Polski Związek: Piłki Siatkowej, Działkowców, Piłki Nożnej, Hodowców Koni, Hodowców Alpak… W wielu obszarach życia stykamy się z organizacjami, które noszą w nazwie sformułowanie „polski związek”. Czy jako obywatele i obywatelki możemy pytać o to, jak działają „polskie związki”? Czy i na jakiej zasadzie będą one podlegały ustawie o dostępie do informacji publicznej?

Nazwa organizacji zawierająca „polski związek” to wskazówka, że mamy do czynienia z podmiotem działającym ogólnopolsko, nierzadko również międzynarodowo, który reprezentujące osoby zrzeszone wokół jakiejś dziedziny życia.

Taka nazwa to prestiż oraz często możliwość decydowania o ważnych kwestiach — np. kierunkach rozwoju, przyznawaniu uprawnień i licencji, wyborze reprezentacji narodowej czy wybieraniu przedstawicieli do międzynarodowych gremiów. Czy przymiotnik „polski” w nazwie danego związku to nie tylko nobilitacja, ale również obowiązek transparentności i przejrzystego informowania społeczeństwa o swoich działaniach?

Bogactwo i różnorodność „polskich związków”

Żeby odpowiedzieć na powyższe pytania, musimy zauważyć, że mówiąc o organizacjach zawierających w nazwie sformułowanie „polskich związkach” mamy do czynienia z różnymi podmiotami, które działają w oparciu o różne ustawowe przepisy.

Po wpisaniu w wyszukiwarkę Krajowego Rejestru Sądowego frazy „polski związek” w rejestrze przedsiębiorców znajdziemy 164 wyniki wyszukiwania. Natomiast w rejestrze stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej widnieje 481 takich podmiotów (w przypadku podmiotów „polskie stowarzyszenie” to odpowiednio 279/1028, „polska fundacja” 101/230, a „polskie towarzystwo” 359/1297 [dane na dzień 29.08.2024 r.]).

Ta różnorodność jest widoczna zarówno jeżeli chodzi o liczbę „polski związków”, jak i ich wielkość i skalę działania. Z jednej strony mamy na przykład Polski Związek Piłki Nożnej, a z drugiej Polski Związek Przeciągania Linii. Z uwagi na popularność i powszechność obu dyscyplin sportowych jasne jest, że funkcjonują one zupełnie inaczej. Łączy je natomiast ta sama forma prawna, a także to, że obie organizacje mają istotny wpływ na funkcjonowanie swojego sportu.

Reguły dostępu do informacji publicznej są uniwersalne, ale wiele zależy, do jakiego podmiotu kierujemy nasze pytanie. Nasze prawo do informacji inaczej kształtuje się, gdy pytamy organ władzy publicznej, inaczej gdy spółkę komunalną, a jeszcze inaczej gdy adresatem wniosku jest podmiot prywatnoprawny, który wykonuje zadania publiczne lub dysponuje majątkiem publicznym. Dlatego też warto przyjrzeć się jakiego rodzaju podmioty możemy spotkać pod nazwą „polski związek”. Ta wiedza oraz znajomość zadań i specyfiki funkcjonowania będą pomocne, by wiedzieć, o co pytać i w jakich obszarach działają poszczególne „polskie związki”.

Jakie „polskie związki” możemy spotkać?

a) Polskie związki sportowe

Polskie związki sportowe są tworzone w celu organizowania i prowadzenia współzawodnictwa w danej dyscyplinie sportu. Do jego powołania niezbędna jest zgoda ministra właściwego do spraw kultury fizycznej czyli obecnie Ministra Sportu i Turystyki.

Do zadań polskich związków sportowych należą m.in.:

1. organizowanie i prowadzenie współzawodnictwa sportowego o tytuł Mistrza Polski oraz o Puchar Polski w danym sporcie;
2. ustanawianie i realizacja reguł sportowych, organizacyjnych i dyscyplinarnych we współzawodnictwie sportowym organizowanym przez związek, z wyjątkiem reguł dyscyplinarnych dotyczących dopingu w sporcie;
3. powoływanie kadry narodowej oraz przygotowywanie jej do igrzysk olimpijskich, igrzysk paralimpijskich, igrzysk głuchych, mistrzostw świata lub mistrzostw Europy;
4. reprezentowanie danego sportu w międzynarodowych organizacjach sportowych;
5. organizowanie współzawodnictwa w formie rozgrywek ligowych, w tym tworzenie lig zawodowych.

Przykładami polskich związków sportowych są: Polski Związek Piłki Siatkowej czy Polski Związek Piłki Nożnej. Listę wszystkich polskich związków sportowych można znaleźć na stronie Ministerstwa Sportu i Turystyki.

Polskie związki sportowe działają na podstawie ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie oraz w pozostałym zakresie, gdy brak szczegółowych regulacji, w oparciu o ustawę z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach.

b) Polski Związek Działkowców

Ustawa o rodzinnych ogrodach działkowych pozwala działkowcom zrzeszać się w stowarzyszeniach ogrodowych w celu zakładania i prowadzenia rodzinnych ogrodów działkowych (dalej jako: ROD) oraz obrony swoich interesów i ich reprezentacji. Sztandarowym przykładem takiego stowarzyszenia jest Polski Związek Działkowców (dalej jako: PZD).

Do szczególnych zadań stowarzyszeń ogrodowych należą m.in.:

• propagowanie idei ogrodnictwa działkowego w społeczeństwie, a szczególnie wszechstronnego znaczenia ROD dla rodzin działkowców i mieszkańców miast oraz racjonalnego wykorzystania gruntów miejskich;
• zakładanie i zagospodarowywanie ROD;
• ustanawianie praw do działek;
• działanie na rzecz zagospodarowania i zabudowy ROD zgodnie z jego celami oraz przepisami prawa.

O roli i skali działania PZD świadczą liczby. Liczba prowadzonych ROD pod auspicjami PZD wynosi 4 582, zajmują one powierzchnię 39 964,4562 ha, na której znajduje się 901 869 działek wraz z terenami wspólnymi. PZD jest kontynuatorem ponad 120-letniej tradycji ruchu działkowego w Polsce i aktywnie działa na rzecz praw działkowców i rozwoju całego ruchu. 

c) Inne rodzaje „polskich związków”

Powyższe przykłady są jedynie ilustracją tego, z jak różnymi podmiotami stykamy się, gdy mamy do czynienia z „polskimi związkami”. Taką nazwą posługują się także:

• związki rolniczych zrzeszeń branżowych – czyli organizacje rolników zrzeszające wyspecjalizowane w określonej bądź pokrewnej gałęzi produkcji roślinnej lub zwierzęcej rolnicze zrzeszenia branżowe. Funkcjonują one w oparciu o ustawę z dnia 8 października 1982 r. o społeczno-zawodowych organizacjach rolników.
• związki pracodawców – ich podstawowym zadaniem jest ochrona praw i reprezentowanie interesów, w tym interesów gospodarczych, zrzeszonych członków. Funkcjonują one w oparciu o ustawę z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców.
• stowarzyszenia – w końcu, nie ma przeszkód, by nazwą „polski związek” posługiwało się stowarzyszenie rejestrowe (czy też stowarzyszenie zwykłe lub fundacja) i pod taką nazwą prowadziło swoją działalność w wybranych przez siebie obszarze.
• „polskie związki” działające na podstawie odrębnych przepisów – przykładem takiego związku jest Polski Związek Łowiecki, będący zrzeszeniem osób fizycznych i prawnych, które prowadzą gospodarkę łowiecką poprzez hodowlę i pozyskiwanie zwierzyny oraz działają na rzecz jej ochrony poprzez regulację liczebności populacji zwierząt łownych. Działa on na podstawie ustawy z dnia 13 października 1995 r. – Prawo łowieckie, która przyznaje mu osobowość prawną.

Dlaczego warto wiedzieć, co robimy „polski związek”, który pytamy?

Znajomość specyfiki danego „polskiego związku” pozwala nam na wstępie ocenić czy dany podmiot będzie zobowiązany do odpowiedzi na nasz wniosek o informację publiczną, a także dlaczego powinien on nam odpowiedzieć. Najczęściej będzie o tym przesądzało to, że dany podmiot wykonuje zadania publiczne. Może również zdarzyć się, że działania „polskiego związku” są realizowane ze środków publicznych. Znajomość działalności i podstawy prawnej funkcjonowania danego „polskiego związku” pozwala ocenić czy i w jakim zakresie powinna odpowiedzieć nam dana organizacja.

O tym, że nie zawsze łatwo przekonać „polski związek” do odpowiedzi na wniosek o informację publiczną świadczy np. bogata historia spraw pomiędzy Siecią Obywatelską Watchdog Polska a Polskim Związkiem Piłki Nożnej, która rozpoczęła się w 2011 r. Wnioski kierowaliśmy również m.in. do Polskiego Związku Łowieckiego z pytaniem o przynależność do tej organizacji kandydatów i kandydatek w wyborach do Sejmu.

Transparentność „polskich związków” jest istotnym aspektem ich funkcjonowania. Przede wszystkim dlatego, że często decydują one o ważnych aspektach naszego życia. Przykładowo, rozstrzygają o przyznaniu uprawnień pozwalających działać w danej dziedzinie życia, innym razem mogą decydować o tym kto będzie reprezentował nasz kraj na arenie międzynarodowej np. w igrzyskach olimpijskich. Działanie w sferze publicznej, wykonywanie zadań publicznych czy wydatkowanie środków publicznych to przywilej, ale również i odpowiedzialność.

W przypadku wątpliwości lub problemów z uzyskaniem informacji publicznej od jakiegokolwiek „polskiego związku” zawsze można skorzystać ze wsparcia naszej poradni prawnej.