Chcąc kontrolować, czy władze racjonalnie przeznaczają pieniądze publiczne w ramach pomocy rozwojowej, musimy mieć dostęp do podstawowych danych. Teraz przed NSA będziemy walczyć o ujawnienie informacji o tym, które eksportowane produkty i usług zostały objęte wsparciem państwa.

WSA w Warszawie uznał, że nie mamy prawa dowiedzieć się, którzy przedsiębiorcy korzystają z gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeń eksportowych oraz jakie produkty i usługi są w ten sposób wspierane, bowiem – zdaniem warszawskiego sądu – nie pozwala na to tajemnica ubezpieczeniowa. Złożyliśmy skargę do NSA i poprosiliśmy o pomoc Rzecznika Praw Obywatelskich.

O co chodzi?

O sprawie już pisaliśmy:

Kogo i co wspieramy ze środków publicznych, czyli o jawności ubezpieczeń eksportowych.

Przypomnijmy, że Polska Zielona Sieć (związek stowarzyszeń ekologicznych) zwróciła się do Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych Spółka Akcyjna z wnioskiem o udostępnienie:

• listy firm objętych w 2014 r. gwarantowanymi przez Skarb Państwa ubezpieczeniami eksportowymi,
• listy zawierającej wartość ubezpieczonych produktów bądź usług oraz informację, jakie to były produkty i usługi.

Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych S.A. (w skrócie: KUKE) jest spółką powołaną przez państwo (Skarb Państwa posiada 63,31% akcji, natomiast Bank Gospodarstwa Krajowego – 36,69%). Istotą jej funkcjonowania jest wspieranie polskich przedsiębiorców na rynku zagranicznym. Co więcej, KUKE jest jedynym ubezpieczycielem w Polsce, który ma prawo do sprzedaży ubezpieczeń eksportowych gwarantowanych przez Skarb Państwa, zapewniających bezpieczeństwo w handlu na rynkach podwyższonego ryzyka politycznego.

Informacji o konkretnych umowach KUKE nie przesłała, zasłaniając się tajemnicą ubezpieczeniową. Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy nie przyniósł zmiany stanowiska spółki, więc Polska Zielona Sieć wniosła skargę na decyzję do WSA w Warszawie.

Sieć Obywatelska Watchdog Polska zgłosiła się do udziału w postępowaniu, a sąd, podczas rozprawy 30 czerwca 2016 r., postanowił o dopuszczeniu naszego stowarzyszenia.

Dlaczego ta sprawa jest ważna?

Uzyskanie informacji, o których udostępnienie zwróciła się Polska Zielona Sieć, jest niezbędne do oceny racjonalności wydatkowania środków publicznych w zakresie pomocy rozwojowej dla innych państw (społeczeństw).

Aleksandra Antonowicz z Polskiej Zielonej Sieci tłumaczy to następująco:

KUKE S.A. może ubezpieczać na gwarancji Skarbu Państwa polskie inwestycje w krajach rozwijających się, które otrzymują również polską pomoc rozwojową – środki publiczne z rezerwy celowej budżetu państwa (lista tych krajów jest dostępna na stronie polskapomoc.gov.pl). Pomoc rozwojowa ma na celu wsparcie w rozwoju społeczeństw krajów – biorców pomocy. Co ma na celu działalność KUKE S.A.? Pomoc polskiemu sektorowi prywatnemu w ryzykownych inwestycjach zagranicą. Publiczne pieniądze wspierają oba te cele – i słusznie. Skąd jednak można mieć pewność, że jedne środki publiczne (gwarancje od KUKE) nie „grają” przeciwko innym środkom publicznym (polska pomoc rozwojowa), jeśli tajemnicą jest informacja o tym, jakie przedsięwzięcia są ubezpieczane przez KUKE na gwarancjach Skarbu Państwa?  Działalność sektora prywatnego, szczególnie w krajach rozwijających się, może wiązać się z nadmierną eksploatacją środowiska i pogorszeniem się warunków życia lokalnej ludności, może też negatywnie wpływać na gospodarkę czy finanse krajów o słabszych systemach państwowych. Zaangażowanie środków publicznych w promocję polskiego eksportu powinno wiązać się z odtajnieniem informacji o prowadzonych inwestycjach – co do zasady, ale również i po to, aby zminimalizować ryzyko marnowania efektów polskiej pomocy rozwojowej.

WSA w Warszawie oddala skargę

WSA w Warszawie w wyroku z 30 czerwca 2016 r. (II SA/Wa 400/16) oddalił skargę, złożoną przez Polską Zieloną Sieć. W pisemnym uzasadnieniu wyroku możemy przeczytać, że:

Dostęp do informacji publicznej nie ma charakteru absolutnego i może podlegać ograniczeniom, o czym świadczy art. 61 ust. 3 Konstytucji RP. W myśl art. 5 ust. 1 u.d.i.p., prawo do informacji publicznej podlega ograniczeniu w zakresie i na zasadach określonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych oraz o ochronie innych tajemnic ustawowo chronionych.

Jedną z takich tajemnic ustawowo chronionych jest tajemnica ubezpieczeniowa przewidziana zarówno w poprzednio obowiązującej ustawie z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. z 2015 r., poz. 1206 ze zm.) – art. 19 ust. 1, jak również w obecnie obowiązującej ustawie z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz. U. z 2015 r., poz. 1844 ze zm.) – art. 35 ust. 1.

Wskazane przepisy są jednobrzmiące i stanowią, że zakład ubezpieczeń i osoby w nim zatrudnione, a także osoby i podmioty, za pomocą których zakład ubezpieczeń wykonuje czynności ubezpieczeniowe, są obowiązane do zachowania tajemnicy dotyczącej poszczególnych umów ubezpieczenia.

O tym, że KUKE S. A. jest zakładem ubezpieczeń, świadczy wspomniany już przepis art. 1 ust. 1 ustawy o gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeniach eksportowych (…)

Z tego względu odmowę udostępnienie przez KUKE S. A. informacji publicznej w postaci informacji dotyczących indywidualnych umów ubezpieczenia z powołaniem się na tajemnicę ubezpieczeniową, należy uznać za zgodną z prawem.

Skarga kasacyjna do NSA

Skargę kasacyjną do NSA złożyła, jako uczestnik postępowania, Sieć Obywatelska Watchdog Polska, korzystając z pomocy radcy prawnego Adama Kuczyńskiego.

Zwrócono w niej uwagę, że sąd nie uwzględnił art. 5 ust. 4 ustawy o gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeniach eksportowych. Przepis ten stanowi:

Do umów zawieranych w zakresie uregulowanym niniejszą ustawą nie stosuje się przepisów ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej.

W związku z tym przepisów ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (w tym przepisów o tajemnicy ubezpieczeniowej) nie stosuje się w przypadku ubezpieczeń eksportowych.

Co ciekawe, podczas rozprawy 30 czerwca 2016 r. sędzia sprawozdawca zapytał pełnomocnika KUKE S.A., jak widzi on zastosowanie tzw. tajemnicy ubezpieczeniowej w świetle tego przepisu. Odpowiedział, że jego zdaniem… przepis ten powinien znaleźć zastosowanie. W pisemnym uzasadnieniu wyroku sąd jednak w ogóle nie odniósł się do tej kwestii.

W skardze kasacyjnej podniesiono także, że zgodnie z art. 35 ust. 2 pkt 27 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, obowiązek zachowania tajemnicy ubezpieczeniowej nie dotyczy informacji udzielanych na wniosek innego podmiotu, którego uprawnienie do żądania informacji wynika z przepisów odrębnej ustawy. W naszej ocenie dotyczy to wniosku o udostępnienie informacji publicznej, który stanowi przejaw czynienia użytku z konstytucyjnego prawa do informacji.

W końcu, w skardze kasacyjnej wskazano, że błędnie wyważono prawo do informacji publicznej z innymi konstytucyjnymi wartościami, które mogłyby w tej sprawie mieć odniesienie. Istotne znaczenie ma to, że ubezpieczenia eksportowe są ubezpieczeniami szczególnego rodzaju, bowiem w ich przypadku dochodzi do zaangażowania środków publicznych, i to w oparciu o szczególną podstawę prawną.

Prośba do Rzecznika Praw Obywatelskich o przystąpienie do postępowania

Z uwagi na to, że:

• sprawa dotyczy istotnego zagadnienia prawnego – stosunku tzw. tajemnicy ubezpieczeniowej do ustawy o gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeniach eksportowych
• dotyczy udostępnienia informacji o zaangażowaniu środków publicznych
• związana jest z uzyskaniem informacji niezbędnych do kontrolowania przez społeczeństwo władz publicznych w zakresie udzielanej pomocy rozwojowej

Polska Zielona Sieć i Sieć Obywatelska Watchdog Polska zawnioskowały do Rzecznika Praw Obywatelskich o przystąpienie do niniejszego postępowania i wsparcie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym.

Co dalej?

Czekamy na wyznaczenie rozprawy. Uprzejmie dziękujemy radcy prawnemu Adamowi Kuczyńskiemu za wsparcie Polskiej Zielonej Sieci podczas rozprawy 30 czerwca 2016 r. oraz za wsparcie Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska poprzez sporządzenie i wniesienie skargi kasacyjnej od wyroku WSA w Warszawie.