Referendum to narzędzie podejmowania decyzji bezpośrednio przez Naród. Decydują nie nasi przedstawiciele, których wybraliśmy w wyborach, ale my sami. W Polsce korzysta się z tego instrumentu na tyle rzadko, że nie wykształciła się odpowiednia kultura i tradycja. Nie ma jednak wątpliwości, że referendum powinno przyczynić się do rozstrzygnięcia ważnej i dyskutowanej kwestii, z zachowaniem standardów dotyczących ochrony praw człowieka. 

Planowanemu na 15 października, w dniu wyborów, „referendum” bliżej do plebiscytu. Rządzący zamierzają zadać pytania bazujące na nieprawdziwych informacjach i grające na emocjach odbiorców. Widzimy w nich nie tyle chęć ustalenia faktów, co temat na kampanię wyborczą. Zdecydowanie sprzeciwiamy się wykorzystaniu mechanizmu referendalnego do zbijania kapitału wyborczego, dlatego wspólnie z innymi organizacjami społecznymi przygotowaliśmy oświadczenie, w którym apelujemy do wyborców i wyborczyń,  by nie brali udziału w tym plebiscycie. Pokażmy większą dojrzałość obywatelską niż nasi rządzący.

Treść oświadczenia

Jako organizacje działające na rzecz praw człowieka i wspierające rozwój społeczeństwa obywatelskiego wyrażamy stanowczy sprzeciw wobec referendum, które ma być przeprowadzone razem z wyborami parlamentarnymi w dniu 15 października bieżącego roku. 

Nasz sprzeciw wynika  z poważnych obaw co do uczciwości, legalności i konsekwencji referendum przeprowadzonego w takich warunkach i okolicznościach. 

Brak prawa do informacji

Sposób informowania o kwestiach, które mają być rozstrzygnięte w drodze referendum 15 października br., uniemożliwia zapewnienie obywatelom i obywatelkom prawa do informacji. 

Pytania referendum w połączeniu ze spotami objaśniającymi są sformułowane w sposób zawierający tezę i sugerujący wprost sposób „prawidłowego” głosowania. 

Spoty informacyjne zawierają nieprawdziwe, uproszczone  informacje, stosują retoryczne i emocjonalne manipulacje i w sposób zamierzony budują w odbiorcy poczucie zagrożenia. 

Fasadowość referendum

Ustawa o referendum ogólnokrajowym z 14 marca 2003 r., określając istotę referendum, daje obywatelom prawo „wyrażenia swojej woli co do sposobu rozstrzygnięcia sprawy poddanej pod referendum” (art. 2.1 w/w ustawy). 

Wiążący wynik głosowania referendum oznacza powstanie prawnego obowiązku realizacji jego rozstrzygnięcia przez organy władzy. 

Nieprecyzyjny i ogólny charakter czterech wskazanych pytań referendalnych nie tylko nie pozwoli na uwzględnienie pełnego kontekstu i konsekwencji takiej decyzji, ale również uniemożliwi realizację rozstrzygnięcia referendalnego.

Gdy dodamy do tego fakt, że pytania referendalne w większości dotyczą akceptacji istniejącej polityki rządzących, mamy do czynienia nie z referendum, a instytucją fasadową, która zamiast rozstrzygnięcia sprawy o szczególnym znaczeniu dla państwa, ma jedynie cel polityczny.

Brak transparentności 

Organizacja referendum ogólnokrajowego w dniu wyborów parlamentarnych wpływa negatywnie na transparentność procesu wyborczego i uczciwość kampanii wyborczej. Partia rządząca dysponuje niewspółmiernie wysokimi środkami na kampanię, w praktyce niemożliwe będzie rozgraniczenie wydatków ponoszonych na kampanię wyborczą i kampanię referendalną.

Równolegle prowadzenie kampanii wyborczej i kampanii referendalnej może prowadzić do nadużyć oraz wpłynąć na realizację zasady równości w procesie wyborczym.  

Rozstrzyganie o prawach uchodźców i migrantów w drodze referendum

Zgodnie z art. 125 Konstytucji RP referendum ogólnokrajowe może być przeprowadzone „w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa”, a jego wynik jest wiążący, jeśli weźmie w nim udział ponad połowa uprawnionych do głosowania. 

Prawa człowieka, w tym prawa migrantów i uchodźców, to fundamentalne i niezbywalne prawa każdej jednostki, a ich ochrona nie powinna być pozostawiona do rozstrzygnięcia w politycznie motywowanym, populistycznym referendum.  

Decyzje dotyczące praw człowieka, w tym migrantów, powinny być podejmowane w oparciu o międzynarodowe standardy prawne, wiedzę ekspercką oraz dialog społeczny, a nie przez wynik jednorazowego głosowania. 

Spoty objaśniające do pytań o rzekomej „przymusowej” relokacji uchodźców oraz o likwidacji bariery na granicy z Białorusią zawierają szereg nieprawdziwych informacji i przedstawiają uproszczony, fałszywy obraz rzeczywistości, w której należy się bać osób, które w Polsce szukają schronienia. Stosowanie dyskryminującego, błędnego pod względem prawnym i opresyjnego wobec uchodźców i migrantów języka uniemożliwia rzetelną i opartą na szacunku debatę.

Celem referendów jest wzmocnienie demokracji. Demokracja to jednak nie tylko możliwość wpływania na decyzje państwa, ale także rządy prawa i zapewnienie wszystkim członkom i członkiniom społeczeństwa przysługujących im praw. Grupy mniejszościowe i marginalizowane są szczególnie zagrożone decyzjami podejmowanymi w drodze referendum, ponieważ z natury rzeczy referendum dotyczy woli większości. Ponieważ istotą demokracji jest ochrona mniejszości przed rządami większości i zapewnienie ochrony ich praw niezależnie od tego, na ile uznawane i cenione są w społeczeństwie, prawa człowieka powinny zostać wyłączone z grupy tematów, które można poddać pod referendum.

Nieuczciwość procesu referendalnego

Przeprowadzenie referendum, w tym poruszenie tematu uchodźców i polityki migracyjnej będących przedmiotem silnej polaryzacji w społeczeństwie, w sytuacji gdy partia rządząca dysponuje nieograniczonymi możliwościami propagandy i kształtowania debaty w mediach publicznych, nie daje przestrzeni do rzeczywistej i pogłębionej dyskusji. 

Polityka migracyjna jest złożonym zagadnieniem, które wymaga wielowymiarowych rozwiązań opartych na współpracy międzynarodowej, jej fundamentem powinno być poszanowanie godności ludzkiej i ochrona praw człowieka. Jej założenia nie powinny być przedmiotem politycznej gry ani stanowić narzędzia do zdobywania poparcia wyborczego. 

Organizacja referendum dotyczącego migracji w dniu wyborów parlamentarnych wprowadza politykę migracyjną w sferę emocji i nierzetelnych komunikatów. To z kolei niesie za sobą niebezpieczeństwo antagonizowania ludzi, wzrostu nastrojów nienawiści oraz przemocy.

W tym czasie szczególnie potrzebna jest rozmowa o migracjach, która będzie oparta na wiedzy, faktach, i rozumieniu zachodzących zjawisk oraz skoncentrowana na długofalowym interesie państwa i społeczeństwa polskiego.

Nasz sprzeciw 

Motywowane politycznie, przeprowadzone na nierównych zasadach, oparte na nieprawdziwych informacjach i manipulacji referendum nie może decydować o rzeczywistości, w której żyjemy. Wzywamy do wyrażenia sprzeciwu wobec takiej polityki państwa i niewzięcia udziału w referendum planowanym na 15 października br.  

Podpisane organizacje:

1. Stowarzyszenie Amnesty International
2. Instytut Spraw Publicznych
3. Akcja Demokracja
4. Fundacja Kongres Obywatelskich Ruchów Demokratycznych “KORD”
5. Fundacja Widzialne
6. Komitet Obrony Demokracji
7. Stowarzyszenie Inicjatywa Obywatelska Pro Civium
8. Inicjatywa “Nasz Rzecznik”
9. Stowarzyszenie BoMiasto
10. Fundacja Wolne Sądy
11. Fundacja Instytut Spraw Społecznych
12. Fundacja Centrum Pozytywnych Zmian
13. Stowarzyszenie “HaKoach”
14. Fundacja OFF school
15. Fundacja Centrum im. prof. Bronisława Geremka
16. Stowarzyszenie Nomada
17. Inicjatywa Wiosna bez Barier
18. Helsińska Fundacja Praw Człowieka
19. Stowarzyszenie Szlakiem Kobiet
20. Federacja Znaki Równości
21. Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych
22. Fundacja Wolności
23. Inicjatywa obywatelska “Chcemy całego życia!”
24. Fundacja Centrum Badań Migracyjnych / Migrant Info Point
25. Fundacja Centrum Praw Kobiet
26. Konsorcjum Migracyjne 
27. Sieć Obywatelska Watchdog Polska
28. Fundacja Polskie Forum Migracyjne
29. Fundacja Miasto Obywatelskie Lubartów
30. Fundacja Autism Team
31. Klub Świadomej Młodzieży Fundacji Autism Team
32. Fundacja Lasy i Obywatele
33. Obserwatorium Wyborcze
34. Stowarzyszenie Kampania Przeciw Homofobii
35. Stowarzyszenie “Jesteśmy Razem” 
36. Fundacja “Pro Aperte”
37. Klub Świadomej Młodzieży Fundacji “Pro Aperte”
38. My, Rodzice – stowarzyszenie matek, ojców i sojuszników osób LGBTQIA
39. Stowarzyszenie Fabryka Równości 
40. Stowarzyszenie Interwencji Prawnej
41. Fundacja Instytut na rzecz Państwa Prawa
42. Stowarzyszenie Homo Faber