W czerwcu zeszłego roku IPSOS przeprowadził dla nas badanie, w którym sprawdził, jak Polacy korzystają z prawa do informacji. O jego wynikach pisaliśmy w naszym Raporcie o stanie jawności. 

W badaniu zapytaliśmy respondentów o to, czy korzystają z Biuletynów Informacji Publicznej i jak oceniają to narzędzie. Chcieliśmy też wiedzieć, czy Polacy korzystają z prawa do informacji, a także jakie tematy ich, jako mieszkańców, interesują. Dopytywaliśmy także, czy wiedzą, gdzie znaleźć podstawowe informacje dotyczące funkcjonowania ich gminy.  

Badanie przeprowadzono w czerwcu 2023 r.na reprezentatywnej próbie, do której wylosowano 185 gmin. Poniżej przedstawiamy wyniki tego badania.

Wnioski o dostęp do informacji publicznej

Składanie wniosków o informacje do gmin i miast deklaruje 3,9% mieszkanek i mieszkańców Polski, z najwyższym odsetkiem wśród osób w wieku 20-24 lata (8,9%). Wniosek do innych instytucji państwowych złożyło łącznie 6,5% respondentów, z wysokim odsetkiem wśród osób korzystających z internetu (13,5%).

Korzystanie z Biuletynu Informacji Publicznej (BIP)

9,5% ankietowanych korzystało z BIP-u. Z badania wynika, że najczęściej po to narzędzie sięgają osoby w wieku 25-29 lat (21,1%), natomiast nie korzystają z niego w ogóle młodzi między 15 a 19 rokiem życia. Wśród użytkowników BIP-u częściej też spotkamy osoby z wyższym wykształceniem (20,2%) i mieszkańców miast z populacją między 50 a 200 tysięcy (19,6%).

Udział w sesjach rad gminy/miasta

Ogólnie 4,2% respondentów brało udział w sesji rady gminy lub miasta. Osoby w wieku 50-59 lat były najbardziej aktywne w tym zakresie (7,6%).

Uzyskanie informacji w urzędzie gminy/miasta

11,4% respondentów uzyskało informacje na interesujący ich temat w swoim urzędzie (pozostałe prawie 90% albo nie korzystało z możliwości uzyskania informacji w urzędzie, albo jej nie uzyskało). Najczęściej podczas bezpośredniej wizyty informacje uzyskiwały osoby w wieku 40-59 lat oraz w dużych miastach z populacją powyżej 200 tysięcy (19,4%).

Pomoc urzędnicza

Co 10 osoba (10,2% respondentów) deklaruje, że otrzymała pomoc urzędnika w sprawie odnalezienia interesującej ich informacji. Ten odsetek jest wyższy wśród osób uczących się lub studiujących (18,5%).  Nie badaliśmy, ilu respondentów nie potrzebowało pomocy lub nie poprosiło o pomoc.

Nie pytają i nie korzystają z BIP-u

72% respondentów nie korzystało z żadnego z wymienionych powyżej kanałów dostępu do informacji (BIP, wniosek o informację, uzyskanie informacji w urzędzie). Na tej podstawie możemy stwierdzić, że świadome korzystanie z prawa do informacji w Polsce jest wciąż stosunkowo mało popularne. Istnieją pewne grupy demograficzne i geograficzne, które są bardziej aktywne w korzystaniu z dostępnych kanałów informacji. Korzystanie z internetu, wyższy poziom wykształcenia, mieszkanie w większych miastach wydają się być kluczowymi czynnikami wpływającymi na większe zaangażowanie w korzystanie z prawa do informacji.

Korzystania z BIP

Mimo że tylko 9,5% respondentów w pierwszym pytaniu zadeklarowało korzystanie z BIP, w drugim pytaniu, gdzie pytaliśmy o trudności dotyczące korzystania z BIP-ów, większy odsetek respondentów zadeklarowało korzystanie z tego narzędzia. Biuletyny Informacji Publicznej zostały wprowadzone do polskiego porządku prawnego przez ustawę o dostępie do informacji publicznej z 6 września 2001 r. Pomimo funkcjonowania tego rozwiązania w Polsce od ponad 20 lat, co najmniej 60,5% respondentów nie korzysta z BIP-u. Kobiety (14,3%) częściej niż mężczyźni (9,8%) uważają BIP za miejsce, gdzie łatwo znaleźć potrzebne informacje. Warto również odnotować, że osoby bezrobotne (42,8%) i renciści (36,8%) istotnie częściej niż przeciętny Polak uważają BIP za narzędzie, w którym można znaleźć przydatne informacje. Również osoby korzystające z internetu (15,0%) częściej doceniają BIP niż ci, którzy z internetu nie korzystają, co jest dosyć logiczne. Istnieją również regionalne różnice w postrzeganiu BIP-u – lepiej niż ogół populacji BIP oceniają mieszkańcy Mazowsza (20.9%), Śląska (26,6%) i Zachodniopomorskiego (23,4%). Za to mieszkańcy województwa łódzkiego mają bardzo złe zdanie o BIP-ie  – badanie nie wychwyciło żadnego respondenta, który uznałby, że to przydatne narzędzie, ale też aż ponad 97% zadeklarowało, że nie korzysta z BIP-u, więc część surowo oceniła narzędzie, którego nie zna.

Istotne różnice ze względu na wiek, wykształcenie czy miejsce zamieszkania pojawiają się przy stwierdzeniu, że BIP jest miejscem, w którym część informacji można znaleźć dosyć łatwo, ale inne są trudne do odnalezienia. Częściej od statystycznego Polaka twierdzą tak osoby w wieku 25-29 lat, te z wyższym wykształceniem i mieszkające w małym czy średnim mieście.  

Ogólna znajomość i korzystanie z BIP-u są dość niskie, z pewnymi różnicami w zależności od grupy demograficznej czy socjoekonomicznej. Warto by było przeprowadzić dodatkową analizę, aby zrozumieć przyczyny takiego stanu rzeczy oraz podjąć odpowiednie działania mające na celu zwiększenie świadomości i użyteczności BIP wśród różnych grup społecznych.

W trzecim pytaniu pytaliśmy, które informacje najbardziej interesują mieszkańców i mieszkanki.

1. wydarzenia kulturalne – 35,9%
2. planowane inwestycje, które mogą oddziaływać na środowisko – 34,4%
3. budżet gminy, wydatki – 29,7%
4. konsultacje planów miejscowych – 26,8%
5. żadne z powyższych – 24,2%
6. umowy zawarte przez mój urząd miasta/gminy – 23,1%
7. wynagrodzenie władz i urzędników w gminie – 19,5%
8. informacje o remontach dróg w mojej gminie/mieście – 39,7%

Dopytywaliśmy też, czy respondenci wiedzą, gdzie znaleźć informacje na powyższe tematy.

Remonty dróg w mojej gminie/mieście

Nieco ponad połowa respondentów wiedziała, gdzie znaleźć informacje o remontach dróg w ich gminie/mieście. Częściej wiedzieli to mężczyźni niż kobiety (57,5% vs. 51 %) Najwyższy poziom świadomości mają osoby w wieku 25-29 lat (77,8%), osoby z wyższym wykształceniem i mieszkańcy małych  miast, a także osoby korzystające z internetu.

Wydarzenia kulturalne

60% respondentów wie, gdzie szukać informacji o wydarzeniach kulturalnych. Nie ma znaczącej różnicy między mężczyznami a kobietami w tej kategorii, widać natomiast korelację między umiejętnością wyszukania informacji na temat wydarzeń kulturalnych a wiekiem, wykształceniem i miejscem zamieszkania. Najlepiej z pozyskaniem tego typu informacji radzą sobie osoby między 25 a 29 rokiem życia (68,4%), mające wyższe wykształcenie (74,8%) i mieszkające w średniej wielkości miastach (62,9%).  Istotnym czynnikiem jest tu również korzystanie z internetu. Osoby, które na co dzień korzystają z sieci, dwukrotnie częściej wskazywali, że wiedzą, gdzie szukać tego typu informacji (65,6% vs. 32,4%).

Wynagrodzenia władz i urzędników w gminie

Tylko 33,7% respondentów wie, gdzie szukać informacji o wynagrodzeniach władz i urzędników w ich gminie. Nie ma różnic w wiedzy kobiet i mężczyzn w tym zakresie. Największą świadomość mają osoby z wyższym wykształceniem (45%) i te, które korzystają z internetu (43,6%).

Planowane inwestycje oddziałujące na środowisko

Nieco ponad 40% Polaków wie, gdzie szukać informacji na temat inwestycji mogących oddziaływać na środowisko. Najczęściej taką wiedzę deklarowały osoby między 25 a 29 rokiem życia (51,7%) oraz osoby z wyższym wykształceniem (58%), a także mieszkańcy małych miast (częściej niż mieszkańcy dużych miast – 53% vs. 35,3%).

Budżet gminy

Niecałe 40% Polaków wie, gdzie znaleźć informacje dotyczące budżetu gminy. Tę wiedzę przede wszystkim różnicuje poziom wykształcenia — odsetek osób, które wiedzą, gdzie szukać tych informacji, rośnie wraz z wykształceniem (podstawowe 23,3%; zawodowe 33,7%; średnie 42,7%, wyższe 52,1%). Także osoby między 25 a 29 rokiem życia wiedzą częściej niż przeciętny Polak, gdzie szukać informacji o budżecie gminy (54,2%).  

Umowy zawarte przez urząd miasta/gminy

Podobnie kształtuje się wiedza dotycząca umów zawartych przez urząd — również niecałe 40% Polaków wie, gdzie można znaleźć informacje na ich temat i podobnie jak w przypadku budżetu gminy większą wiedzę na ten temat od przeciętnego Polaka mają osoby w wieku 25-29 lat. Także w tym przypadku poziom wiedzy na temat dostępności tych informacji rośnie wraz z poziomem wykształcenia (podstawowe 21,5%; zawodowe 30,3%; średnie 41,4%, wyższe 53,4%).