25 czerwca 2012 roku, odbędzie się pierwsza konferencja wojewódzka na temat funduszu sołeckiego, którą nasze Stowarzyszenie organizuje wspólnie z Podkarpackim Urzędem Wojewódzkim, pod patronatem Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji.

Nasze Stowarzyszenie rozpoczęło realizację programu poświęconego funduszowi sołeckiemu w chwili, gdy weszła w życie ustawa dotycząca tego mechanizmu – w kwietniu 2009 roku. Możliwość decydowania o części gminnego budżetu stanowiła dla nas i dla autorów ustawy najlepszą szansę do budowania w mieszkańcach wsi poczucia sprawstwa i odpowiedzialności za wspólnotę, a także miała uczyć debatowania, tego jak funkcjonuje gminny budżet, procedur i odpowiedzialności za podejmowane decyzje. 

Nasze nadzieje, najlepiej oddają słowa, które padły w posumowaniu konferencji poświęconej partycypacji społecznej, którą zorganizowaliśmy pod koniec 2008 roku – kiedy jeszcze ustawa nie została przyjęta przez Sejm, ale już pojawiła się jako projekt rządowy: Jak pisaliśmy, możliwości wykorzystania procesu uchwalania budżetu – jako corocznego przedsięwzięcia, odbywającego się wedle ustalonych zasad i istotnego dla życia mieszkańców – wydaje się być doskonałą okazją do praktykowania lokalnej demokracji. (…) Budżet nie tylko uczy jak wydawać pieniądze, ale też rozwija wiedzę o obszarach które mają być finansowane, a nade wszystko uczy obywatela i obywatelkę, że świat jest złożony z alternatyw. (…) 

Te teoretyczne rozważania wspierał głos praktyka – Sekretarza gminy Witnica (powiat gorzowski). Gmina ta realizowała finansowanie przedsięwzięć sołeckich na wiele lat przed wejściem w życie ustawy. Wspomniany Sekretarz – Paweł Pisarek -twierdził, że odkąd pamiętał podczas spotkań o budżecie, na zebraniach z przedstawicielami sołectw był adresatem nierealnych roszczeń. Jednocześnie władze gminne same zauważały, że konieczne jest podjęcie działań na rzecz integracji społecznej. Dostrzegły niewielką liczebność  kół gospodyń wiejskich czy małą aktywność ochotniczych straży pożarnych i pogłębiający się rozdział poziomu życia między miastem Witnica, a odległymi sołectwami. Odczuwalne też było zjawisko starzenia się ludności. I tak wprowadzony został fundusz sołecki dla wsi, dzielony na zebraniach wiejskich. Fundusz działał od 2001 roku, a jego wykorzystanie nie zawsze było idealnie (…) pojawiły się jednak osiągnięcia niebagatelne (…) wzmocniły się społeczne organizacje, stopniowo pojawiły się priorytety w wydawaniu pieniędzy, mieszkańcy częściej zaczęli uczestniczyć w zebraniach wiejskich. Zaczęli też rozumieć ile co kosztuje, i co może gmina sfinansować ze swojego budżetu. 

Przez trzy lata przyglądaliśmy się temu jak fundusz wprowadzony ustawą działa w praktyce. Interesowało nas czy instrument zaczął funkcjonować na skalę masową, jak faktycznie przebiega to, na co mieliśmy największą nadzieję – uczenie się przez mieszkańców wspólnego podejmowania decyzji, wzmacnianie ich niezależności, poznawanie wartości pieniądza, konstrukcji budżetu, nabywanie odpowiedzialności za decyzje i umiejętności organizowania się. Dociekaliśmy jak wyglądają relacje w gminach – czy mieszkańcy faktycznie podejmują decyzje na zebraniach wiejskich, czy też w praktyce realizowana jest wola gminnych władz przy wydawaniu pieniędzy. Docieraliśmy tam, gdzie zapraszali nas mieszkańcy, którym brakowało wiedzy i informacji od władz gminy. Opracowywaliśmy narzędzia i podręczniki mające pomóc w realizowaniu funduszu, ale przede wszystkim sprawdzaliśmy jak wygląda dokumentacja związana z funduszem. W 2011 roku, politycy podjęli próbę nowelizowania ustawy o funduszu sołeckim, co naszym zdaniem mogło prowadzić do odebrania mieszkańcom tego, co najważniejsze – odpowiedzialności za podjętą decyzję oraz pewności, że ich decyzja (w formie uchwały) będzie faktycznie obowiązującą. Zmianę ustawy próbowano wprowadzić bez przyjrzenia się temu, jak mechanizm funduszu sołeckiego funkcjonuje w gminach. Te nowe rozwiązania udało się zatrzymać, jednak temat zapewne wróci.

Tym samym konferencje wojewódzkie, które rozpoczynamy 25 czerwca 2012 roku w Rzeszowie, stanowią swego rodzaju zaproszenie do dyskusji. Próbę spojrzenia na oficjalne dane, na orzeczenia Regionalnych Izb Obrachunkowych, na rolę poszczególnych podmiotów w całym systemie i na to, czy podstawowe cele funduszu sołeckiego są osiągane.

Jesteśmy dumni z tego, że przez te trzy lata uczestniczyliśmy we wzmacnianiu jednego z kluczowych projektów budujących obywatelskie postawy w Polsce i mamy nadzieję, że to co zostało wypracowane nie tylko przez nas, ale i przez wielu aktorów zaangażowanych w tę pracę, zostanie dobrze wykorzystane przez mieszkańców i władze gminne, dzięki zrozumieniu jak ważnym mechanizmem jest fundusz sołecki.

***

Materiały dodatkowe, przygotowane na konferencję w Rzeszowie:

1. Program konferencji 25 czerwca 2012 roku.
2.  Prezentacjadotycząca realizacji funduszu w województwie podkarpackim.
3. Przykładowe ulotki informujące o zebraniu wiejskim na temat funduszu sołeckiego, które wypracowało jedno ze środowisk zaangażowanych we wzmacnianie funduszu – Pyrzycka Akademia Zmiany. Zaproszenie na pierwsze zebranie służące zebraniu pomysłów i zaproszenie na zebranie, na którym dokonany ma być wybór projektów. Według metodologii polegającej na organizacji dwóch spotkań.