Przy okazji Dnia Dziecka przypominamy, że osoby małoletnie mają prawo korzystać z prawa do informacji. 

Konwencja o prawach dziecka w art.13 umożliwia dzieciom dostęp do informacji:

1. Dziecko będzie miało prawo do swobodnej wypowiedzi; prawo to ma zawierać swobodę poszukiwania, otrzymywania i przekazywania informacji oraz idei wszelkiego rodzaju, bez względu na granice, w formie ustnej, pisemnej bądź za pomocą druku, w formie artystycznej lub z wykorzystaniem każdego innego środka przekazu według wyboru dziecka.
2. Wykonywanie tego prawa może podlegać pewnym ograniczeniom, lecz tylko takim, które są przewidziane przez prawo i które są konieczne:
3. a) dla poszanowania praw lub reputacji innych osób albo
4. b) do ochrony bezpieczeństwa narodowego lub porządku publicznego, bądź zdrowia albo moralności społecznej.
   

Gwarancje w innych dokumentach

Poza konwencją o prawach dziecka, prawo do informacji gwarantuje także art. 10 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz Karta praw podstawowych UE, która obejmuje wolność posiadania opinii oraz otrzymywania i przekazywania informacji bez ingerencji władz publicznych.

Podobne gwarancje znajdziemy w art.61 Konstytucji oraz ustawie o dostępie do informacji publicznej, będącej uszczegółowieniem konstytucyjnego uprawnienia. Wskazuje ona w art. 2 ust. 1, iż każdemu przysługuje prawo dostępu do informacji publicznej. Można również przypomnieć, że ponadto dzieci mają również prawo do uzyskania informacji o środowisku, co wynika z art. 74 Konstytucji.  

Prawo do bycia wysłuchanym

W ogólnym komentarzu z 2009 roku  do Konwencji o prawach dziecka wskazano, że na art.13 należy patrzeć, uwzględniając także art. 12 konwencji. Zapewnia on każdemu dziecku, zdolnemu do formułowania własnych poglądów, prawo do ich wyrażania oraz stanowi,  że dziecko posiada prawo do bycia wysłuchanym w postępowaniu sądowym lub administracyjnym, które go dotyczy. Prawo wszystkich dzieci do bycia wysłuchanym i potraktowanym poważnie stanowi jedną z fundamentalnych wartości. Prawo dziecka do bycia wysłuchanym nakłada na państwa obowiązek dokonania przeglądu lub zmiany ich ustawodawstwa w celu wprowadzenia mechanizmów zapewniających dzieciom dostęp do odpowiednich informacji, odpowiedniego wsparcia (jeśli to konieczne, do uzyskania informacji), a także możliwość ewentualnej skargi i zadośćuczynienia. 

A jak wygląda praktyka?

W opublikowanym w styczniu tego roku raporcie poświęconym prawu do informacji ONZ, podkreślono, że prawo dostępu do informacji jest zagwarantowane także w Konwencji o prawach dziecka. Art.13 potwierdza, że prawo dostępu do informacji dotyczy dzieci. Skuteczna realizacja prawa dzieci do dostępu do informacji, zagwarantowanego w Konwencji o Prawach Dziecka, ma zasadnicze znaczenie dla korzystania przez dzieci z innych praw. Przypomina państwom, że należy wdrożyć odpowiednie rozwiązania, ponieważ ciągle osoby małoletnie nie mogą realizować swoich praw.

W Polsce mamy prawo zwrócić się z wnioskiem o informację w sposób odformalizowany. Teoretycznie wystarczy niepodpisany mail. W praktyce organ (gdy chce wydać decyzję odmowną) zwraca się z prośbą o podanie imienia, nazwiska i adresu. Nie ma danych dotyczących liczby wniosków składanych przez osoby małoletnie, można przyjąć jednak, że część z nich może być rozpatrywana pozytywnie. Potwierdza to przykład jednego z naszych członków – Jakuba Jaworskiego – który pierwszy wniosek o informację wysłał, mając 13 lat i uzyskał na niego odpowiedź. Potem niestety miał już gorsze doświadczenia. Odmówiono mu udostępnienia informacji przetworzonej, argumentując to wiekiem wnioskodawcy i brakiem doświadczenia. 

Z kolei przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka czeka na rozpatrzenie sprawa naszego członka Tymona Radzika, który w odpowiedzi na wniosek o informację otrzymał od NASK-u bezpodstawne żądanie złożenia oświadczenia o ukończeniu 18 lat. W sprawie interweniował bezskutecznie także Rzecznik Praw Obywatelskich. 

Na niby czy na serio?

Z jednej strony widać, że nasze państwo nie traktuje prawa osób małoletnich do informacji poważnie. Z drugiej po zeszłorocznej nowelizacji ustawy o samorządzie gminnym (a także powiatowym i wojewódzkim) rady młodzieżowe  zostały wyposażone w nowe kompetencje. Od 2021 r. podstawę do działania uzyskały także Młodzieżowe Rady Powiatu i Młodzieżowe Rady Województwa.  Rady każdego szczebla mają prawo zwrócić się do organu wykonawczego z dowolnym pytaniem i wnioskiem dotyczącym gminy (powiatu, województwa) w formie uchwały i uzyskać na nie odpowiedź w ciągu 30 dni. Mogą też wystąpić z wnioskiem dotyczącym inicjatywy uchwałodawczej. Mają prawo opiniować uchwały, które dotyczą młodzieży oraz dokumenty strategiczne. Powyższe uprawnienia są całkiem spore, trudno jednak nie odnieść wrażenia, że młodzi ludzi stają się dopiero dla organu “poważni”, gdy ukonstytuują się w radę, a o potrzebne informacje poproszą w formie uchwały.

Ustawa o samorządzie gminnym pozwala ponadto angażować się w konsultacje w formie budżetu obywatelskiego oraz brać udział w debacie nad raportem o stanie gminy (w zapisach dotyczących debaty nie znajdziemy innego wymogu niż zebranie podpisów mieszkańców). 

Prawo do dobrej informacji

W art.17 konwencja o prawach dziecka podkreśla rolę mediów w dostarczaniu informacji dzieciom. Zwraca uwagę na rozpowszechnianie informacji i materiałów korzystnych dla dziecka w wymiarze społecznym oraz kulturalnym, uwzględniania potrzeb językowych dzieci należących do mniejszości narodowych oraz ochrony dzieci przed informacjami i materiałami szkodliwymi z punktu widzenia ich dobra. Dzieci rozwijając się i dorastając, mają prawo do otrzymywania informacji o tym, co się dzieje na świecie. 

Dobrym przykładem na realizację tej zasady może być holenderski program “Jeugdjournaal” czyli wiadomości dla młodych widzów. Nadawany jest od 1981 roku, codziennie o godz. 19:00, a od poniedziałku do piątku także w postaci krótkiego serwisu o 8:45. Program, przygotowywany przez telewizję publiczną. Dzieci mogą dowiedzieć się o bieżących wydarzeniach z kraju i ze świata. Wiadomości podane są przystępnym językiem. Program pozwala wyrabiać nawyk interesowania się bliższymi i dalszymi wydarzeniami. W Polsce ciekawym przykładem kierowania wiadomości do dzieci i młodzieży jest wersja raportu o stanie gminy dla małoletnich mieszkańców. Przygotowuje ją gmina Nowiny w województwie świętokrzyskim. 

W czasach zalewu informacji, fake newsów i dezinformacji jeszcze ważniejsze staje się zagwarantowanie skutecznego dostępu do informacji osobom małoletnim. Zarówno dostępu do informacji, o które zapytają, ale też tych, które będą wspierać rozwój świadomych swoich praw i wolności obywateli. Pamiętajmy o tym codziennie, nie tylko od święta.

Komiks promujący indyjską ustawę o dostępie do informacji, zachęcający dzieci do korzystania z prawa do informacji. Źródło: rti.gov.in/comicstrip