W piątek 5 marca Rzecznik Praw Obywatelskich zaskarżył decyzję Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w sprawie przejęcia przez PKN Orlen wydawnictwa Polska Press. Poza uchyleniem decyzji, rzecznik domaga się także wstrzymania jej wykonania do czasu rozstrzygnięcia sprawy. Wcześniej, jako jedna z kilku organizacji pozarządowych, zwróciliśmy się w tej sprawie do RPO z prośbą o podjęcie działań.

Niejawne akta postępowania

W dniu 5 lutego została wydana decyzja, w której Prezes UOKIK udzielił zgody na przejęcie wydawnictwa przez Orlen. Po wydaniu decyzji, RPO wystąpił o przekazanie akt sprawy. Prezes UOKIK odmówił, powołując się tajemnice prawnie chronione, w tym tajemnice przedsiębiorstwa. Tym samym naruszył tym samym art.17 ust. 1 ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich, który zobowiązują instytucje, do współdziałania i udzielenia pomocy RPO, a w szczególności zapewnienia dostępu do akt i dokumentów. Zgodnie z przepisami RPO może żądać dostępu nawet do dokumentów niejawnych, również takich opatrzonych klauzulą “tajne” lub “ściśle tajne”.  

Decyzja do zaskarżenia

3 marca skierowaliśmy do RPO wniosek o podjęcie działań dotyczących wydanej decyzji. Podnieśliśmy podobne argumenty do poruszanych wcześniej w tekście Władza i media – dlaczego powinny być rozdzielone?. Nasze wątpliwości budzi fakt, że PKN Orlen będzie pełnił rolę wydawcy oraz prowadził działalność gospodarczą w związku z przejściem na własność drukarni, z których korzystają inne tytułu prasowe. Ponadto obawiamy się, że podporządkowanie prasy spółkom zależnym od władzy pozwala rządzącym wywierać naciski i manipulować informacją. Tak jak wydawanie tytułów prasowych nie powinno być domeną jednostek samorządu terytorialnego, tak samo nie powinno być domeną spółek skarbu państwa. Praktyka ta budzi wątpliwości z punktu widzenia zgodności z art. 20 i art. 61 Konstytucji RP. Poza nami wnioski do RPO skierowały Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Towarzystwo Dziennikarskie, Stowarzyszenie Gazet Lokalnych. Pisma kierowały także osoby prywatne.

UOKIK nie przeanalizował funkcji prasy

Najważniejszym zarzutem podnoszonym przez RPO jest brak analizy rynku pod kątem prasy i mediów.  W postępowaniu antymonopolowym UOKIK uznał, że prasa oraz serwisy internetowe są wyłącznie nośnikami reklam, nie są natomiast nośnikami idei i informacji. Prowadzona analiza dopuszczalności koncentracji nie objęła podstawowej funkcji prasy. Jak zostało ustalone w trakcie postępowania, wydawnictwo Polska Press było właścicielem 20 dzienników regionalnych, 120 tygodników lokalnych oraz prasy bezpłatnej, a ponadto prowadziło 23 internetowe serwisy regionalne i ponad 500 serwisów powiatowych (w Polsce jest 314 powiatów). Zdaniem RPO we wszystkich serwisach było realizowane przede wszystkim prawo obywateli do rzetelnego informowania, jawności życia publicznego oraz krytyki i kontroli społecznej nad władzami. Czy po przejęciu wydawnictwa przez PKN Orlen funkcje te będą dalej realizowane?

Zależność od skarbu państwa i władzy

Jak wskazuje RPO istotnym brakiem w wydanej decyzji jest to, że Prezes UOKiK nie wziął pod uwagę, jak ważną rolę na rynku mediów odgrywają inne podmioty całkowicie zależne od Skarbu Państwa, a w konsekwencji, także od polityków. Pod ich kontrolą znajdują się: Polska Agencja Prasowa, Telewizja Polska i Polskie Radio. Zarówno telewizja, jak i radio posiadają oddziały regionalne, co będzie pozwalać skarbowi państwa wpływać regionalnie i lokalnie na dostęp do informacji i kształt debaty publicznej. Jednak analizy zawierającej takie informacje w wydanej decyzji nie znajdziemy. Zdaniem RPO cechą immanentną prasy jest korzystanie z wolności wypowiedzi, przekazywanie rzetelnych informacji, zapewnienie jawności życia publicznego oraz kontroli i krytyki społecznej. Jak argumentuje: 

Opisane przeznaczenie prasy wyklucza to, aby stała się ona biuletynem informacyjnym władzy publicznej bądź podmiotów zależnych od tej władzy. Obowiązkiem organów państwowych, a więc także Prezesa UOKiK w ramach przysługujących mu kompetencji w zakresie koncentracji, jest zapewnienie, że koncentracja taka zgodnie z Konstytucją RP zachowa warunki niezbędne do wykonywania przez prasę jej podstawowych i powołanych powyżej funkcji i zadań, w tym również i to, że po dokonaniu koncentracji zagwarantowana zostanie działalność dzienników i czasopism zróżnicowanych pod względem programu, zakresu tematycznego i prezentowanych postaw (art. 2 Prawa prasowego). 

Sprawa zostanie rozpoznana przez Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Ze skargą RPO można się zapoznać tutaj.