Terminy

W jaki sposób złożyć protest w kraju, by dotrzymać terminu?

W kraju można złożyć protest wyborczy za pomocą Poczty Polskiej albo bezpośrednio do Sądu Najwyższego na biuro podawcze. O ile w przypadku Poczty Polskiej liczyć się będzie data nadania, o tyle w każdym innym (w tym w przypadku firmy kurierskiej), data wpłynięcia protestu do Sądu Najwyższego. 

W jaki sposób złożyć protest za granicą, by dotrzymać terminu?

Za granicą termin 3 dni zostanie dotrzymany, jeżeli przesyłka zostanie dostarczona w tym czasie fizycznie do konsula. Nie liczy się data stempla pocztowego. Dlatego bezpiecznie jest własnoręcznie zawieźć protest do konsulatu lub poprosić kogoś, kto tam się wybiera, by zawiózł i nasz dokument. To pewniejsze niż skorzystanie z usług firmy kurierskiej. Warto rónież poprosić o złożenie na kopii pieczęci potwierdzającej złożenie dokumentu (tzw. prezentatę). Jeśli dostarczanych jest kilka protestów za jednym razem, należy zadbać o otrzymanie prezentaty na kopii każdego z nich.

Jak liczone są 3 dni na złożenie protestów?

Termin liczy się od momentu ogłoszenia wyników. Nie jest potrzebna publikacja w Dzienniku Ustaw. To oznacza, że w wyborach prezydenckich 2020 roku, termin minie o północy, w czwartek 16 lipca.

Czy trzeba się liczyć z tym, że termin  za granicą jest krótszy, gdyż konsulat jest czynny tylko w godzinach roboczych?

Zapewne będzie to zależało od rozwiązań organizacyjnych w konsulatach, ale co do zasady tak – zamknięcie konsulatu uniemożliwi złożenie dokumentów i otrzymanie prezentaty. 

Czy święto państwowe za granicą (14 lipca we Francji) powoduje wydłużenie terminu na składanie protestów o jeden dzień?

Nie, również we Francji, w praktyce termin minie w momencie zamknięcia konsulatu w czwartek. Święto nie wstrzymuje biegu terminu.

Wedle jakiego czasu należy liczyć upływ terminu w przypadku zagranicy?

Wedle czasu lokalnego w danym kraju.

Kto?

Co to znaczy, że protest może złożyć tylko wyborca ujęty w spisie wyborców?

By skutecznie złożyć protest, trzeba być ujętym w spisie wyborców. Są kraje, w których głosowanie nie odbyło się. A zatem nie ma tam spisów wyborców. Być może – dzięki posiadaniu meldunku w kraju – wyborcy są ujęci w spisach wyborców w Polsce. Gdyby tak nie było, mając świadomość nieprawidłowości, taki protest może złożyć inny wyborca, ujęty w spisie wyborców.

Kim jest pełnomocnik w przypadku protestów?

W przypadku protestów wyborczych, słowo “pełnomocnik” występuje głównie w kontekście wyborców zamieszkujących za granicą. Trzeba ustanowić “pełnomocnika do doręczeń”, czyli osobę, która w kraju odbierze korespondencję. 

Można też wynająć profesjonalnego pełnomocnika (czyli np. adwokata, radcę prawnego wykonującego działalność na terenie Polski), który będzie nas reprezentował przed Sądem Najwyższym. Nie jest to jednak wymagane.

Gdzie?

Gdzie składam protest?

Protest składa się do Sądu Najwyższego pocztą lub osobiście. Wyborcy zagraniczni składają protesty za pośrednictwem konsula. 

Do jakiego konsula mogę złożyć protest, jeżeli w innym kraju głosowałam, a w innym jestem dziś?

Konsulat pełni rolę biura podawczego, nie ma to znaczenia.

NA JAKIEJ PODSTAWIE?

Naruszenie jakich praw związane jest z brakiem komisji wyborczych w niektórych krajach?

Niezorganizowanie wyborów w niektórych krajach może naruszać konstytucyjną powszechność wyborów na Prezydenta. Wprawdzie ustawa o wyborze prezydenta to dopuszcza, ale tylko w przypadku, gdyby zorganizowanie wyborów w danym kraju było całkowicie niemożliwe, gdyż jest to ograniczenie czynnego prawa wyborczego. I rozważnie tego czynnika może być przedmiotem protestu.

Co zrobić z sytuacją, gdy po dopisaniu się do spisu wyborców w jakiejś gminie, wyborca nadal figurował w spisie w swojej gminie?

Taka sytuacja stwarza potencjalną możliwość dwukrotnego głosowania. To zaś stanowi naruszenie prawa wyborczego. Jeżeli skala naruszenia jest duża, może to mieć wpływ na ważność wyborów, zatem jest to podstawa do wniesienia protestu wyborczego. A że jesteśmy w trakcie wakacji, głosowanie na podstawie zaświadczenia, dopisywanie się do spisu wyborców miało powszechny charakter. Urzędy mogły nie nadążać z wykreślaniem wyborców, którzy dopisali się do innego spisu lub pobrali zaświadczenie.  

Czy to, że strona msz.gov.pl do rejestrowania się przez wyborców z zagranicy przestała działać, może być podstawą protestu?

Istniały alternatywne metody rejestrowania się, np. poprzez e-mail, ustnie, telefaksem. Z drugiej strony, biorąc pod uwagę bardzo krótki czas na rejestrację (jeden dzień), wyborcy mogli zwyczajnie nie dowiedzieć się o alternatywie. Co więcej, niezorientowani wyborcy mogli mieć trudność w dowiedzeniu się, że w ogóle będzie druga tura i trzeba się zarejestrować, by skorzystać z czynnego prawa wyborczego. Tak więc może być to podstawa do protestu.

Czy to, że dopisanie się do spisu wyborców w pierwszej turze w jednym miejscu powodowało zmianę na obie tury może być przedmiotem protestu?

Nie ma do tej praktyki konkretnej podstawy prawnej. Jest to zwyczaj. Potwierdzony jedynie interpretacją PKW, więc być może mogłoby to być podstawą protestu.

Czy zamknięcie granicy polskiej dla wyborców z Portugalii, którzy zamierzali głosować w kraju, już po zakończeniu czasu na rejestrację, a przed wyborami, może stanowić podstawę protestu?

To pokłosie organizowania wyborów w pandemii. Ale zważywszy, że nie było wystarczająco dużo czasu, by reagować, czas na zarejestrowania się był bardzo krótki, a zamknięcie granicy nastąpiło nagle, to niektórzy wyborcy zostali pozbawieni czynnego prawa głosu. Państwo nie zapewniło im możliwości realizacji tego prawa. Protest można wywodzić z konstytucyjnego prawa dotyczącego powszechności. Izba Kontroli Nadzwyczajnej może podejść bardzo formalistycznie do sprawy, może zasłonić się tym, że to nie jest naruszenie przepisów kodeksu, ponieważ ustawa na to pozwalała. Od określania konstytucyjności ustaw jest Trybunał Konstytucyjny. Ale i tak warto próbować.

Czy przezroczyste koperty, przez które było widać głos (w wyborach korespondencyjnych), może być podstawą protestu? 

Tak, niektóre konsulaty prawdopodobnie zakupiły takie koperty. Tajność głosowania jest zapisana w ustawie. Może to być podstawą protestu. Dowodem może być wiarygodne zdjęcie koperty na kartę do głosowania.

Czy niedoręczenie pakietu wyborcy z zagranicy może być podstawą protestu?

Tak, dowodem może być korespondencja z konsulatem. Na stronie Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka znajduje się wzór akurat takiego protestu: https://www.hfhr.pl/wp-content/uploads/2020/07/Projekt-protestu.docx

Co może być dowodem przy składaniu protestu?

Warto zgromadzić możliwie wiele dowodów. Dowodem mogą być dokumenty (również dokumenty wyborcze: protokoły głosowania, spisy wyborców – w takim wypadku należy je po prostu wskazać w proteście), zeznania świadków, oświadczenia, zdjęcia, nagrania etc. 

Czy brak pieczątki na karcie może być podstawą złożenia protestu wyborczego?

Tak, karty wyborcze powinny mieć dwie pieczątki: nadrukowaną pieczęć PKW oraz odciśnięta pieczęć obwodowej komisji wyborczej. Brak którejkolwiek z nich powodował nieważność karty do głosowania. Dowodem takiego problemu może być zdjęcie karty do głosowania. 

Czy przedmiotem protestu może być to, że wyborcy za granicą musieli zapłacić za odesłanie pakietów wyborczych?

Jest to sytuacja opisana w ustawie o wyborach na Prezydenta RP w 2020 roku. Należałoby zatem powoływać się na niekonstytucyjność takiego rozwiązania, a jednocześnie liczyć się z tym że Izba Kontroli Nadzwyczajnej nie będzie chciała w tej sprawie orzekać. To zaś otworzy drogę do skargi konstytucyjnej. Tę składa się do Trybunału Konstytucyjnego. Do uznania wyborców pozostaje decyzja, czy droga do TK jest drogą właściwą, ze względu na podnoszone wątpliwości, co do niezależności TK.  

Warto udokumentować tę praktyka dotyczącą konieczności opłacania wysyłki pakietów, jej skalę i faktyczne obciążenie wyborców. Może to być wykorzystane w przyszłości, gdyby sprawa była przedmiotem jakiejś szerszej debaty.

Czy odsyłanie od Annasza do Kajfasza w kwestii rejestracji na wybory jest podstawą do protestu?

Na przykład konsul nie chce lub nie może wydać zaświadczenia wyborcy, który wybiera się na głosowanie do kraju, wykreśla wyborcę ze spisu, a za podstawę głosowania w kraju wskazuje mail z konsulatu. W kraju zaś wymaga się zaświadczenia i koło się zamyka.

Jeżeli na skutek takich działań ostatecznie wyborca nie mógł zagłosować, to jest to podstawa do złożenia protestu. Dowodem może być zapis tej korespondencji. 

Jak dokumentować, że otrzymałam pakiet bez karty lub z dwoma kartami?

Jest to naruszenie zasady równości – jeden wyborca = jeden głos. Dowodem może być oświadczenie świadka czy osoby przebywającej w tym samym gospodarstwie domowym. Może też być zdjęcie. Dobrym pomysłem jest przekazanie screenów z dyskusji w mediach społecznościowych pokazującej, że problem nie jest jednostkowy i dotyczył większej liczby osób. W przypadku tego ostatniego dowodu nie zalecamy anonimizowania nazwisk osób dyskutujących. 

Czy przedmiotem protestu może być fakt, że przy pierwszej turze oddałem oba moje zaświadczenia o prawie do głosowania (na obie tury) i w związku z tym, nie udało mi się zagłosować w drugiej turze?

Podstawą do głosowania jest zaświadczenie. Zostało ono wydane. Tym samym nie ma podstaw do złożenia protestu. 

Jak dokumentować nieotrzymanie pakietu wyborczego?

W przepisach ustawy o wyborach na prezydenta w 2020 roku mówi się o tym, że w kraju poczta “doręcza” pakiet, a za granicą konsul “wysyła”. Powstaje zatem problem, że państwo zrzuca z siebie odpowiedzialność za doręczenie pakietu do wyborcy za granica. Dodatkowo często pakiety wysyłane były przesyłką nierejestrowaną. Konsulat nie wie, czy pakiet dotarł. 

Ta sytuacja utrudnia wyborcy złożenie protestu. Bo choć na państwie powinien ciążyć obowiązek udowodnienia, że pakiet trafił, to w sumie nie było takiego obowiązku w przypadku wyborców z zagranicy. 

Jednak, podobnie jak w innych przypadkach, warto składać protest, by dokumentować naruszenie. Warto dołączyć zgłoszenie do głosowania korespondencyjnego. Można wykorzystać wzór protestu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. https://www.hfhr.pl/wp-content/uploads/2020/07/Projekt-protestu.docx

Czy zachęty finansowe dotyczące zwiększenia frekwencji w mniejszych gminach, np. wozy strażackie dla gmin, w których pójdzie do urn najwięcej wyborców, mogą być przedmiotem protestów?

Choć praktyka ta jest dość brzydka – zakłada się zysk konkretnego kandydata, a wykorzystuje zasoby publiczne, to trudno znaleźć podstawę prawną do protestu. Trudno udowodnić wpływ na wynik wyborów, ponieważ nie dotyczy to głosowania czy ustalania wyników wyborów. 

Czy działania propagandowe TVP i TVP Info w czasie kampanii wyborczej mogą być przedmiotem protestu wyborczego?

Były takie protesty składane w 2019 roku, jednogłośnie były uznawane za niezasadne w przypadku wyborów parlamentarnych. Są orzeczenia Sądu Najwyższego, które wskazują, że nawet jeśli jakieś naruszenia były, to dotyczyły ustawy o Krajowej Radzie Radiofonii i Telewizji. Trudno też wykazać jednoznacznie, jaki to miało wpływ na wynik wyborów. Na pewno takie protesty się pojawią, ale szanse na ich skuteczność jest niewielka.

Protesty mogą dotyczyć przestępstw przeciwko wyborom, określonym w kodeksie karnym. Co to oznacza?

• Niszczenie, uszkadzanie, ukrywanie, przerabianie lub podrabianie protokołów lub innych dokumentów wyborczych.
• Dopuszczenie się nadużycia przy przy przyjmowaniu lub obliczaniu głosów.
• Odstąpienie innej osobie niewykorzystanej karty wyborczej przed zakończeniem głosowania.
• Przeszkadzanie przemocą lub podstępem w swobodnym wykonywaniu prawa do kandydowania, w głosowaniu lub obliczaniu głosów.
• Namawianie do odstąpienia do głosowania.

Protesty mogą dotyczyć naruszeń przepisów kodeksu wyborczego lub ustawy o wyborach prezydenta w 2020 roku dotyczących głosowania, ustalania wyników głosowania lub wyników wyborów. Co to znaczy?

Oznacza to, że nie każde naruszenie przepisów kodeksu wyborczego lub ustawy można zakwalifikować jako podstawę protestu wyborczego. Mogą nią być tylko te przepisy dotyczące głosowania, ustalania wyników głosowania lub wyników wyborów. Przy czym pojęcia głosowania, zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, należy interpretować szeroko. W jego zakres będą więc wchodziły wszystkie kwestie odnoszące się do tworzenia obwodów głosowania, doręczania pakietów wyborczych w głosowaniu korespondencyjnym, czy tajności głosowania. 

Uwaga:

Za każdym razem trzeba wykazać, że naruszenia miały wpływ na wynik wyborów. Dla przykładu: duża liczba doniesień o nieostemplowanych kartach, o czym świadczą liczne informacje medialne i w mediach społecznościowych, mogła zdecydować o nieważności istotnej liczby głosów i istotnie wpłynąć na wynik wyboru. Duża liczba osób pozbawionych prawa do głosowania za granicą istotnie wpływa na wynik wyboru.

Pomoc

Gdzie znajdę wzór protestu wyborczego?

• Helsińska Fundacja Praw Człowieka (wzór z komentarzami). 
• Fundacja Odpowiedzialna Polityka (wzór z komentarzami).
• Gotowy protest w sprawie niedostarczenia pakietu wyborczego do wyborcy z zagranicy.

Gdzie znajdę wskazówki jak złożyć protest?

Na stronie Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka znajduje się informator o protestach (link). HFPC uruchomiła też skrzynkę pocztową wybory@hfhr.pl, na którą można kierować pytania dotyczące protestów wyborczych.

Gdzie znajdę wskazówki jak dokumentować naruszenia?

A na stronach Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka (link) i Fundacji Odpowiedzialna Polityka (link) dostępne są także instrukcje, jak dokumentować naruszenia.

Czy powstaną jakieś ułatwienia do przygotowania protestów? 

Na stronie Komitetu Obrony Demokracji ma powstać generator do przygotowywania protestów (link).

Czy można liczyć na pomoc prawników przy przygotowaniu protestów?

Wprawdzie przy przygotowywaniu protestów nie są potrzebni prawnicy, ale w razie potrzeby pomocą służą Wolne Sądy oraz KOD.

Istnieje też infolinia prowadzona przez Wolne Sądy (link).

Gdzie mogę spotkać innych wyborców i się z nimi porozumieć?

Protesty wyborcze – Polonia ma prawo głosu.

Nagranie spotkania z ekspertami