że rejestr Jawne Wybory będzie aktualizowany raz w miesiącu – danymi pobranymi zaraz po końcu miesiąca. Jak wspomniałem, początkowa baza rejestru była przygotowana z danych z końca marca 2023 r.

Przed opublikowaniem portalu Jawne Wybory wykonałem pierwszą aktualizację systemu o dane z kwietnia 2023 r. To było duże doświadczenie i konieczny do przećwiczenia aspekt funkcjonowania rejestru.

W tym momencie baza rejestru wpłat została zaktualizowana do stanu na koniec czerwca 2023 r, a więc zgodnie z przyjętymi założeniami – jest gotowa i aktualna.

Baza rejestru umów będzie sukcesywnie aktualizowana umowami dla stanu na ostatni dzień każdego miesiąca. Mam nadzieję, że uda się to zrealizować przed końcem lipca, dzięki czemu system będzie już aktualny i potem na bieżąco będzie zasilany w cyklach miesięcznych.

Jeśli uda mi się wypracować metodologię sprawniejszej aktualizacji, to być może zasilanie bazy rejestrów będzie częściej niż raz w miesiącu. Na pewno jest to możliwe dla rejestru wpłat.

Pytanie, które powinno może być zadane na początku – czym właściwie jest system Jawne Wybory?

Tak, to bardzo ważne pytanie. Jawne Wybory to nie jest tylko “jeden rejestr będący prostym połączeniem rejestrów poszczególnych partii”. Ma dodatkowe funkcje, których w partyjnych rejestrach brakuje – dodatkowe pola do filtrowania danych oraz możliwość przeliczenia niektórych wartości umów.

Dodatkowe pola do filtrowania danych są wyodrębnionymi z treści umów pojedynczymi informacjami, które są widoczne od razu, ale system informatyczny musi je mieć wyodrębnione. Do takich informacji należy na przykład to, czy dane jednej ze stron umowy są zanonimizowane.

W treści umowy widać, że są, ale dopiero wyodrębnienie tej informacji jako dodatkowego pola pozwala filtrować umowy i sprawdzić – które dane, z których partii faktycznie są anonimizowane.

Z kolei przeliczenie niektórych wartości umów to w moim przekonaniu bardzo ważna i przydatna własność, która przybliża nas do poznania realnych kosztów poniesionych przez partię.

Jeśli przykładowo podano, że umowa obowiązuje przez 3 miesiące, a w polu “wartość” partia wpisała: “1000 zł miesięcznie”, to w systemie informatycznym nie mogę wpisać w polu “wartość umowy” kwoty “1000,00”, bo przecież jej wartość to 3 tysiące. I tu pojawia się opcja przeliczenia wartości umowy, by zamiast tysiąca złotych pojawiły się trzy tysiące.

Często były przypadki, że nie udało się tak dokładnie obliczyć wartości (bo np. podawano czynsz jako kwotę znaną i opłatę za użyte media jako kwotę nieznaną) – w takich sytuacjach przeliczenia dokonywałem tylko dla znanych i jednoznacznie określonych kwot składowych.

Zastosowałem w takich sytuacjach pewnego rodzaju uproszczenie polegające na tym, że:

dla umów zawartych na czas określony przeliczałem wartość umowy na cały okres obowiązywania umowy
dla umów zawartych na czas nieokreślony przeliczałem wartość umowy od początku jej obowiązywania do dnia pobrania danych z rejestrów partii – i co miesiąc te kwoty będę aktualizował

Jest to na pewno w wielu przypadkach tylko jakieś przybliżenie kosztów ponoszonych przez partie, ale w obliczu takich danych, jakie znalazły się w rejestrach partii, jest to przybliżenie o wiele bliższe rzeczywistości, niż dane uwidocznione wprost z wykazu partii.

W systemie Jawne Wybory są ponadto pola uwag i określenia rodzaju wartości, opisujące lub wyjaśniające, jak dana wartość w rejestrze została uzyskana. Dodatkowo dla szczegółów każdej umowy wyświetlane są oryginalne pola “wartość” z rejestrów partii, aby każdy mógł zweryfikować sposób wyliczenia danej kwoty w systemie Jawne Wybory i ocenić jego zgodność z rzeczywistością.

Tak więc system Jawne Wybory to nie tylko “zwyczajny rejestr”, połączenie innych rejestrów. To system, w którym dane poddane zostały analizie, kategoryzacji i w wielu przypadkach przeliczeniu, aby zaprezentować użytkownikom obraz kosztów partii jak najbliższy rzeczywistości.

Jak wygląda korzystanie z systemu Jawne Wybory?

Ten system powstał jako “brat-bliźniak” systemu Jawne Umowy. Ma więc kilka artykułów opisujących system, pola danych, sposób konwersji. Ma także newsletter e-mailowy dedykowany zwłaszcza tym, którzy nie chcą korzystać z Facebooka i facebookowej grupy. Na grupie i newsletterem będą wysyłane informacje o rozwoju systemu, a w szczególności o aktualizacjach bazy.

Korzystanie z obydwu rejestrów jest (mam nadzieję, że to nie tylko moja ocena) proste i intuicyjne, a przede wszystkim – jednakowe. Rejestry różnią się tylko zakresem prezentowanych danych, a co za tym idzie – liczbą kryteriów filtrowania i wyszukiwania.

Każdy rejestr składa się z 4-ch elementów:

główna część – lista wybranych do wyświetlenia pozycji (wpłat lub umów), na dole której jest podsumowanie ile pozycji wyświetlono i jaka jest suma wartości wyświetlonych pozycji;
nad częścią główną dostępne są różne kryteria sortowania wyświetlonych pozycji;
u góry po lewej stronie – okienko wyszukiwarki tekstowej, jeśli chcemy przeszukać rejestr według określonego tekstu;
na dole po lewej stronie jest blok filtrów pozwalający wyselekcjonować umowy według interesujących nas kryteriów.

Blok filtrów w zasadzie stanowi siłę systemu Jawne Wybory, zwłaszcza w przypadku rejestru umów. Pozwala nie tylko na wybranie listy pasujących wpłat/umów do wyświetlenia w części głównej, ale pokazuje dla każdego aktualnie ustawionego zestawu kryteriów, ile pozycji z rejestru spełnia poszczególne kryteria.

Najprostszy sposób korzystania z bloku filtrów ilustrują poniższe grafiki: