Rozpoczynamy nowy projekt związany z przeciwdziałaniem problemowi tłumienia debaty publicznej w wyniku tzw. strategicznych pozwów przeciwko partycypacji publicznej (SLAPP). Do współpracy zaprosimy prawniczki i prawników oraz osoby działające lokalnie. Sprawdź, co przygotowaliśmy.

Problem SLAPP

Rządy i korporacje korzystając z najlepszych firm prawniczych, wytaczają procesy dziennikarzom i aktywistom, rzekomo w obronie swojego dobrego imienia. W rzeczywistości chodzi o to, by opinia publiczna nie dowiedziała się o korupcji lub innych nieprawidłowościach sygnalizowanych przez osoby, którym wytacza się takie procesy. Wymierzone w nich akty oskarżenia mają na celu nie tylko uciszenie niewygodnych świadków lub dziennikarzy, ale także wywołanie tzw. efektu mrożącego, by inni bali się podejmowania takich tematów. Takie procesy to tzw. SLAPP. 

Pozwy te stanowią zagrożenie dla demokracji, rządów prawa i wolności słowa. M.in. z tych względów Komisja Europejska w kwietniu 2022 r. przedstawiła projekt dyrektywy anty-slapp. Nim jednak prawo zostanie uchwalone przez Unię Europejską, a dyrektywa transponowana do polskiego porządku prawnego minie jeszcze minimum od 2 do 3 lat. 

Sieć Obywatelska Watchdog Polska jest jednym z członków koalicji CASE (Koalicji przeciw SLAPP w Europie), która podejmuje działania rzecznicze na poziomie instytucji UE celem zmiany prawa oraz koordynuje prace polskiej grupy roboczej ds. SLAPP. Jednak by przeciwdziałać SLAPP, trzeba prowadzić także działania, które już w tym momencie będą wspierać osoby pokrzywdzone. 

Według danych z raportu CASE Polska znajduje się w czołówce krajów europejskich, jeżeli chodzi o liczbę spraw wytaczanych aktywistom, dziennikarzom, obrońcom praw. W Polsce tego typu sprawy wytaczane są zwykle z artykuł 212 kk. Poza nim często wykorzystywane są także przepisy zawarte w art.23 kodeksu cywilnego w połączeniu z innymi przepisami. W 2021 roku przed sądami rejonowymi w Polsce toczyło się 217 spraw na podstawie art. 212 § 2 kk. W 2022 roku odnotowano 236 takich spraw. Więcej o danych na ten temat piszemy w tekście – Skala zjawiska SLAPP w Polsce.

Dziennikarze i aktywiści

O ile z problem radzą sobie duzi wydawcy, którzy mogą sobie pozwolić na zatrudnienie wyspecjalizowanych kancelarii prawnych, o tyle lokalnie ciężko znaleźć odpowiednich prawników, którzy zapewnią wsparcie osobom poszkodowanym. Z myślą o dziennikarzach w maju 2023 r. wystartował także mechanizm Reporters Shield. Równocześnie do naszej poradni prawnej trafia coraz więcej tego typu spraw, gdzie poszkodowanymi są przede wszystkim lokalni aktywiści prowadzący działania strażnicze. W takich sytuacjach często szukamy pomocy prawnej ad hoc, jednak stanowi to olbrzymi wyzwanie, ponieważ brakuje osób dysponujących zarówno odpowiednią wiedzą prawną, jak i informacjami na temat wpływu zjawiska na kwestie wolności słowa, informacji na demokrację i praworządność. Z kolei aktywiści, również z uwagi na niski poziom wiedzy o zjawisku stają się łatwym celem dla wyspecjalizowanych w tego typu pozwach kancelarii.

Przekazanie wiedzy obydwu grupom pozwoli przeciwdziałać zjawisku SLAPP w Polsce, oraz będzie działać wzmacniająco na lokalną demokrację oraz rządy prawa. Pozwoli także na wzmocnienie osób prowadzących lokalne działania strażnicze.

Szkolenia i networking

Celem projektu jest przeszkolenie 20 prawniczek i prawników oraz 20 aktywistek i aktywistów w temacie ochrony wolności słowa i informacji, ze szczególnym uwzględnieniem SLAPP. Dzięki otrzymanej wiedzy powstanie grupa prawniczek i prawników, którzy będą mogli wspierać osoby pokrzywdzone, które lokalnie podejmują działania na rzecz jawności, rozliczalności i rządów prawa. Podczas warsztatów będą mogli wypracować najlepsze strategie przeciwdziałania temu systemowemu zjawisku i zrozumieć jak szerokie wsparcie jest potrzebne dla ofiar SLAPP. Z kolei aktywiści będą mogli zapoznać się z mechanizmami, które mogą być wykorzystane przeciwko prowadzonym przez nich działaniom. Dzięki temu, będą mogli w swoich strategiach próbować przygotować się do mierzenia z tym zjawiskiem.

Rekrutacja do udziału w szkoleniach dla prawniczek i prawników rozpocznie się na początku grudnia 2023 r.

Projekt realizujemy dzięki wsparciu finansowemu z The German Marshall Fund.