Od 2022 roku polskie organizacje społeczne wspólnie przedstawiają wkład do raportu o praworządności Unii Europejskiej.  W 2020 roku Komisja Europejska zaczęła regularnie monitorować stan praworządności w krajach członkowskich. To mechanizm, który wymusza regularną refleksję, dokonywaną przez wiele środowisk, nad tym jak kraje członkowskie wywiązują się z przestrzegania zasad rządzących wspólnotą europejską.

To możliwość pokazania, w jakich aspektach dany kraj powinien się poprawić, a w jakich idzie mu dobrze. Można by go nazwać systemem ostrzegania, gdyż raport był pierwszym krokiem do dalszych działań. Pod koniec 2020 roku wprowadzana została słynna zasada warunkowości, w której otwarcie powiedziano, że kraje które nie chronią i nie zapewniają podstawowych wartości, takich jak wolność, demokracja, równość i szacunek dla praw człowieka, w tym praw mniejszości, ale też niezawisły system sądownictwa zapobiegający m.in. korupcji, nie będą korzystały z unijnego budżetu i funduszu odbudowy. Chodzi o to, żeby unijne pieniądze nie były zagrożone defraudacją i wydawane na cele, które przeczą celom wspólnoty.

Zanim jednak dojdzie do wstrzymania pieniędzy, kraj może zdiagnozować swoje problemy. I właśnie ta diagnoza dokonywana jest w dorocznym raporcie dotyczącym praworządności. Taka diagnoza wymaga szerokiej wiedzy, dlatego w 2022 roku wkład do tego raportu złożyliśmy wspólnie z innymi eksperckimi organizacjami – Fundacją im. Stefana Batorego, Helsińską Fundacją Praw Człowieka, Instytutem Spraw Publicznych i Federacją Organizacji Pozarządowych OFOP. [Wkład do raportu o praworządności w 2022 roku]

To doświadczenie powtórzyliśmy w 2023 roku [Wkład do raportu o praworządności w 2023 roku] roku i w 2024 roku [Wkład do raportu o praworządności w 2024 roku.

Jednocześnie warto podkreślić, że społeczeństwo obywatelskie w Unii Europejskiej często krytycznie wypowiadają się o raporcie.

28 marca 2024 roku – 38 organizacji społeczeństwa obywatelskiego, praw człowieka, dziennikarskich i  wspierających media wzywa Komisję Europejską do wzmocnienia skuteczności dialogu na temat państwa prawa, poprawy wpływu raportowania oraz podjęcia zdecydowanych działań przeciwko systematycznym naruszeniom praw człowieka w państwach członkowskich UE [Treść oświadczenia].

22 lutego 2023 roku – Wspólne stanowisko organizacji społecznych ws. raportu o praworządności [Treść stanowiska]