Ponad 50 organizacji pozarządowych, w tym Sieć Obywatelska Watchdog Polska, domaga się zwiększenia zaangażowania publicznego i wdrożenia polityki transparentności przez Europejski Bank Inwestycyjny.

Czym jest EBI?

Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) powstał w 1953 roku na podstawie Traktatów Rzymskich. Właścicielami banku są państwa członkowskie Unii Europejskiej. Bank pozyskuje środki finansowe na rynkach kapitałowych i udziela kredytów na preferencyjnych warunkach na projekty wspierające cele Unii Europejskiej. Finansuje projekty związane z polityką klimatyczną i oddziałujące na środowisko. W rankingu za rok 2020 oceniającym politykę przejrzystości bank zajął 28 miejsce na 47 ocenianych instytucji otrzymując 58 na 100 punktów. Zestawienie przygotowała organizacja Publish What You Fund –  działająca na rzecz ujawniania beneficjentów publicznej pomocy. Przeprowadzona analiza pokazuje, że nowy projekt polityki przejrzystości nie rozwiązuje poważnych niedociągnięć w obecnej polityce i praktyce EBI.

Główne zarzuty

EBI nie dostarcza prawie żadnych informacji o wynikach prowadzonych analiz przed zatwierdzeniem pożyczki, odmawiając tym samym opinii publicznej prawa do informacji, na jakiej podstawie bank podejmuje decyzję o finansowaniu projektów. Nawet po podjęciu decyzji o pożyczce wiele dokumentów jest traktowanych przez bank jako poufne. Bank często korzysta z różnych pośredników – banków komercyjnych, państwowych banków rozwoju i funduszy private equity w celu dotarcia do mniejszych klientów, których mógłby przyciągnąć w inny sposób. Liczba tak udzielanych kredytów podwoiła się w ciągu ostatnich 15 lat i w 2020 r. stanowiła prawie 40% operacji EBI. Nie wiadomo, kto był ostatecznym beneficjentem pożyczek, w związku z czym Parlament Europejski wezwał EBI do przeglądu i aktualizacji dotychczasowej polityki transparentności.

Czego domagają się organizacje? [LINK DO DOKUMENTU w języku angielskim] 

Uznania prawa dostępu do informacji za jedną z podstawowych wartości

Polityka przejrzystości EBI powinna wzmacniać prawo dostępu do informacji. Prawo do informacji będących w posiadaniu organów publicznych jest podstawowym prawem człowieka, określonym w art. 19 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ. Prawo do informacji dotyczy także organów międzynarodowych, w tym międzynarodowych instytucji finansowych. W przypadku banku ma zastosowanie niezależnie od tego, która część struktury organizacyjnej EBI jest dysponentem informacji np. rada dyrektorów, komitet zarządzający lub organy kontroli zgodności. Zaktualizowana polityka transparentności powinna uwzględniać także zapisy Konwencji z Aarhus gwarantującej prawo dostępu do informacji o środowisku. EBI powinien nie tylko udostępniać informacje na wniosek, ale proaktywnie upowszechniać posiadane informacje.

Zagwarantowania dostępu do aktualnych informacji osobom, których działania banku dotyczą oraz wszystkim zainteresowanym stronom

Ujawnianie informacji o projektach finansowanych przez bank nie spoczywa wyłącznie na pożyczkobiorcach (klientach EBI). Jest to również obowiązek EBI jako instytucji publicznej UE. Polityka przejrzystości powinna zapewniać zainteresowanym stronom dostęp do informacji i możliwość skutecznego udziału w podejmowaniu decyzji przez EBI zgodnie z wymogami art. 15 Traktatu o Unii Europejskiej. Obecnie projekt polityki zakłada jedynie udział społeczeństwa obywatelskiego w przygotowywaniu polityk EBI, podczas gdy bank podejmuje na co dzień decyzje dotyczące konkretnych projektów. Projekt polityki przejrzystości EBI uniemożliwia znaczący udział społeczeństwa obywatelskiego.Z uwagi na to, że część finansowanych projektów realizowana jest poza Europą, nieraz w trudno dostępnym terenie, informacje powinny być dostępne nie tylko za pośrednictwem strony internetowej. Bank i promotorzy projektów, pożyczkobiorcy lub odpowiednie władze również powinny być zobowiązane do wprowadzenia innych środków komunikacji, odpowiednich dla danych społeczności, które mogą nie mieć dostępu do energii elektrycznej, nie mówiąc już o Internecie.

Otwarcia EBI na kontakt z ludźmi i wysłuchania ich argumentów, nim zostaną podjęte decyzje dotyczące realizacji projektów

Popieramy wpisaną w politykę “chęć słuchania i angażowania się”. Równocześnie zauważamy, że zasada ta nie została urzeczywistniona w odpowiednich artykułach, co dałoby zainteresowanym interesariuszom realną możliwość zaangażowania się i uczestnictwa. Proces decyzyjny w EBI jest obecnie nieprzejrzysty, nie wiadomo kiedy i jak podejmuje się decyzje. To często uniemożliwia rzeczywisty udział społeczeństwa obywatelskiego w działaniach banku.

Zapewnienia pełnej przejrzystości informacji dotyczącej udzielania pożyczek przez pośredników finansowych

Bank do tej pory nie ujawniał ostatecznej listy pożyczkobiorców, zwłaszcza tych, którym kredyty były udzielane przez pośredników – banki komercyjne. W związku z tym nie było możliwości się dowiedzieć kto jest końcowym beneficjentem korzystającym ze wsparcia z publicznych funduszy. Pierwszym krokiem w celu zapewnienia przejrzystości byłoby publikowanie regularnie aktualizowanych list beneficjentów końcowych oraz informacji dotyczących środowiska otrzymywanych od pośredników finansowych. Ważne jest, by te informacje były dostępne dla opinii publicznej przed podpisaniem podprojektów, aby umożliwić zgłaszanie wszelkich wątpliwości na etapie, na którym można jeszcze rozwiązać potencjalne problemy. Bank powinien również dokonać przeglądu swoich wzorów umów, aby upewnić się, że na pośrednikach finansowych ciąży wyraźny obowiązek publikowania w przyszłości informacji dotyczących środowiska lub innych kluczowych informacji, które bank mógłby udostępnić

Poprawienia transparentności organów zarządzających 

Projekt polityki nie poprawia przejrzystości organów banku, a raczej dodatkowo zaciemnia proces podejmowania decyzji. Uważamy, że polityka z jednej strony powinna zabezpieczyć dotychczasowe dobre praktyki działania, z drugiej strony ukierunkować się na poprawę w obszarach, w których EBI nie spełnia swojego zobowiązania do przejrzystości. Przede wszystkim chodzi o informacje na temat wszystkich działań finansowych, systemu zawierania umów i podwykonawstwa, wyników dochodzeń wewnętrznych oraz wyboru monitorowania i oceny jego działań i programów. Zaostrzone zasady przejrzystości dla organów zarządzających EBI powinny zastąpić obecne, zbyt szerokie wyjątki dotyczące tych organów. Więcej informacji na temat posiedzeń organów zarządzających powinno być dostępnych publicznie w odpowiednim czasie, w szczególności porządki obrad komitetu zarządzającego i rady dyrektorów powinny być podawane do wiadomości publicznej z dużym wyprzedzeniem przed posiedzeniami, zazwyczaj w tym samym czasie, w którym są one ustanawiane. Jest to już praktykowane przez inne międzynarodowe instytucje finansowe, na przykład Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOiR), dodatkowo EBOiR i Bank Światowy publikują protokoły posiedzeń Rady niezwłocznie po ich zatwierdzeniu.