Nie tylko instytucje Unii Europejskiej czy Międzynarodowy Instytut Ombudsmana wypowiadają się krytycznie o kryzysie wokół wyboru niezależnego Rzecznika Praw Obywatelskich w Polsce. Dołączają też organizacje z innych krajów, w tym Forum Społeczeństwa Obywatelskiego UE-Rosja.

Otrzymaliśmy właśnie list solidarności z polskimi obywatelami, którzy zostaną pozbawieni Rzecznika. W zeszłym tygodniu Forum skierowało list do klubów parlamentarnych oraz Marszałków obu Izb, z prośbą o podjęcie rozmów dających nam niezależnego Rzecznika. Czas najwyższy, by nastąpił przełom. Właśnie po raz piąty zgłaszani są kandydaci.

Przypomnijmy wydarzenia ostatnich dziesięciu miesięcy

Pierwszy termin zgłaszania kandydatów na RPO upłynął 10 sierpnia 2020 roku. Na miesiąc przed upływem kadencji urzędującego Rzecznika – prof. Adama Bodnara (9 września 2020) Partie opozycyjne zgłosiły kandydatkę, którą proponowały organizacje społeczne – Zuzannę Rudzińską-Bluszcz. Wówczas było nas około 300. Innych kandydatów nie było. Jednak partia rządząca, pomimo własnej bezczynności, nie uważała za słuszne wybrać osoby, która zajmie to stanowisko. Choć, gdy odrzucała kandydatkę po raz pierwszy, kadencja prof. Bodnara już upłynęła. Za drugim razem – gdy zgłaszano kandydatów w październiku, wciąż partia rządząca nie zgłosiła żadnej alternatywy dla Zuzanny Rudzińskiej-Bluszcz. Ale znów ją odrzuciła. Za trzecim razem – 29 grudnia 2020 roku, zgłosiła jako kontrkandydata sprawującego urząd wiceministra. Oczywiście niezależną i kompetentną kandydatkę społeczną, którą popierało już 1200 organizacji, odrzuciła. Zakładano, że czynny polityk z rządu będzie lepiej chronił prawa obywateli niż niezależny kandydat. Innego zdania byli jednak senatorowie. Podobnie było za czwartym razem, gdy kandydatem na RPO Zjednoczonej Prawicy został jej poseł. Tu także zależność kandydata stała się powodem odrzucenia jego kandydatury.

Prawie przez cały ten czas, szantażowano urzędującego RPO zakończeniem jego urzędowania.  Sposobem na to miał być wyrok Trybunału Konstytucyjnego. Do rozprawy doszło dopiero po siedmiu miesiącach ciągłego wyznaczania i odwoływania rozpraw. O czym orzekał TK? O tym, czy prof. Adam Bondar może pełnić urząd po zakończeniu pięcioletniej kadencji. To manipulacja. Fakty są takie, że to Parlament, w tym większość rządząca, nie wybrał nowego RPO. A teraz to obywatele mają ponieść tego konsekwencje? Mają zostać pozbawieni swojego Rzecznika? Trybunał Konstytucyjny oczywiście uznał, że sprawowanie funkcji nie jest możliwe przez okres dłuższy niż pięć lat. Dał trzy miesiące na wybór nowego. Krytyczne oceny konstytucjonalistów wskazują na konieczność ciągłości działania takiego organu, ale to bez znaczenia. W maju 2021 roku RPO dalej brak, a w połowie lipca 2021 definitywnie odejdzie prof. Adam Bodnar. Dlatego tak istotne jest, by politycy poważnie potraktowali kryzys, który wywołali.

Wsparcie od organizacji społecznych w innych krajach

Forum Społeczeństwa Obywatelskiego UE-Rosja skierowało pismo do szefów klubów parlamentarnych i do Marszałków Obu Izb. Czytamy w nim:

Jedynym rozwiązaniem grożącej Polsce sytuacji braku Ombudsmana, jest wybranie nowego Rzecznika Praw Obywatelskich, w sposób zgodny z Konstytucją, czyli wybranego przez Sejm i zatwierdzonego przez Senat. Różnice polityczne w dwóch izbach Parlamentu nie powinny być przyczyną przedłużania kryzysu. Rekomendujemy zwrócenie uwagi na opinię Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka z 14 października 2020 roku dotyczącej międzynarodowych standardów ciągłości działania Ombudsmanów, niezależność instytucji stawiana jest jako priorytet. 

Choć narodowe instytucje ochrony praw człowieka (w Polsce RPO) stanowią część aparatu państwa, muszą być niezależne od władzy wykonawczej, ustawodawczej i sądowniczej, co zapewnia że są w stanie chronić jednostki przed naruszeniami prawa człowieka, szczególnie wtedy gdy takie naruszenia popełniane są przez władze lub instytucje publiczne.

To, jak bardzo może być potrzebna niezależność Ombudsmana pokazały liczne wizyty przedstawicieli Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur (w Polsce jest to zadanie powierzone Rzecznikowi Praw Obywatelskich) na komisariatach, gdy policja aresztowała osoby korzystające z wolności zgromadzeń.

(…)

Dlatego apelujemy o rozmowy pomiędzy klubami parlamentarnymi i zaproponowanie kandydatury, która spełni kryteria kompetencji, bezstronności i niezależności. Wzywamy do zauważenia roli społeczeństwa obywatelskiego w tych ustaleniach i zapewnienia Polsce wykwalifikowanego Ombudsmana. W imieniu naszych polskich członków – deklarujemy, że będziemy obserwować sytuację w najbliższych miesiącach.

 list i tłumaczenie

Jednocześnie Forum wysłało list solidarności do polskich organizacji. Dziękujemy!

Drogie Organizacje Społeczeństwa Obywatelskiego w Polsce.

W imieniu grupy ds. solidarności Forum Społeczeństwa Obywatelskiego UE i Rosji, przekazujemy Wam wyrazy wsparcia i solidarności związane z trudną sytuacją, w jakiej mogą się znaleźć Wasi członkowie i odbiorcy działań w związku z kryzysem ustrojowym wokół wyboru Rzecznika Praw Obywatelskich.

Znana jest nam inicjatywa Nasz Rzecznik, proponująca niezależną, kompetentną i bezstronną kandydaturę na stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich. Wiemy, że tę kandydatkę – bez przedstawiania powodów ważnych dla obywateli – wielokrotne odrzucała większość sejmowa. Wiemy, że przez cztery miesiące większość sejmowa nie zaproponowała własnego kandydata, choć jednocześnie nie zgadzała się na kandydatkę społeczną. Wiemy, że kolejny proponowani przez większość sejmową kandydaci byli czynnymi politykami. Wiemy, że po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 15 kwietnia 2021 roku, istnieją obawy co do faktycznej marginalizacji organu, jakim jest Rzecznik Praw Obywatelskich.

Chcemy, byście wiedzieli, że widzieliśmy Wasze aktywne działania. Na świecie znanych jest wiele przypadków, gdy o egzekwowanie praw człowieka trzeba było walczyć latami. Dlatego chcemy, byście mieli świadomość, że Wasz wysiłek nie był daremny. Pokazaliście, że zależy Wam na ochronie praw i macie świadomość, jak ważne są gwarancje konstytucyjne dla tej ochrony. Zaczęliście się jednoczyć w sprawie ochrony praw. Wciąż budujecie na tym doświadczeniu. Obserwujemy to z podziwem i mamy nadzieję, że z tego ziarna wyrosną kolejne wspólne inicjatywy.

Jednocześnie załączamy pisma Zarządu i Grupy ds. Rzecznictwa w Forum Społeczeństwa Obywatelskiego UE i Rosji do klubów parlamentarnych wzywające do podjęcia kompromisowych rozmów na temat wyłonienia niezależnego Rzecznika Praw Obywatelskich. Jesteśmy w tej sprawie Waszymi sojusznikami i przyjaciółmi.

Forum zostało utworzone w 2011 roku jako platforma dialogu dla organizacji społecznych z Unii Europejskiej i z Rosji. Obecnie liczy 185 członków i zwolenników. Forum było też zaangażowane w kwestię regulacji procedur wizowych i rozwoju standardów dotyczących spraw społecznych, praw człowieka czy ochrony środowiska. Zajmuje się też historią i aktywnością obywatelską.