Politycy przed wyborami często mówią o jawności, biorąc ją na sztandary i rozliczając z niej oponentów. Jednak nasze doświadczenie pokazuje, że jest im dużo łatwiej szafować obietnicami dotyczącymi jawności niż je realizować.

Wybory 2015 

Andrzej Duda jako kandydat na prezydenta oburzał się, że Bronisław Komorowski nie chce udostępnić ekspertyz dotyczących OFE: 

Ja uważam, że obywatele mają prawo dostępu do informacji o tym, w jaki sposób działa głowa państwa, na podstawie jakich ekspertyz odbywa się to, co się dzieje w kancelarii, jakie decyzje są podejmowane przez prezydenta RP. (…) Szanowni Państwo, dostęp do informacji publicznej jest jedną ze spraw podstawowych.

– wypowiedź Andrzeja Dudy w czasie debaty prezydenckiej 17 maja 2015 r. 

Czy jako prezydent udostępnił te ekspertyzy? Dopiero po wyroku sądu. Nie inaczej było z ekspertyzami zamawianymi przez Dudę już jako prezydenta (więcej w tekście – Znamy autorów ekspertyz w sprawie OFE).

Kandydaci nie tylko obiecują transparentne rządy, ale zapewniają o tym, że ich komitety wyborcze będą działały jawnie. Tak było, gdy w 2015 roku wysłaliśmy wniosek o informację publiczną do komitetów wyborczych Andrzeja Dudy i Bronisława Komorowskiego. KW Bronisława Komorowskiego poinformował, że odpowiedź zostanie udzielona przed drugą tura wyborów, bez potrzeby czekania 14 ustawowych dni. Pełnomocnik KW Andrzeja Dudy podkreślał, że choć wniosek jest obszerny, to postarają się jak najszybciej odpowiedzieć:

A potem zapadła cisza. Nigdy nie doczekaliśmy się odpowiedzi – sprawa trafiła do sądu, wybory się odbyły, komitety rozwiązały. 

Wybory 2020 

Pamiętacie konferencję Roberta Biedronia z marca 2019 roku, w czasie której zapowiedział wiosenne porządki?

– Zaczynamy jak Wiosna wiosenne porządki. Od urzędów. (…) Chcemy wymieść to wszystko, o czym się mówi od 30 lat. (…) Zgodnie z art. 61 Konstytucji zaczynamy naszą akcję. Wielu urzędników, wielu polityków ukrywa przed nami wynagrodzenia. To coś, co powinno być jawne. (za Gazeta Wyborcza)

Gdy Robert Biedroń – przyszły kandydat na prezydenta – opowiadał o jawności, Wiosna Roberta Biedronia uparcie broniła dostępu do informacji i otrzymała grzywnę za nieprzekazania naszej skargi na bezczynność do sądu (zob. Czekamy na Wiosnę od półtora roku). Sam komitet wyborczy Biedronia niechętnie udostępniał informacje (zob. Wiosna i #WiosennePorzadki).

Podczas gdy kandydat lewicy postawił na wiosenne porządki, kandydat Polski 2050 postanowił zorganizować konsultacje w sprawie jawności. Instytut Strategie 2050 przygotował projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w zakresie jawności finansowania działalności politycznej w Polsce i zaprosił do składania uwag, co też zrobiliśmy. Chętnie odesłalibyśmy do tego dokumentu, niestety nie ma go już na stronie Polski2050. Tymczasem komitetowi wyborczemu Szymona Hołowni z jawnością nie było za bardzo po drodze i konieczna była skarga do sądu.

Pozostali kandydaci ubiegający się o fotel prezydencki również nie byli skorzy, by odpowiadać na wnioski — zaowocowało to zawiadomieniami do prokuratury o popełnieniu przestępstwa łącznie na dziewięć komitetów. 

Czasem można odnieść wrażenie, że wszystko, co jest związane z wyborami, jest ściśle tajne – bo jak inaczej zrozumieć odmowę udostępnienia informacji o tym, kto układał pytania do debaty prezydenckiej (zob. Czy poznamy autora pytań z debaty prezydenckiej w 2020 roku?)?

Wybory 2023

Opisywane wyżej przykłady dotyczyły głównie komitetów wyborczych kandydatów na prezydenta, ale oczywiście problemy z jawnością mają również partyjne komitety wyborcze. Trudno, by było inaczej, skoro partie robią wszystko, by udostępniać jak najmniej informacji, a my toczymy z nimi wieloletnie spory o jawność (zob. Orka na partyjnym ugorze).

Co zrobić, by wreszcie wyborcy mieli dostęp do informacji o komitetach wyborczych – kto je finansuje, z kim współpracują – nim podejmą decyzję, na kogo zagłosują? Sprawozdania  złożone w PKW są oczywiście ważnym źródłem informacji, ale pojawiają się dopiero po wyborach, a to dużo za późno.