W 2021 roku przed sądami rejonowymi w Polsce toczyło się 217 spraw na podstawie art. 212 § 2 kk. W 2022 roku odnotowano 236 takich spraw.

Na podstawie danych, które udało nam się uzyskać z Ministerstwa Sprawiedliwości, ustaliliśmy też, ile osób skazano w pierwszej instancji. Liczba spraw jest zaskakująco duża w porównaniu z danymi zebranymi w innych raportach (np. w raporcie organizacji CASE – Coalition Against SLAPPs in Europe).

Art.212 kk a SLAPP-y

Artykuł 212 jest jednym z częściej wykorzystywanych w sprawach typu SLAPP (strategicznych działań przeciw partycypacji publicznej) jakie toczą się w Polsce. Poza nim często wykorzystywane są także przepisy zawarte w art.23 kodeksu cywilnego w połączeniu z innymi przepisami. Artykuł 212 mówi o tym, że jeśli ktoś fałszywie oskarży inną osobę, grupę osób lub inny podmiot o coś, co mogłoby ją źle przedstawić w oczach innych lub sprawi, że straci zaufanie w swojej pracy czy działalności, może zostać ukarany grzywną lub ograniczeniem wolności. Takie przestępstwo jest ścigane co do zasady tylko wtedy, gdy pokrzywdzony zdecyduje się sam wystąpić z oskarżeniem. Sąd ma prawo nakazać dodatkową opłatę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża lub inny społeczny cel wskazany przez osobę pokrzywdzoną. W naszym wniosku pytaliśmy o sprawy związane z paragrafem 2 tego przepisu, ponieważ stwierdza on, że jeśli zniesławienie jest rozpowszechniane przez środki masowego przekazu, kara może być surowsza – do pozbawienia wolności na rok włącznie. Właśnie z tym przepisem mierzą się często dziennikarze, aktywiści czy obywatele. Mogą być ścigani za wypowiedź pojawiającą się w radiu lub telewizji, artykuł w gazecie lub komentarz napisany w mediach społecznościowych.

Luka w danych

Sprawy SLAPP są mocno niedoszacowane. Trudność w określeniu skali zjawiska wynika z kilku faktów: braku świadomości, że tocząca się sprawa może być sprawą SLAPP; niechęci niektórych do informowania opinii publicznej, że wytoczono im taką sprawę; a także uczucie zastraszenia. Określenie, czy dana sprawa jest sprawą SLAPP, nie zawsze jest zero-jedynkowe. Niektóre organizacje przygotowały kwestionariusze i skale, na których możemy sprawdzić, czy nasza sprawa mieści się w tej kategorii.

W raportach przygotowanych przez Koalicję przeciw SLAPP w Europie (CASE) Polska jest na pierwszym miejscu, jeśli chodzi o liczbę pozwów typu SLAPP. W tegorocznej edycji raportu znajdziemy informację, że w latach 2013-2023 zidentyfikowano 128 takich spraw w Polsce. W tej kategorii znajdziemy zarówno sprawy karne (art.212 kk), jak i cywilne (art.23 kc). Według danych zebranych przez CASE w Europie dominują przede wszystkim sprawy wytoczone na podstawie zniesławienia. Koalicja zbierała dane, opierając się na doniesieniach prasowych, wzmiankach w social mediach a także informacjach bezpośrednio zgłoszonym koalicji.

Próbując określić rozmiar zjawiska i zebrać dane o SLAPP-ach w Polsce, zapytaliśmy Ministerstwo Sprawiedliwości o liczbę spraw z art. 212 paragraf 2 kodeksu karnego, które od 1 stycznia 2021 do 30 czerwca 2023 r. wpłynęły do sądów.

W otrzymanej przez nas odpowiedzi ministerstwo podało dane za lata 2021-2022 dotyczące spraw w sądach rejonowych. Sprawy dotyczące 2022 roku to dane wstępne, znajdujące się w trakcie weryfikacji przez ministerstwo. Nie otrzymaliśmy danych dotyczących 2023 roku. Nie wiemy też, ile z tych spraw zostało skutecznie zaskarżonych w kolejnej instancji, a w ilu przypadkach sprawa trafiła do Sądu Najwyższego. Według danych przekazanych przez ministerstwo, w 2021 roku sądy rejonowe skazały 158 osób na podstawie art. 212 § 2 kk. Rok później, w 2022, liczba ta była niemalże identyczna i wynosiła 160 osób.

Orzeczone kary z art.212

Z przesłanych danych wynika, że orzekano następujące kary:

Grzywna
Najczęściej sądy decydowały się na wymierzenie grzywny. W 2021 roku aż 130 osób zostało skazanych na zapłacenie grzywny, a w 2022 było ich 128.

Ograniczenie wolności
Jest to kara polegająca m.in. na odbywaniu nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne. W 2021 roku 23 osoby zostały skazane na taką karę, a w 2022 roku było to już 27 osób.

Pozbawienie wolności
Sądy rzadko decydowały się na tę karę. W 2021 roku 4 osoby zostały skazane na pozbawienie wolności z warunkowym zawieszeniem, a w 2022 roku 5 osób (z czego 4 z warunkowym zawieszeniem).

Inne decyzje sądów

W toczących się sprawach sądy nie zawsze orzekały karę. W części spraw warunkowo umorzono postępowanie. Oznacza to, że sąd może “zawiesić” postępowanie na pewien czas, jeśli osoba oskarżona nie popełni kolejnego przestępstwa w tym czasie, sprawa zostaje zamknięta. W 2021 roku w przypadku 48 osób umorzono postępowanie, a w 2022 roku było ich aż 67. W niektórych przypadkach sąd może uznać, że choć osoba jest winna, nie wymierzy jej kary. W 2021 roku odstąpienie od wymierzenia kary dotyczyło  7 osób, a w 2022 roku 5 osób.

Choć liczba skazań na podstawie art. 212 § 2 Kodeksu karnego była zbliżona w obu latach, widać pewne różnice w podejściu sądów. Najbardziej zauważalny jest wzrost liczby warunkowych umorzeń postępowań, co może świadczyć o tym, że sądy szukają mniej rygorystycznych rozwiązań w niektórych przypadkach. Może mieć to związek z rosnącą świadomością o zjawisku SLAPP-ów. W 2022 roku Komisja Europejska opublikowała projekt dyrektywy antySLAPP-owej, a wraz z nią zalecenia, w których wskazała, że kraje członkowskie powinny monitorować sprawy SLAPP-owe i zrezygnować z przepisów karnych dotyczących zniesławienia. Planujemy kolejne wnioski związane z innymi sprawami prowadzonymi z oskarżenia prywatnego.