Spotkaliśmy się po raz pierwszy w czerwcu 2022 roku. Szukaliśmy tego, co nas łączy i co możemy razem zrobić przy okazji wyborów. Patrzyliśmy, jakie mamy zasoby, co jest konieczne dla współpracy, jak możemy ją zaplanować.

W tamtym spotkaniu wzięły udział: Akcja Demokracja, Amnesty International, Fundacja Odpowiedzialna Polityka, Fundacja Wolności, Fundacja Wspomagania Wsi, Fundusz Obywatelski, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Instytut Spraw Publicznych, Kampania Przeciw Homofobii, Komitet Obrony Demokracji, Sieć Obywatelska Watchdog Polska i Stowarzyszenie 61.

Grupa nazwała się na początek “Zaczyn”, nim będzie w stanie sformułować konkretne zaproszenie do innych organizacji. I ta nazwa okazała się najbardziej pasująca i przy niej pozostaliśmy.

Przez kilka miesięcy spotykaliśmy się roboczo, a kolejne większe wydarzenie miało miejsce w listopadzie 2022 roku, kiedy postanowiliśmy podjąć nowy temat ważny w wyborach, czyli “nadużywanie zasobów publicznych”. To tajemnicze sformułowanie oznacza po prostu nieuczciwe korzystanie z pieniędzy publicznych, możliwości stanowienia prawa, wykorzystywania władzy nad służbami czy dostępu do budynków. Te wszystkie możliwości nadużyć powodują przewagę tych, którzy mają aktualnie władzę i powodują, że wybory nie są uczciwe. Wspomnienie tego wydarzenia znalazło się na Facebooku Sieci Watchdog. A zdobyta wiedza rozwinęła się potem znacząco. W maju 2023 roku wspólnie z lokalnymi organizacjami i aktywistami wypracowywaliśmy metodykę do monitoringu nadużywania zasobów publicznych, a później Fundacja Odpowiedzialna Polityka poprowadziła pierwszy taki projekt monitorujący.

Z kolei w grudniu 2022 roku zaprosiliśmy organizacje lokalne, lokalnych liderów i liderki, zwolenników i zwolenniczki organizacji zaangażowanych w “Zaczyn” na spotkania pt. “Wybory dla społeczeństwa obywatelskiego”.  Wspólnie chcieliśmy:

• zastanowić się nad tym, czym są wybory dla społeczności lokalnych i jak mieszkańcy widzą ich wagę;
• jak możemy przygotować się do angażowania obywatelek i obywateli w obserwowanie rzetelności wyborów;
• jak możemy informować obywatelki i obywateli o procesie wyborczym i zachęcać do głosowania;
• jakie elementy są krytyczne dla rzetelnych wyborów.

Szkolenie towarzyszyło 22. Międzynarodowemu Festiwalowi Filmowemu Watch Docs. Wtedy po raz pierwszy zorganizowaliśmy spotkanie tych, którzy stoją na straży praw człowieka i których losy bywają przedstawiane w filmach wyświetlanych na festiwalach filmów dokumentalnych. To dało początek pięknej tradycji organizowania corocznych Zlotów obrończyń i obrońców praw człowieka i praworządności. W 2023 roku zorganizowaliśmy je po raz drugi. 

Na kilka miesięcy przed wyborami spotkaliśmy się z lokalnymi organizacjami młodzieżowymi, by zaplanować mini kampanie wokół wyborów. I wymyśliliśmy wspólnie dwa działania. Kampanię adresowaną do osób głosujących po raz pierwszy, z hasłem “Robię to pierwszy raz”. Oraz zabawę do zrealizowania w każdym miejscu i czasie — Głosobranie. Wystarczy mieć karton, koszyk i wydrukować materiały.

W sumie w ciągu półtora roku spotkaliśmy się 40 razy, a w działaniach — w różnej formie — wzięło udział 35 organizacji. Na spotkaniach informowaliśmy się o naszych działaniach, zapraszaliśmy do współpracy, przyjmowaliśmy wspólne stanowiska, uczyliśmy się od siebie, wymienialiśmy wiedzą. Z tego “Zaczynu” powstało wiele świetnych inicjatyw, które sprawiły, że dziś możemy powiedzieć, iż społeczeństwo obywatelskie pilnowało wyborów tak skutecznie, jak to było możliwe. I choć nie byliśmy jedyni w społeczeństwie obywatelskim, to na pewno mamy swoją cegiełkę i jesteśmy grupą otwartą na kolejne podmioty. Jak to mówią po angielsku If you want to go fast, go alone. If you want to go far, go together (Jeśli chcesz iść szybko, idż sam/a. Jeśli chcesz iść daleko, idź wspólnie).

Ale nasze działania nie skończyły się na wyborach 2023 roku. Ruszyły przygotowania do kolejnych. W kraju dużo się dzieje. Powrót praworządności okazał się możliwy dzięki społeczeństwu obywatelskiemu i wciąż tego społeczeństwa potrzebuje. Działamy więc dalej. Zrobiliśmy badanie organizacji lokalnych i mamy kontakty do kolejnych 70 organizacji. Zapraszamy też kolejne.

Raport z poszukiwań drogi do zorganizowania się

Projekt Od atomów do zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego na rzecz praworządności realizowany był we współpracy Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska i Stowarzyszenia 61/MamPrawoWiedziec.pl.