Raz na dwa lata Agencja Praw Podstawowych – unijna instytucja zajmująca się badaniem jak w Unii Europejskiej i krajach członkowskich realizowane są wartości i prawa zapisane w traktatach i Karcie Praw Podstawowych – organizuje Forum. Na Forum przyjeżdżają organizacje z całej Unii Europejskiej. To okazja do sieciowania, zobaczenia jak wiele jest sposobów patrzenia na problemy i inspiracji.

Unia Europejska – największy pokojowy projekt

Tegoroczne Forum Praw Podstawowych odbyło się 10-11 marca w Wiedniu i już na otwarcie spotkania padły słowa, które przykuły moją uwagę –  Unia Europejska to największy projekt zapewniania pokoju. Niby oczywiste. Ale w różnych czasach, te same słowa mają inną siłę i esencję.  

Pokój zapewnia pragmatyczne podejście do widzenia wspólnych interesów i postawa negocjacyjna, nastawiona na szukanie rozwiązań i kompromisów. To ważne byśmy sobie to co jakiś czas przypominali. Trzymając się wspólnych wartości istotnych dla ludzkości – jak szacunek dla godności ludzkiej, równość czy praworządność, budujemy pokój. To nie oznacza, że pokojowa postawa oznacza akceptację zachowań odbiegających od tych wartości. Wręcz przeciwnie – by pokój trwał, muszą one się spotkać ze zdecydowaną reakcją. Reakcja jest jednak nastawiona na to, by osiągnąć pokój, a nie by udowodnić swoje racje. I to jest chyba największa różnica z krajową polityką. Bo oczywiście ta mnie najbardziej absorbuje i z nią wszystko porównuję.

Ten sposób myślenia przejawia się w tworzeniu prawa. To często wielomiesięczna, ustrukturyzowana praca z jasnym harmonogramem. Jest czas na wybrzmienie różnych głosów. Każdy ma te same prawa. Oczywiście ten obrazek jest nieco wyidealizowany. Emily O’Railly, Europejska Rzeczniczka Praw Obywatelskich, w swoim wystąpienia podczas Forum mówiła o lobbingu i przewadze interesów środowisk mających na to fundusze. Wskazywała, że konieczna jest większa przejrzystość finansów, które są przeznaczane na lobbing. Ale jednak w Unii Europejskiej są narzędzia do kontroli lobbingu – takie, jak “rejestr przejrzystości”. I są perspektywy na zmiany. W krajowej polityce bardzo tego brakuje, a ustawa o lobbingu jest martwa od kilkunastu lat.

Informacja odmieniana przez wszystkie przypadki

Podczas Forum dawało się wyczuć niepokój związany z nadchodzącymi wyborami europejskimi. Jest obawa, że to pokojowe i negocjacyjne podejście i kultura zostaną zachwiane. W czasach wojny to bardzo niebezpieczne. I w tym kontekście najwięcej mówiło się o informacji jako kluczowym czynniku podejmowania przez wyborców i wyborczynie decyzji. 

Czyż nie mówimy o tym od lat, że informacja jest kluczowym czynnikiem w demokracji i ochronie praw człowieka. Nie ma bowiem suwerena, narodu, źródła władzy, jeśli nie ma informacji o faktach. Takich jakimi one są. 

To jednak co słyszymy coraz częściej i co potwierdza kierunek, w którym my – Sieć Obywatelska Watchdog Polska – i tak powoli się przesuwamy, to myślenie o informacji szerzej niż tylko z punktu widzenia informacji publicznej i obowiązków instytucji publicznych. Oczywiście jako organizacja praw człowieka zawsze będziemy patrzeć na to, co robi władza. Ale coraz bardziej interesuje nas jakość mediów, jakość debaty publicznej i jej sfery informacyjnej – w tym kłamstwa polityków i wpływ sztucznej inteligencji czy zagrożenia dla swobody wypowiedzi wynikające z ataków mających wywołać efekt mrożący – SLAPPy czy inne nadużywanie władzy.

Długo jeszcze będziemy budować naszą siłę w tych obszarach. Ale coraz częściej widzimy, że wszyscy zobaczyli rolę informacji. A zagrożenia w tej sferze są widziane jako zagrożenia dla demokratycznego świata. 

Dobrze czuć się częścią wspólnoty

Osobna, bardziej osobista refleksja dotyczy bycia częścią Wspólnoty. To Forum pokazuje najbardziej przepełnioną wartościami twarz Unii Europejskiej.

Spotykają się ludzie z całej wspólnoty unijnej. Ci, którzy wkładają na co dzień wysiłek w ochronę praw człowieka. Osoby prowadzące poszczególne panele, spotkania i warsztaty to zarówno bardzo ważne osobistości ze świata polityki, biznesu i administracji, jak i przedstawicielki grup mniejszościowych o małych lokalnych organizacji społecznych.

Spotkaliśmy się w nieprawdopodobnie bogatym i wystawnym Ratuszu Wiedeńskim. Wyglądającym jak wielki gotycki kościół. A jednocześnie czuliśmy się jak u siebie. Organizatorzy podkreślali, że Wiedeń od 10 lat jest jednym z miast praw człowieka https://www.wien.gv.at/english/social/integration/human-rights/process.html. A co to oznacza? To oznacza po prostu myślenie o dobrych usługach publicznych dla wszystkich – transport, opieka medyczna czy równe chodniki. To praktyczny wymiar tego, czy człowiek może się czuć bezpiecznie i godnie.)

Spotykają się tu ludzie, którzy już nawiązali więzi, współpracowali się i pomagali sobie, jak też osoby całkiem nowe. Byłam na tym Forum w 2018 roku. Wtedy miałam wrażenie, że mało mnie łączy z innymi uczestniczącymi osobami. Polska była wtedy wymieniana jako ten gorszący przykład niegrzecznego kraju. Czułam, że muszę się tłumaczyć.

Dzisiaj czuję, że warto znać Unię Europejską lepiej. Więcej mówić o prawie Unii Europejskiej, zwłaszcza tym związanym z informacją. Być może najważniejszą inspiracją, którą stąd wywiozę jest myśl by przed wyborami europejskimi pokazać jak bycie w Unii Europejskiej pomaga nam opanować wpływowych wrogów rzetelnej informacji.

Moje uczestnictwo w Forum Praw Podstawowych było możliwe dzięki dotacji National Endowment for Democracy.