Mapę z naniesionymi dotychczasowymi lokalizacjami możecie obejrzeć tutaj, a podpisy złożone w pierwszym terminie tutaj. Zbieramy dalej, do 27 lutego 2015 roku. Można je przesyłać wypełniając ten formularz.

Poniżej uzasadniamy poszczególne postulaty i linkujemy do konkretnych rozwiązań prawnych przedłożonych do MAiC 6 lutego, w pierwszym terminie składania uwag. Jeśli zauważycie jakieś możliwości poprawienia naszej pracy, wskażecie nam więcej uzasadniających argumentów, czy przepisów w których należałoby dokonać zmian (w określonym zakresie), chętnie się o nich dowiemy.

Postulaty zmian w „prawie samorządowym”

1. Publikowanie, w formacie możliwym do odczytu maszynowego (XML i JSON), w Biuletynie Informacji Publicznej, rejestru wszystkich umów zawieranych przez urząd (z danymi na temat przedmiotu umowy, strony umowy, kwoty, daty zawarcia umowy, numeru umowy) oraz wykazu uiszczonych zobowiązań ze wskazaniem ich wysokości, daty zapłaty, wierzyciela i przedmiotu.

Pierwsza proponowana zmiana dotyczy publikowania informacji w Biuletynie Informacji Publicznej. Dotychczas obowiązywał zapis o „podaniu do publicznej wiadomości”. Proponujemy uściślenie tego sformułowania i korzystanie z podstawowego i najbardziej oczywistego trybu udostępniania informacji publicznej (zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt. 1, art. 8 ustawy o dostępie do informacji publicznej).

• Udostępnianie informacji w BIP daje gwarancję jej oficjalności, pozwala na ustalenie aktualności danej informacji i stwierdzenie kto ponosi odpowiedzialność za jej jakość.
• Zmiana przyczynia się też do sprecyzowania terminu „do publicznej wiadomości”, ujednolicając sposób w jaki będą postępować poszczególne zarządy jednostek samorządu terytorialnego.
• Dla obywateli jest to znaczące ułatwienie, gdyż stopniowo uczą się, że wszelkich oficjalnych informacji należy poszukiwać w BIP.
• Zmiana ta uspójnia też przepisy. W tym wypadku przepisy ustawy o finansach publicznych i ustawy o dostępie do informacji publicznej.

Druga proponowana zmiana poszerza zakres publikowanych informacji o rejestry zawieranych umów i spis wydatków jednostki samorządu terytorialnego.

Zmiana ta stanowi odpowiedź na rosnące zainteresowanie obywatelek i obywateli tym, jak wydawane są ich pieniądze. Przejawia się ona w masowym zachęcaniu podmiotów zobowiązanych do tworzenia rejestrów zawieranych umów i udostępniania ich w BIP. Jest to skutek wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2012 (sygn. I CSK 190/12) i dobrej praktyki rozpoczętej przez Prezydenta m.st. Warszawy, kontynuowanej przez ponad sto instytucji w całej Polsce. Co miesiąc przybywa kilka nowych podmiotów prowadzących wymienione rejestry.

Istotnym czynnikiem w przypadku niniejszych rejestrów jest dokładne wskazanie zakresu publikowanych informacji: numer umowy, przedmiot umowy, strony umowy, kwota, data zawarcia umowy. Są to podstawowe informacje pozwalające na ocenianie sposobu gospodarowania środkami publicznymi. Ich ujednolicenie pozwoli na tworzenie porównań i zestawień z innymi jednostkami samorządu terytorialnego i debatowanie o sposobie zarządzania wspólnymi pieniędzmi.

Publikowanie rejestrów umów nie obejmuje wszystkich istotnych z punktu obywateli kwestii związanych ze sposobem zarządzania finansami gminy/powiatu/województwa. Najbardziej wiarygodną i pełną informację stanowi spis wydatków, które są rejestrowane przez programy księgowe. Dlatego proponujemy, aby informacje księgowe na temat wydatków stanowiły uzupełnienie rejestru umów.

Dostarczenie tej informacji stanowi odpowiedź na zapotrzebowanie mieszkańców gmin/powiatów i województw. Pozwala im kształtować swoją opinię, dzielić się z innymi osobami włącza ich w debatowanie o tym, co dzieje się w ich gminie, powiecie, województwie. Tym samym napełnia ideę samorządności konkretną treścią.
Dotychczasowy sposób publikowania informacji o budżecie nie stanowi dla mieszkańców wystarczającej podstawy do debatowania, gdyż informacje te są niezrozumiałe i wymagają specjalistycznego przygotowania do zapoznania się z nimi i zrozumienia ich.

Trzecia zmiana dotyczy formatów danych umożliwiających odczyt maszynowy.

W takim formacie powinien być publikowany jak najszerszy zakres danych dostępnych w BIP. Pozwala on na porównywanie danych, a tym samym uzyskanie przez obywatelki i obywateli pełniejszej informacji na temat jakości zarządzania wspólnym majątkiem. Jest to też forma włączający grupy z niepełnosprawnością narządu wzroku do debaty publicznej. [ustawa o finansach publicznych] [ustawa o gospodarce komunalnej].

2. Publikowanie w Biuletynie Informacji Publicznej listy wynagrodzeń pracowników urzędu w formie możliwej do odczytu maszynowego (także na etapie rekrutacji).

Kwestia jawności wynagrodzeń urzędników budzi w Polsce wiele emocji. Tymczasem na świecie jest to często funkcjonujący standard, np. http://business.nh.gov/paytransparency/, http://mapyourtaxes.mo.gov/MAP/Employees/, http://www.tos.ohio.gov/state_salary, http://www.in.gov/itp/2406.htm, http://www.in.gov/itp/2406.htm.

Jest tak z wielu powodów. Po pierwsze wynika to z przekonania o tym, że pensje płacone są przez obywateli. Po drugie, nie ma logicznego uzasadnienia dla którego publikowane są rejestry umów zawieranych przez urząd (jako dobra praktyka) i wypracowane w tej kwestii zostało orzecznictwo, tymczasem w kwestii płac urzędników sprawa miałaby być niedostępna dla podatnika. Po trzecie, jawność chroni grupy nieuprzywilejowane (np. kobiety) przed niesprawiedliwością płac, gdy za tę samą pracę na tym samym stanowisku osoby są opłacane w różny sposób. [Ustawa o pracownikach samorządowych, proponowany art. 36a]

Dodaliśmy podobną propozycję dotyczącą podawania wynagrodzenia już na etapie ogłoszenia o konkursie. Taka zmiana podnosi przejrzystość procesu rekrutacji – osoby kandydujące na dane stanowisko od razu mogą ocenić czy są nim zainteresowane (oszczędza to pracy zarówno im, jak i osobom prowadzącym rekrutację). Ponadto przyczynia się do zwiększenia uczciwości konkursów i tego co dzieje się po nich. Już na etapie czytania ogłoszenia obywatelki i obywatele mogą nabyć wiedzę, którą potem zweryfikują z danymi dotyczącymi osoby zatrudnionej. [Ustawa o pracownikach samorządowych, art. 13]

3. Publikowanie w Biuletynie Informacji Publicznej informacji o nagrodach wszystkich pracowników urzędu w formie możliwej do odczytu maszynowego.

Jawne nagrody publikowane wraz z uzasadnieniami, pozwoliłyby ocenić czy faktycznie są one przyznawane ze wskazaniem szczególnych osiągnieć. I stwierdzić czy takie miały miejsce. Przykładem dlaczego to ważne mogą być wydarzenia w Tłuszczu.  Tu bezpośrednio link do audycji [Ustawa o pracownikach samorządowych, proponowany art. 36a]

4. Publikowanie w Biuletynie Informacji Publicznej w formacie możliwym do dalszego wykorzystywania listy spraw zgłoszonych do Rzecznika Dyscypliny Finansów Publicznych; informacji o przeszłych, bieżących i przyszłych spotkaniach służbowych wójtów, burmistrzów, prezydentów, starostów i marszałków; rejestru wniosków o informację publiczną, listy projektów mających na celu pozyskanie dodatkowych środków na rozwój gminy/powiatu/województwa, składanych do podmiotów zewnętrznych; struktury organizacyjnej z wykazem wszystkich stanowisk, rejestrów wydanych decyzji administracyjnych; danych o imiennych głosowaniach radnych oraz prowadzenie i publikowanie nagrań lub stenogramów z posiedzeń rady.

Obywatelki i obywatele zgłaszają potrzebę poszerzenia zakresu publikowanych informacji o sprawy, o które często wnioskują. Treści te są dostępne na wniosek, jednak w celu zwiększenia przejrzystości i umożliwienia dokonywania zestawień wskazane jest nakazanie wprost regularnego publikowania ich w BIP. Dzięki temu likwiduje się sytuację, gdy obywatelki i obywatele muszą korzystać z drogi sądowej, aby te dokumenty uzyskać na wniosek (a to się zdarza). W przypadku oporu władz gminnych, obecnie obywatele nie mają też prawnej możliwości doprowadzić do regularnego publikowania informacji w BIP. Często też wiadomo, że informacja winna być publikowana, ale nie wiadomo kiedy. Uznaniowość w tej kwestii powoduje, że trudno jest wyegzekwować ten obowiązek w ogóle.

To zaś powoduje, że te osoby które chciałyby kształtować lokalnie debatę publiczną, angażując swój prywatny czas, tracą go na uzyskiwanie informacji, która jest im potrzebna do ukształtowania poglądu. Jeśli jeszcze dochodzi problem z uzyskaniem informacji, debata skupia się na przejrzystości, zamiast na ocenie uzyskanej informacji. Jest to bardzo szkodliwe, niszczy zaufanie do władz, mnoży lokalne konflikty, utwierdza przekonanie ludzi, że angażowanie się nie ma sensu. Następnie trudno jest wyborcom i wyborczyniom dokonać opartej na faktach oceny działalności władz gminy/powiatu/województwa w akcie wyborczym, gdyż nie powstają żadne narzędzia pozwalające na obiektywne ocenienie jak było (ponieważ nie ma na ten temat łatwodostępnej informacji), nie ma też nawyku dyskusji o tym, co dzieje się w gminie/powiecie/województwie.

W kwestii niektórych szczegółowych rozwiązań, warto dodać że wykaz wniosków informację i udzielonych odpowiedzi, upowszechnia informacje, które potencjalnie są ważne dla większej liczby mieszkańców. Publikowanie odpowiedzi przyspiesza docieranie przez wszystkie osoby zainteresowane do istotnych dla nich danych.

Zmniejsza też zaangażowanie pracowników w odpowiadanie na kolejne pytania. Uprzedzając ewentualne uwagi o nadmiarze obowiązków nałożonych na urzędy, warto zaznaczyć, że wiele jednostek już jest tak zorganizowana, że umieszczenie danych on-line jest mniej angażujące niż odpowiadanie na wniosek. Trudno też wyobrazić sobie, że przy obecnym poziomie rozwoju technologii, obroni się teza, że nie warto takiej zmiany organizacyjnej dokonać.

Warto też uporządkować kwestię udostępniania stenogramów lub nagrań z posiedzeń rad. Przy współczesnych środkach technicznych, nie ma powodu niedokonywania nagrania (audio lub video), a gdy już jest gotowe – nieudostępniania go. W praktyce często nagranie audio jest sporządzane w celu napisania protokołu. Jednak protokół nie zawsze oddaje wiernie klimat dyskusji, konkretnych wypowiedzi, spraw które towarzyszą dyskusji. To, czy znajdą się one w tym dokumencie zależy od uznaniowej decyzji osoby sporządzającej protokół. [ustawa o samorządzie gminnym, art. 11b] [ustawa o samorządzie gminnym, art. 20] [ustawa o samorządzie gminnym, art. 21a] [ustawa o samorządzie powiatu, art. 8a] [ustawa o samorządzie powiatu, art. 15] [ustawa o samorządzie województwa, art. 15a] [ustawa o samorządzie województwa, art. 21]

5. Publikowanie w Biuletynie Informacji Publicznej protokołów z naborów na stanowiska pracy.

Przyczynia się to do zwiększenia uczciwości konkursów. Obecnie sposób zatrudniania nowych osób budzi wiele emocji i wątpliwości. Publikowanie protokołów stanowi naturalny sposób budowania zaufania społecznego i prewencji przed nieprawidłowościami. Osoby biorące udział w rekrutacji mają też większą świadomość własnej rozliczalności. [Ustawa o pracownikach samorządowych, art. 15]

6. Wprowadzenie obowiązkowych głosowań imiennych rady gminy i powiatu oraz sejmiku województwa (gmina, powiat, województwo), w formie możliwej do odczytu maszynowego.

Wprowadzenie zasady imiennego głosowania zwiększy odpowiedzialność radnych za podejmowane decyzje i umożliwi społeczną kontrolę na wykonywaniem mandatu przez radnych. Stanowi też informację dla wyborców. [ustawa o samorządzie gminnym, art 14] [ustawa o samorządzie powiatu, art. 13] [ustawa o samorządzie województwa, art. 19]. Polecamy także badanie Fundacji Centrum Inicjatyw na Rzecz Społeczeństwa.

7. Zakaz zależności radnych od organu wykonawczego (gmina, powiat, województwo).

Rada gminy/powiatu/sejmik sprawuje funkcję kontrolną. Aby było to możliwe, jej członkowie muszą być niezależni od organu, który kontrolują. Nie jest to możliwe, gdy jednocześnie pozostają w stosunku podległości służbowej lub innej zależności. W obecnej sytuacji nie jest możliwa skuteczna kontrola, a zważywszy na to, że jest to jedna z dwóch podstawowych funkcji rady (uchwałodawcza i kontrolna), sprowadza ją do roli zbędnego ciała w gminie. Konieczne jest systemowe rozwiązanie problemu zależności radnych czy też tworzenia warunków dla ich niezależności. [ustawa o samorządzie gminnym, art. 24f] [ustawa o samorządzie powiatu, 25 b] [ustawa o samorządzie województwa, art. 27b]

8. Prowadzenie przez wszystkie komitety wyborcze stron internetowych i podawanie do publicznej wiadomości adresów e-mail, adresów stacjonarnych i listy zgłaszanych kandydatów.

Brak kontaktu do niektórych kandydatów biorących udział w kampanii wyborczej utrudnia wyborczyniom i wyborcom zadawanie pytań. Nie wpływa pozytywnie na możliwości podjęcia decyzji wyborczej. Nie kształtuje też właściwych postaw samych kandydatów – część z nich nie czuje się zobowiązana do bycia dostępnymi w czasie kampanii.

Kontakt powinien być zestandaryzowany, lista kandydatów pełna. Kandydaci zaś winni wiedzieć do jakiej funkcji kandydują. Obecna sytuacja prowadzi do przypadków, gdy kandydaci nie chcą podawać kontaktu do siebie uważając go za prywatny. Wyborcy zadają pytania dlaczego tak jest, ale nikt nie jest w stanie tej sytuacji zmienić. Powinien istnieć standard, do którego równają komitety wyborcze. [Kodeks wyborczy, art. 102] i [Kodeks wyborczy, art. 102b]

9. Publikowanie przez wszystkie komitety wyborcze wydatków on-line komitetów wyborczych.

Nadzór nad finansami komitetów wyborczych, jest tak samo istotny jak nadzór nad finansami partii politycznych. Umieszczanie informacji na stronach komitetów, to prewencja pokusy uzależniania kandydatów przez osoby pragnące przeprowadzić korzystne dla siebie przedsięwzięcia już po wyborach. Pomimo nałożonych limitów wpłat na kampanię wyborczą i zakazów, bywa że wpłaty dokonywane są przez „pośredników”.

Kontrola państwowa jest w stanie sprawdzić czy nie przekroczono limitów wpłat, zadbano o terminy itp. Kontrola społeczna, która ma miejsce w przypadku jawności, może sygnalizować podejrzenia, a czasem po prostu ludzie zaczynają rozmawiać o kwestiach niekoniecznie uregulowanych prawem, a jednak budzących wątpliwości co do ich prawidłowości. Z czasem mogą być one regulowane prawnie, czasem dyskusje i wątpliwości są sygnałem braku akceptacji społecznej dla różnych zjawisk i przyczyniają się do zmiany kultury politycznej [Kodeks wyborczy, art. 140]

***

Kampanię prowadzimy w ramach tworzenia sprzyjającego środowiska prawnego dla kontroli obywatelskiej,

dzięki finansowaniu przez: