Polska w 2003 roku ratyfikowała Konwencję z Aarhus, która mówi o tym, że społeczeństwo ma być włączane w podejmowanie decyzji dotyczących środowiska. Jak do tych zaleceń stosują się Lasy Państwowe?

Gospodarka leśna budzi coraz większe społeczne zainteresowanie- chcemy wiedzieć, gdzie leśnicy planują wycinkę i czy ich decyzja nie sprawi, że zniknie las za naszym oknem. Z kolei nadleśnictwa często publicznie deklarują otwartość na dialog społeczny dotyczący realizowanych przez nich zadań, powołując się na liczne konsultacje. Jak w rzeczywistości wygląda ten dialog? Czy Lasy Państwowe biorą pod uwagę głos strony społecznej, planując wycinki? Fundacja Lasy i Obywatele nie tylko zabiera głos w sprawie wycinania drzew, ale też sprawdza, jak deklaracje otwartości i współpracy są realizowane w praktyce. 

Już kilkukrotnie łączyliśmy siły, by wspólnie z Fundacją zebrać informacje dotyczące gospodarki leśnej nadleśnictw czy zaangażowania gmin w przygotowanie Planu Urządzenia Lasu. Organizacja Lasy i Obywatele przygotowywała pytania, a my udostępnialiśmy narzędzie do masowej wysyłki wniosków o informację, które pozwala na wysłanie zapytania do wszystkich gmin czy nadleśnictw (fedrowanie.siecobywatelska.pl). Pomagaliśmy również w egzekwowaniu odpowiedzi na wniosek i w razie potrzeby przystępowaliśmy do postępowań sądowych.

Tak było w przypadku monitoringu, w ramach którego Fundacja Lasy i Obywatele wysłała pytania do 321 nadleśnictw. Dotyczyły one konsultacji społecznych, zgłaszania uwag, wniosków, petycji i współuczestniczenia strony społecznej w decyzjach o gospodarce leśnej w ramach wdrażania już przyjętego Planu Urządzenia Lasu (PUL) w latach 2018 – 2022. Dokładną treść wniosku można przeczytać tutaj. 

Fundacji nie zależy na dobru publicznym

W przypadku 6 nadleśnictw — Kup, Brzeg, Olesno, Turawa, Opole, Bytnica — postanowiliśmy przystąpić do sprawy sądowej przed Naczelnym Sądem Administracyjnym (organizacje społeczne mają taką możliwość), a sąd dopuścił nas do udziału w postępowaniu. Wcześniej wszystkie nadleśnictwa zgodnie uznały, że wnioskowane informacje nie dotyczą informacji o środowisku. Po skardze na bezczynność złożonej przez Fundację Lasy i Obywatele w każdym z tych sześciu przypadków sąd zobowiązał nadleśnictwa do realizacji wniosku. 

Te jednak nie dawały za wygraną i złożyły skargę kasacyjną, argumentując w identyczny sposób. Zdaniem nadleśniczych informacje dotyczące realizacji przez nich społecznych postulatów nie są informacją o środowisku i jego ochronie, a Fundacji nie zależy tak naprawdę na dobru publicznym i nadużywa prawa do informacji. 

W naszym przystąpieniu do każdej z tych spraw podkreślaliśmy, że wszystkie nadleśnictwa dopuściły się bezczynności. Jeśli nie dopatrzyły się powodów odmowy udostępniania informacji, powinny, zgodnie z przepisami, zrealizować wniosek. W naszej ocenie tak sformułowane pytania mieszczą się w zakresie informacji o środowisku i jego ochronie, ponieważ ustawodawca zdefiniował to pojęcie dosyć szeroko (art. 9 ust. 1 pkt 3 u.i.ś.). Ponadto Prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska jest prawem konstytucyjnym. A ta wiedza jest nieodłącznie związana z możliwością realizacji innych praw i wolności, takich jak np. wybór miejsca zamieszkania. 

W przystąpieniu do sprawy radczyni prawna reprezentująca Sieć Obywatelską Watchdog Polska, Joanna Grzelińska – Darłak, przypomniała zapisy ratyfikowanej przez Polskę Konwencji z Aarhus:

1. odpowiednia ochrona środowiska jest niezbędna dla ludzkiej pomyślności i korzystania z podstawowych praw człowieka, włączając w to prawo do życia jako takiego;
2. każda osoba ma prawo do życia w środowisku odpowiednim dla jej zdrowia i pomyślności oraz obowiązek, tak osobiście, jak i we współdziałaniu z innymi, ochrony i ulepszania środowiska dla dobra obecnego i przyszłych pokoleń;
3. obywatele muszą mieć dostęp do informacji, muszą być uprawnieni do uczestnictwa w podejmowaniu decyzji i muszą mieć dostęp do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska, a obywatele mogą potrzebować w tym zakresie pomocy, aby realizować swoje uprawnienia, aby być zdolnym do dochodzenia tego prawa i spełniania tego obowiązku;
4. w sprawach dotyczących środowiska ułatwiony dostęp do informacji i udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji poprawia jakość i wykonanie decyzji, przyczynia się do wzrostu społecznej świadomości zagadnień ochrony środowiska, daje społeczeństwu możliwość zgłaszania swych poglądów, a władzy publicznej możliwość ich należytego uwzględnienia;
5. dąży się w ten sposób do wzmożenia odpowiedzialności i jawności w podejmowaniu decyzji i wzmocnienia społecznego poparcia dla decyzji dotyczących środowiska;
6. uznaje się celowość jawności we wszystkich gałęziach władzy, zachęcając organy ustawodawcze do stosowania zasad tej konwencji w swoim postępowaniu;
7. społeczeństwo powinno być świadome procedur udziału w podejmowaniu decyzji w sprawach dotyczących środowiska, mieć do nich swobodny dostęp i wiedzieć, jak z nich korzystać. 

22 maja 2024 na posiedzeniu niejawnym Naczelny Sąd Administracyjny rozpatrzył wszystkie 6 skarg kasacyjnych złożonych przez nadleśnictwa i wszystkie je oddalił. Tym samym wyroki sądów administracyjnych stają się prawomocne i nadleśnictwa muszą rozpatrzyć wnioski Fundacji Lasy i Obywatele.