Obecność organów władzy publicznej w mediach społecznościowych to codzienność. Gminne profile na Facebooku, bo tam najczęściej można je spotkać, teoretycznie pełnią funkcje informacyjne i mogą być ważnym miejscem publicznej dyskusji, nie zawsze jednak tak jest. Dlatego przygotowaliśmy dla Was przewodnik po social mediach władzy. Dowiecie się z niego, według jakich zasad powinny funkcjonować i z jakich narzędzi możemy skorzystać, gdy na przykład zostaniemy zablokowani na miejskim fanpage’u.   

Charakter mediów społecznościowych władzy

Obecność organów władzy publicznej w mediach społecznościowych nie stała się jeszcze przedmiotem odrębnej, poświęconej temu zjawisku prawnej regulacji. Nie oznacza to jednak, że tego rodzaju profile są wyłącznie prywatnym fanpage’em, a jego administratorzy dysponują dowolnością w kształtowaniu ich treści i zasad funkcjonowania. Organy władzy publicznej związane są zasadą praworządności i legalizmu. Oznacza to, że każde ich działanie musi znajdować podstawę w przepisach prawa. W tym aspekcie aktywność w mediach społecznościowych odbierana jest przede wszystkim jako realizacja zadań informacyjnych organu. W ostatnich latach intensywnego rozwoju technologicznego media społecznościowe często wykorzystywane są jako powszechny i najszybszy sposób dostępu do informacji. Gdyby jednak ograniczyć funkcję profili wyłącznie do celów informacyjnych, to ich oddziaływanie nie byłoby tak rewolucyjne jak jest w rzeczywistości i niewiele różniłoby się od komunikacji za pośrednictwem Biuletynu Informacji Publicznej. Przewagą mediów społecznościowych nad BIP-em jest to, że umożliwiają one dwukierunkową komunikację. Użytkownicy zainteresowani danym tematem mogą w czasie rzeczywistym wyrażać swoją opinię, w szczególności poprzez reakcje i komentarze.

Jak wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu:

“Każda bowiem publikowana przez organ informacja może zostać skomentowana przez innych użytkowników portalu. W konsekwencji często portal taki staje się forum publicznej debaty na temat kwestii, o których organ poinformował na swoim profilu. Debata ta toczy się zarówno między obywatelami, jak również z udziałem samego organu, który przedstawia swoje stanowisko w omawianej sprawie czy wyjaśnia powstałe wątpliwości.”

Wyrok WSA w Poznaniu z dnia 30 czerwca 2022 r. IV SAB/Po 56/22

Rola mediów społecznościowych władzy nie jest więc ograniczona wyłącznie do funkcji informacyjno-promocyjnych, ale także służy aktywizacji obywateli i kształtowaniu debaty publicznej.

Trafnie podkreślił to Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie w jednej z prowadzonych przez nas spraw:

“Witryna taka stanowi niejako forum, na którym umieszczane są komentarze i opinie osób zainteresowanych dotyczące spraw publicznych. Rację przyznać należy Stowarzyszeniu, które twierdzi, że jest to współczesna swego rodzaju “Agora”, służąca do umieszczenia i wymiany informacji oraz prezentowania swoich poglądów związanych z działaniem organów publicznych.”

Wyrok WSA w Olsztynie z dnia 9 lutego 2023 r. II SAB/Ol 210/22

Nie można także zapominać o tym, że funkcjonowanie profilu organu władzy w mediach społecznościowych wiąże się z koniecznością zaangażowania określonych publicznych środków w postaci sprzętu czy pracy urzędników. Jak wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku:

„Profil Miasta na portalu prowadzony jest przy tym z wykorzystaniem zasobów pracowniczych Urzędu w ramach obowiązków służbowych wyznaczonych pracowników, co prowadzi do konstatacji, że wykonując te zadania, pracownicy nie działają w imieniu własnym, lecz na rzecz organu, a specjalne oddelegowanie ich do tego rodzaju działalności nie miało na celu używania portalu do publikowania jakichkolwiek informacji, lecz takich, które mają walor informacji publicznych (o działaniach organów w ramach ich ustawowych, władczych kompetencji) i promocyjny. W przeciwnym wypadku należałoby stwierdzić, że specjalnie oddelegowani pracownicy organu samorządowego w godzinach pracy podejmują działania niezwiązane z działalnością, do jakiej ów organ został powołany.”

Wyrok WSA w Gdańsku z dnia 13 stycznia 2021 r. II SAB/Gd 91/20

Zasady funkcjonowania

Skoro prowadzenie publicznego profilu w mediach społecznościowych jest przejawem wykonywania zadań publicznych oraz wiąże się z wydatkowaniem publicznych środków, to tak jak każde inne działanie instytucji publicznej musi być realizowane na podstawie i w granicach prawa.

Należy jednocześnie podkreślić, że prawa i wolności obowiązują także w sferze internetowej.

W tym zakresie w pierwszej kolejności warto zwrócić szczególną uwagę na treść art. 61 Konstytucji RP w zakresie, w jakim gwarantuje on obywatelom dostęp do informacji o działalności organów władzy publicznej. Każdy człowiek ma prawo do informacji, co zostało jednoznacznie podkreślone w art. 2 ust. 1 Ustawy o dostępie do informacji publicznej. Zatem jeżeli organ decyduje się na prowadzenie działalności informacyjnej za pośrednictwem mediów społecznościowych, to zobowiązany jest czynić to zgodnie z prawem, a więc w sposób niedyskryminacyjny, zapewniający równy dostęp do informacji. Wszelkie przypadki blokowania użytkownikom dostępu do znajdujących się na stronach treści w sposób oczywisty i jednoznaczny naruszają prawo.

Temat należy rozważyć także z perspektywy art. 54 Konstytucji RP zapewniającego każdemu wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. W tym miejscu Konstytucja ponownie akcentuje szczególną rolę prawa do informacji, ale gwarantuje ponadto możliwość wyrażania własnego zdania i udział w debacie publicznej. Prawo to jest szczególnie istotne w kontekście treści umieszczanych przez władze na profilach w mediach społecznościowych, gdyż często dotyczą one ważnych dla mieszkańców spraw i budzą emocje, które widać w komentarzach pod tego typu wpisami.

Przy wytyczaniu granic wolności słowa niezwykle pomocne jest orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Ten jednoznacznie wskazuje, że w odniesieniu do spraw publicznych zakres dopuszczalnych wypowiedzi jest zdecydowanie szerszy. Podkreśla on:

„Wolność wyrażania opinii stanowi jeden z głównych fundamentów społeczeństwa demokratycznego oraz jeden z podstawowych warunków jego rozwoju i samorealizacji każdej jednostki. Prawo to ma zastosowanie nie tylko w odniesieniu do informacji i idei, które są przyjmowane przychylnie oraz uznawane za nieobraźliwe lub obojętne, lecz także w odniesieniu do tych, które obrażają, szokują lub niepokoją. Takie są wymogi pluralizmu, tolerancji i otwartości, bez których nie ma społeczeństwa demokratycznego. […] wolność wyrażania opinii podlega wyjątkom, które należy interpretować w sposób ścisły, a konieczność zastosowania jakichkolwiek ograniczeń w tym względzie musi być przekonywująco uzasadniona. Granice dopuszczalnej krytyki są zawsze szersze w odniesieniu do polityka jako takiego, niż w stosunku do osoby prywatnej. W przeciwieństwie do osoby prywatnej, polityk w sposób nieuchronny i świadomy poddaje się procesowi uważnej analizy swoich słów i czynów ze strony zarówno dziennikarzy jak i całej opinii publicznej – stąd też musi wykazać się większym zakresem tolerancji.”

Wyrok ETPCz z dnia 21 lutego 2012 r. sprawa Gąsior przeciwko Polsce, skarga nr 34472/07

Refleksja ta znajduje potwierdzenie w orzecznictwie polskich sądów. Jak trafnie stwierdził Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wielkopolskim:

„Krytyka obywatelska jest działaniem społecznie pożytecznym i pożądanym, jeśli jest podjęta w interesie społecznym. Dlatego też jeżeli organ wybiera taką drogę komunikacji z obywatelami, to winien jest przestrzegać praw określonych w Konstytucji, ta zaś dopuszcza zarówno wypowiedzi aprobujące, jak i krytyczne. Wobec tego organ powinien znosić krytykę ze strony obywateli formułowaną za pośrednictwem portali społecznościowych organu, a jej wyrażanie nie powinno wiązać się z ograniczaniem dostępu do publikowanych na tym portalu informacji i możliwością wyrażania opinii w sprawach publicznych na profilu organu. Takie działanie stanowi bowiem zarówno naruszenie art. 54, jak i art. 61 Konstytucji RP, a ponadto działa jako pewien rodzaj cenzury, ograniczający wybranym obywatelom jawność działalności organu, który też może zniechęcać ich do tego rodzaju aktywności w przyszłości.”

Wyrok WSA w Gorzowie Wlkp. z dnia 19 stycznia 2023 r. II SAB/Go 113/22

Metody wpływu na przestrzeganie prawa

Wiemy zatem, że blokowanie dostępu do informacji, usuwanie niepochlebnych komentarzy, czy ograniczanie możliwości komentowania wpisów na profilach organów władzy publicznej w mediach społecznościowych jest niezgodne z prawem. Niestety praktyka w tym zakresie jest daleka od ideału i naruszenia w powyższym zakresie są powszechne. Jakie narzędzia przysługują zatem osobie, której prawa zostały naruszone? Niestety ze względu na brak przepisów regulujących obecność władz w mediach społecznościowych, katalog możliwych do podjęcia działań jest ograniczony. Jednym z nich zainicjowanie postępowania w oparciu o ogólne przepisy. Pomocne w tym zakresie mogą być: skarga z art. 227 Kodeksu postępowania administracyjnego oraz wniosek z art. 241 KPA.

Złożenie wniosku jest metodą bardziej koncyliacyjną. Składa się go bezpośrednio do organu, który odpowiedzialny jest za funkcjonowanie profilu np. wójta/burmistrza/prezydenta. Przedmiotem wniosku może być np. odblokowanie profilu lub umożliwienie komentowania postów. Jeżeli wniosek nie zostanie uwzględniony, to sposób jego rozpatrzenia może stać się przedmiotem skargi. Złożenie skargi nie musi być jednak koniecznie poprzedzone skierowaniem do organu wniosku. Środki te są od siebie niezależne. Skargę składa się do organu nadrzędnego według schematu określonego w art. 227 KPA.

Kolejno zatem podmiotem właściwym do rozpatrzenia skargi na:

• Radę gminy, radę powiatu i sejmik województwa jest wojewoda;
• organy wykonawcze jednostek samorządu terytorialnego oraz kierowników powiatowych służb, inspekcji, straży i innych jednostek organizacyjnych w sprawach należących do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej jest wojewoda;
• wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) i kierowników gminnych jednostek organizacyjnych jest rada gminy/miasta;
• zarząd powiatu oraz starostę, a także kierowników powiatowych służb, inspekcji, straży i innych jednostek organizacyjnych jest rada powiatu;
• zarząd i marszałka województwa jest sejmik województwa;
• wojewodę jest właściwy minister lub Prezes Rady Ministrów;
• inny organ administracji rządowej, organ przedsiębiorstwa państwowego lub innej państwowej jednostki organizacyjnej jest organ wyższego stopnia lub sprawujący bezpośredni nadzór;
• ministra jest Prezes Rady Ministrów;
• konsula jest minister właściwy do spraw zagranicznych;
• organ centralny i jego kierownika jest organ, któremu podlega.

Z powyższej rozpiski wynika, że jeżeli przykładowo zostaliśmy zablokowani na profilu miasta w mediach społecznościowych, to istnieje możliwość złożenia w tym zakresie skargi na prezydenta miasta, a organem właściwym do jej rozpatrzenia jest rada miasta.

Poniżej załączamy przygotowane przez zespół prawny stowarzyszenia wzory wniosku oraz skargi, które dotyczą funkcjonowania profilu organu władzy w mediach społecznościowych. Wzory mają charakter uniwersalny, ale każdorazowo konieczne jest dostosowanie ich treści do konkretnego przypadku.

• Wzór wniosku

• Wzór skargi

Skargę lub wniosek można złożyć osobiście w biurze podawczym urzędu, wysłać „tradycyjną” pocztą lub w sposób elektroniczny, zarówno przy wykorzystaniu ePUAP-u jak i poczty elektronicznej.