Od kilku lat podejmujemy działania na rzecz zwiększenia przejrzystości, a w zasadzie dostępności informacji na temat finansów partii politycznych. W wyniku kolejnych spraw udało nam się doprowadzić do dwóch ważnych wyroków. W sprawach przeciwko dwóm największym partiom – Platformie Obywatelskiej i Prawu i Sprawiedliwości mamy prawomocne wyroki, w których Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że wyciągi i historie rachunków bankowych stanowią informację publiczną.

Platforma Obywatelska kontra jawność

Sprawa przeciwko Platformie Obywatelskiej zaczęła się w roku 2017 r., kiedy zwróciliśmy się o udostępnienie informacji publicznej w zakresie wyciągów i historii rachunków bankowych za listopad 2016 r. Partia nie udostępniła w pełni wnioskowanych informacji (udostępnione dane), pomijając dane o wydatkach na poczet wynagrodzeń osób prywatnych, w tym pracowników partii, bowiem dane te podlegają ochronie ze względu na prawo do prywatności oraz nie stanowią informacji publicznej, ponieważ osoby te nie pełnią funkcji publicznych.Wojewódzki Sąd Administracyjny oddalił naszą skargę. Zdaniem sądu wnioskowane informacje nie są dokumentami dotyczącymi spraw publicznych. Główna teza za oddaleniem skargi wyrażona została następująco:

Wyciągi i historie rachunków bankowych nie stanowią informacji publicznej. Obrazują one operacje jakie są dokonywane przez podmiot, który zawarł z bankiem umowę bankową. Potwierdzają stan konta – przychody i wydatki. Są to kwestie związane z obsługą finansową danego podmiotu w związku z zawartą umową bankową. Informacją publiczną niewątpliwie jest wysokość subwencji przyznanej Platformie i sposób jej wydatkowania. Jednakże zdaniem Sądu wyciągi i historia rachunków bankowych nie odzwierciedlają rozliczenia środków publicznych przyznanych partii w postaci subwencji, tym samym nie stanowią informacji publicznej.

Istotą ustawy o dostępie do informacji publicznej nie jest umożliwienie każdemu (jak o tym stanowi art. 2 ust. 1 u.d.i.p.) dostępu do dokumentacji bankowej danego podmiotu. Wyciągi i historia rachunków nie są zatem dokumentami dotyczącym spraw publicznych w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.d.i.p., nie są dokumentami urzędowymi, czy dokumentami z przebiegu i efektów kontroli. Udostępnieniu podlegać może wyłącznie informacja publiczna, a więc informacja mająca walor “danych publicznych” w tym także takich, które przyjęły kształt dokumentów urzędowych, czego nie można stwierdzić w przypadku żądanych dokumentów.

wyrok z 12 stycznia 2018 r., sygn. akt II SAB/Wa 415/17

W wyniku złożenia skargi kasacyjnej Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z 18 grudnia 2019 r., I OSK 1687/18, uchylił wyrok pierwszej instancji i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Naczelny Sąd Administracyjny odwołał się do konstytucyjnej zasady jawności finansowania partii politycznych:

Zgodnie z zasadą wynikającą z art. 11 ust. 2 Konstytucji RP, którego zarzut naruszenia trafnie podnosi skarżące kasacyjnie Stowarzyszenie, finansowanie partii politycznych jest jawne. Powtórzenie tego przepisu stanowi art. 23a ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (Dz. U. z 2017 r. poz. 876). Formułuje on zasadę jawności finansów partii, odnosząc ją jedynie do źródeł finansowania. Z zasady tej wynika zakaz utajniania finansów partyjnych oraz odpowiadający mu nakaz ujawniania informacji finansowych o działalności partii. Jawność finansowania działalności partyjnej traktowana jest jako instrument zwalczania korupcji i innych negatywnych zjawisk, stwarzających zagrożenia dla stabilności politycznej państwa i demokratycznej gry wyborczej. Partie są zatem zobligowane do ujawnienia wszelkich informacji związanych ze źródłami i sposobami gromadzenia środków finansowych oraz wskazywania celów i podstaw ich wydatkowania.

Sprawa wróciła do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, który wskazał m.in.:

Z kolei z treści odpowiedzi na skargę – jak i dokumentów zawartych w aktach – wynika, że żądanej informacji nie udzielono w pełnym zakresie także po wniesieniu skargi. W wyciągach z rachunków nie uwzględniono części danych – informacji dotyczących osób pobierających od Partii wynagrodzenie (szereg pustych pól w kolumnach “Opis transakcji” i “Dane”). Są to w istocie podmioty, z którymi Partia zawarła umowy. Wedle wiążącej oceny Sądu II. instancji dane dotyczące uposażeń stanowią także informację publiczną.

Sprawa ma dalszy ciąg, ponieważ Platforma Obywatelska wydała decyzję odmowną, co do której WSA w Warszawie orzekł jej nieważność wyrokiem z 6 maja 2021 r., sygn. akt II SA/Wa 2118/21.

Prawo i Sprawiedliwość i niejawność

Prawo i Sprawiedliwość przeszło podobną drogę. W lutym 2018 r. skierowaliśmy do partii pytania dotyczące wyciągów z rachunków bankowych partii oraz skanów uchwał zarządu partii. PiS odnośnie wyciągów bankowych wskazał m.in., że tak sformułowane pytanie nie jest precyzyjne, a zakres wniosku może dotyczyć nawet tysięcy różnego rodzaju informacji, z których część może podlegać ograniczeniu jawności. Wojewódzki Sąd Administracyjny wyrokiem z 12 października 2018 r., II SAB/Wa 234/18 oddalił naszą skargę. Zdaniem sądu:

Wyciągi i historie rachunków bankowych nie stanowią, w ocenie Sądu, informacji publicznej. Obrazują one operacje, jakie są dokonywane przez podmiot, który zawarł z bankiem umowę bankową. Potwierdzają stan konta – przychody i wydatki. Są to kwestie związane z obsługą finansową danego podmiotu w związku z zawartą umową bankową. Informacją publiczną niewątpliwie jest wysokość subwencji przyznanej partii politycznej i sposób jej wydatkowania. Jednakże, zdaniem Sądu, wyciągi i historia rachunków bankowych nie odzwierciedlają wprost rozliczenia środków publicznych przyznanych partii w postaci subwencji, tym samym nie stanowią informacji publicznej.

Innego zdania był Naczelny Sąd Administracyjny, w wyroku z 25 maja 2021 r., III OSK 916/21:

Biorąc pod uwagę podstawy działania partii politycznych, należy uznać za słuszne i pożądane, aby obywatele mieli dostęp do informacji dotyczących ich finansów. Stanowisko takie wynika w szczególności z faktu, że zasoby pieniężne poszczególnych ugrupowań składają się w znacznej mierze ze środków publicznych (subwencji lub dotacji, kreowanych m.in. z wpływów podatkowych). Tym samym obywatele, którzy co najmniej w sposób pośredni (poprzez płacenie podatków) umożliwiają prawidłowe funkcjonowanie poszczególnych ugrupowań, powinny mieć prawo do weryfikacji, źródeł i sposobów gromadzenia oraz wydatkowania pieniędzy.

NSA uchylił wyrok WSA i zobowiązał partię do wykonania wniosku. Czekamy na działanie Prawa i Sprawiedliwości w tej sprawie.