Już po raz trzeci koalicja europejskich organizacji CASE, które walczą ze zjawiskiem uciszających działań prawnych ze strony władz i korporacji, organizuje konkurs na SLAPP roku. Niestety, po raz trzeci są w nim nominacje z Polski.

Celem konkursu jest budowa świadomości dotyczącej zjawiska SLAPP oraz pokazanie, jak groźne to zjawisko.

SLAPP to skrót od “Strategic Lawsuit Against Public Participation”, co oznacza strategiczne działania przeciwko publicznemu uczestnictwu. Jest to termin używany w kontekście procesów sądowych, które są wytaczane w celu zastraszenia i uciszenia krytyków. Celem tego typu pozwów — często ze strony polityków i korporacji — jest też wywołanie efektu mrożącego, by inni nie poruszali danych tematów.

W historii konkursu polskimi „triumfatorami” byli w 2021 roku Jarosław Kaczyński i Prawo i Sprawiedliwość za akt oskarżenia przeciwko prof. Sadurskiemu, a w 2022 Polska jako kraj z największą liczbą tego typu spraw w Europie. O skali SLAPP-ów w Polsce pisaliśmy pod koniec 2023 roku. 

Więcej o nominacjach w pierwszym konkursie można przeczytać na naszej stronie – Ważna sprawa, czyli o konkursie organizowanym przez CASE (ogłoszenie zwycięzców wraz z przemową prof. Wojciecha Sadurskiego – od 5:56 Welcome to the 2021 European SLAPP Contest Awards!).

Przebieg konkursu

Konkurs składa się z dwóch części. W pierwszej komisja złożona z europarlamentarzystów wskazuje zwycięzców w poszczególnych kategoriach. W tym roku w skład komisji weszli: Sylvie Guillaume (SD – Postępowy Sojusz Socjalistów i Demokratów w Parlamencie Europejskim), Vladimír Bilčík (EPP – Europejska Partia Ludowa -Chrześcijańscy Demokraci), Manon Aubry (Grupa Lewicy), Viola Von Cramon (Grupa Zielonych), Ramona Strugariu (Renew). 

W drugiej każdy może zagłosować w kategorii Nagroda Publiczności i wskazać swojego faworyta. Głosujemy na jednego ze wszystkich przedstawionych kandydatów. Głosować można do 6 lutego do godz.15 na stronie CASE.

GŁOSUJ

W tym roku rządy, politycy i korporacje „rywalizują” w pięciu kategoriach. Pod każdą kategorią podajemy krótkie opisy nominowanych w konkursie.

Corporate Bully of the Year – Korporacyjny Prześladowca Roku

GAZ System (Polska)

GAZ System to spółka skarbu państwa zarządzająca siecią przesyłu gazu w Polsce. W sierpniu 2022 r. 21-letnia aktywistka ekologiczna Nawojka Ciborska z kolektywu “Bombelki” skrytykowała plany firmy dotyczące budowy terminalu LNG. Ciborska argumentowała, że gaz ziemny nasila globalne ocieplenie i nie powinien być traktowany jako paliwo przejściowe w procesie dekarbonizacji. Artykuł cytował również anonimowego aktywistę, który oskarżył Gaz System o stawianie zysków ponad troski ekologiczne, nazywając firmę “przestępcami prowadzącymi nas do katastrofy”. Gaz System wniósł pozew przeciwko Ciborskiej i wydawcy, twierdząc, że oświadczenie to zaszkodziło ich reputacji.

Lev Ins (Bułgaria)

Strona zajmująca się weryfikacją faktów, Mediapool, stoi w obliczu bankructwa w wyniku pozwu SLAPP na kwotę 500 000 euro, złożonego przez firmę ubezpieczeniową Lev Ins. Sprawa sądowa dotyczy artykułu na temat problemów Bułgarii z Zieloną kartą i negocjacji bułgarskiego rządu z LEV INS. w tej sprawie. Mediapool broni się, podkreślając, że jedynie cytował powszechnie dostępną (za sprawą stenogramów) wypowiedź ministra finansów, a bułgarskie organizacje alarmują, że żądana suma stanowi najwyższe odszkodowanie, jakiego zażądano od mediów w historii kraju.

SPAR (Austria)

Sieć supermarketów SPAR wniosła pozew przeciwko Stowarzyszeniu Przeciwko Fabrykom Zwierząt (VGT) w odpowiedzi na protesty zorganizowane przez VGT, które krytykowały stosowanie całkowicie podłóg rusztowych w hodowli świń. Sieć supermarketów twierdzi, że stowarzyszenie, krytykując SPAR, jest de facto ekonomicznym rywalem promującym inne supermarkety. Dlatego argumentują, że zastosowanie ma tutaj prawo przeciwko nieuczciwej konkurencji. Ponadto, podczas protestów, VGT rzekomo “zdewastowało” logo Spar na banerach i ulotkach, przedstawiając słowo „Spar” wśród kapiącej krwi.

SLAPP Politician of the Year – SLAPP Polityk Roku

Giorgia Meloni (Włochy)

Giorgia Meloni, liderka partii skrajnie prawicowej Bracia Włosi, jeszcze przed objęciem stanowiska premiera Włoch w październiku 2022 roku wniosła pozew o zniesławienie przeciwko znanemu pisarzowi Roberto Saviano, który po tragicznej śmierci sześciomiesięcznego dziecka z Gwinei w katastrofie statku na Morzu Śródziemnym, skrytykował długoletnią retorykę antyimigracyjną Meloni. W październiku 2023 r. sąd nakazał pisarzowi zapłacić grzywnę w wysokości 1000 euro.

Dijana Hrkalović (Serbia)

Dijana Hrkalović, była wysoka urzędniczka Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Serbii, złożyła pozew przeciwko platformie dziennikarskiej KRIK i jej redaktorowi, Stevanowi Dojčinovićowi. Hrkalović zarzuca, że KRIK niesłusznie sugerował jej powiązania z grupami przestępczymi w serii artykułów i domaga się 6000 euro odszkodowania za szkody wizerunkowe.

Davit Patsatsia (Gruzja)

Patsatsia, Minister Spraw Osób Wewnętrznie Wysiedlonych z Abchazji, wniósł pozew o zniesławienie przeciwko firmie telewizyjnej Pirveli za ich wypowiedzi na temat wykorzystania funduszy na mieszkania dla osób wysiedlonych z Abchazji. Dziennikarze opierali swoje wypowiedzi na audycie, starając się nagłośnić niektóre kwestie będące przedmiotem zainteresowania publicznego. Przygotowując materiały na ten temat, poprosili ministra o wypowiedź. Zamiast odpowiedzieć na pytania, minister wysunął żądanie zdementowania informacji na jego temat i odszkodowania za szkody moralne w wysokości 30 000 GEL (10 540 EUR). 5 maja Sąd Miejski w Tbilisi uwzględnił pozew Patsatsii i nakazał Pirveli zapłacić 15 000 GEL za szkody moralne.

Farcical Threat of the Year – Najbardziej Absurdalna Groźba Roku

Eylau Capital (Luksemburg)

W marcu 2023 r. portal dochodzeniowy Reporter.lu poinformował o otrzymaniu trzech pism z groźbą podjęcia kroków prawnych w związku z serią artykułów ujawniających nieuczciwe praktyki w sektorze nieruchomości. Spółki „EYLAU CAPITAL S.à rl”, „WK CAPITAL MARKETS SA” i „QUBIC GROUP SA”  żądają natychmiastowego usunięcia artykułu Véronique Poujol. W artykule ujawniono, w jaki sposób firma z branży nieruchomości Cenaro Technical Services oraz jej partnerzy, wobec których toczy się dochodzenie w sprawie oszustwa, oferowali swoje usługi innym inwestorom.

TotalEnergys (Francja)

25 stycznia 2023 roku Edwy Plenel, dyrektor ds. publikacji w Mediapart, otrzymał oficjalny list od Damiena Rebourga, dyrektora ds. komunikacji w Total Energies. W piśmie zawarta była groźba potencjalnych konsekwencji prawnych w przypadku postawienia spółce 28 stycznia 2023 r. „zniesławiających oskarżeń”. Ta konkretna data zbiegła się z wydarzeniem Mediapart poświęconym Total Energies i praktykom korporacyjnym firmy.

International Bully of the Year – Międzynarodowy Prześladowca Roku

SAKTO (Szwajcaria) 

W 2018 r. kanadyjska firma zajmująca się nieruchomościami SAKTO i jej dyrektorzy – córka gubernatora Sarawak (Malezja) Jamilah Taib i jej mąż Sean Murray, wszczęli postępowanie cywilne i karne przeciwko Bruno Manser Fonds (BMF), organizacji pozarządowej zajmującej się prawami człowieka i środowiskiem oraz jej dyrektorowi wykonawczemu Lukasowi Straumannowi. BMF opublikowało szereg raportów i książkę na temat rzekomej wielkiej korupcji za rządów Taiba w Sarawaku oraz rzekomego prania brudnych pieniędzy przez rodzinę Taib w Kanadzie. Wśród zarzutów postawionych przez Taiba i Murraya znalazło się m.in. naruszenie dóbr osobistych, zniesławienie, przymus, oszustwo i niewłaściwe zarządzanie karne. Sprawa trwała pięć lat i kosztowała BMF kilkaset tysięcy franków szwajcarskich.

Lars King (Macedonia Północna) 

Szwedzki biznesmen Lars King wraz ze swoimi spółkami Korona Internacional i Fortuna Internacional złożył pięć pozwów przeciwko Investigative Reporting Lab IRLM za film dokumentalny o wycieku danych z Credit Suisse. Chociaż King pozywa platformę za zniesławienie i szkodę moralną, wstrzymał się od pozwania szwedzkiego nadawcy publicznego, który opublikował ten reportaż. Te postępowania prawne stanowią przykład na transgraniczny SLAPP. Nie jest to jedyna sprawa wniesiona przeciwko IRLM w związku z dochodzeniem. W październiku 2023 r. sąd w Skpoje  wydał orzeczenie na korzyść oligarchy, który pozwał organizację za zniesławienie. Wyrok zaleca zakończenie jej działalności.  

Bornito de Sousa (Portugalia/Niemcy/Wielka Brytania) 

Bornito de Sousa, były minister i były wiceprezydent Angoli, jest prawdziwym mistrzem w stosowaniu nadużyć w sporach sądowych. De Sousa złożył co najmniej trzy skargi SLAPP w odpowiedzi na krytykę wyrażoną w związku z wystawnym ślubem jego córki i jej niebotycznie kosztowną suknią ślubną (ponad 200 tys. dolarów na stroje panny młodej i druhen). De Sousa pozwał Paulo de Moraisa, portugalskiego działacza antykorupcyjnego za jego komentarze w mediach społecznościowych i podczas transmisji telewizyjnej, a także dziennikarza Olivera Bullougha i jego wydawcę w związku z książką „Kraina pieniędzy”, która zawiera rozdział poświęcony programowi telewizyjnemu przedstawiającemu polowanie na suknię ślubną. Bullough staje przed portugalskim sądem (nigdy w tym kraju nie był), aby odpowiedzieć za portugalskie tłumaczenie swojej książki.

SLAPP Country of the Year – SLAPP Kraj Roku

Chorwacja

Według danych zebranych przez Chorwackie Stowarzyszenie Dziennikarzy, w Chorwacji toczy się obecnie co najmniej 945 postępowań sądowych przeciwko mediom i dziennikarzom, w ramach których dochodzi się roszczeń o odszkodowania na kwotę ponad 5,4 mln euro. Jak dotąd rząd udzielał jedynie deklaratywnych zapewnień, zamiast wprowadzać realne środki mające na celu rozwiązanie problemu nadużyć w sporach sądowych. Zniesławienie pozostaje przestępstwem i jest regularnie wykorzystywane przez polityków i przedsiębiorców, aby uciszyć krytyczne głosy.

Malta

Badanie CASE 2023 pokazuje, że Malta jest krajem z największą liczbą SLAPP-ów na mieszkańca w Unii Europejskiej – tylko w 2022 r. zarejestrowano 44 nowe procesy sądowe. Niepokojące statystyki w połączeniu z oczekiwaniem od lat wyjaśnienia sprawy zamordowanej dziennikarki Daphne Caruany Galizii powinny skłonić Maltę do wykazania szczególnego zaangażowania na rzecz przyjęcia kompleksowego ustawodawstwa chroniącego osoby i organizacje zajmujące się kontrolą spoleczną przed nadużyciami sądowymi i dać przykład innym krajom. Tymczasem rząd pozostaje niechętny wdrażaniu zaleceń dotyczących poprawy bezpieczeństwa dziennikarzy i przywrócenia praworządności przewidzianych w raporcie. Daphne Caruana Galizia pozostaje osobą, która miała najwięcej spraw typu  SLAPP. Prace nad ogólnounijną dyrektywą inspirowane były chęcią upamiętnienia i uhonorowania tragicznie zmarłej dziennikarki. 

Polska

Polska należy do krajów UE o największej liczbie SLAPP i została uznana przez CASE za „Kraj SLAPP roku 2022”. Drugi co do wielkości polski dziennik „Gazeta Wyborcza” ma około 100 procesów sądowych. Zniesławienie pozostaje przestępstwem. Rząd PiS stopniowo włączał SLAPP do swojego arsenału taktyk mających na celu osłabienie publicznych organów nadzoru. Zdecydowana większość działań prawnych została zainicjowana przez polityków powiązanych z rządem Zjednoczonej Prawicy, w tym ministrów rządów, spółki państwowe, a nawet nadawcę publicznego.

Opracowano na podstawie materiałów koalicji CASE.