Przejrzystością działania partii politycznych zajmujemy się już od dobrych kilku lat, dlatego nadszedł czas na podsumowanie. Co udało nam się w tym czasie osiągnąć? Trudno jest jednoznacznie ocenić, czy i jak zmieniał się stosunek partii politycznych do udostępniania informacji. Z całą pewnością można jednak stwierdzić, że do ideału wiele im jeszcze brakuje, a przecież prawo dostępu do informacji publicznej jest jednym z filarów demokratycznego państwa prawa.

Co na to prawo?

Artykuł 61 Konstytucji RP zapewnia obywatelom prawo do uzyskiwania informacji publicznej rozumianej jako informacja o działalności organów władzy państwowej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Ponadto, ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej wyraźnie zaznacza, że obowiązane do udostępniania informacji publicznej są związki zawodowe i ich organizacje oraz partie polityczne (art. 4. ust. 2 u.d.i.p.). Odmawiając dostępu do informacji, partie często twierdzą, iż wnioskowane dane bądź dokumenty nie są informacją publiczną, jednakże zgodnie z orzeczeniem Naczelnego Sądu Administracyjnego nie budzi wątpliwości, że partia […] spełnia funkcje publiczne (wyrok z 27 czerwca 2013; sygn. akt I OSK 513/13). W związku z tym informacje o ich działalności i finansowaniu powinny być dostępne dla obywateli.

Dlaczego tak ważne jest, by społeczeństwo miało możliwość wglądu w funkcjonowanie partii? Przede wszystkim jawność i transparentność w domenie życia publicznego, którego partie polityczne są nieodłączną częścią, jest kluczowym elementem zdrowej i dobrze działającej demokracji. Członkowie partii zajmują stanowiska państwowe, a polityka partii bez wątpienia wpływa na decyzje i strategie podejmowane przez organy władzy państwowej. Tak więc, mimo że partie polityczne bezpośrednio nie wykonują władzy publicznej, w mniej lub bardziej oczywisty sposób sterują one, w którą stronę zmierza polityka naszego kraju. Przejrzystość działania stanowi zatem pomost łączący władze państwowe z suwerenem, jakim jest społeczeństwo.

Jawność finansowania partii politycznych wynika z art. 11 Konstytucji RP i nie chodzi tu jedynie o środki publiczne, ale też prywatne źródła finasowania partii.

Orka na ugorze

Pierwszy raz zajęliśmy się tematem partii politycznych w 2013 roku, kiedy to prosiliśmy PO, PiS, PSL, SLD i Twój Ruch o udostępnienie umów na przeprowadzenie sondaży opinii społecznej i wyników owych sondaży oraz wszystkich faktur z dwóch pierwszych miesięcy 2013 roku. Spotkaliśmy się wtedy po raz pierwszy ze znacznym oporem ze strony partii, które albo twierdziły, iż wnioskowane dane nie stanowią informacji publicznej bądź też postanowiły zupełnie zignorować nasz wniosek. Skierowaliśmy więc do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie 10 skarg na bezczynność. Jeszcze w tym samym roku udało nam się wygrać w sprawach przeciwko PO, PiS, SLD i PSL, a w 2015 przeciwko Twojemu Ruchowi. Te trzy ostatnie zgodnie z wyrokiem sądu zdecydowały się udostępnić nam dane, o które wnioskowaliśmy. Natomiast dwie największe partie w Polsce postanowiły wojować dalej i złożyły skargi kasacyjne do Naczelnego Sądu Administracyjnego, które jednak nie zostały przez sąd uwzględnione (sprawdź wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego ws. PO i PiS). Cały proces zakończył się więc dla nas korzystnie, jednak sytuacja ta pokazała, że partie polityczne w Polsce wciąż nie są gotowe uszanować praw obywateli w zakresie dostępu do informacji publicznej.

W sierpniu 2014 roku zwróciliśmy się natomiast z wnioskiem do Platformy Obywatelskiej, Prawa i Sprawiedliwości, Polskiego Stronnictwa Ludowego, Sojuszu Lewicy Demokratycznej, Twojego Ruchu, Kongresu Nowej Prawicy, Prawicy Rzeczpospolitej i Solidarnej Polski o udostępnienie protokołów z posiedzeń Zarządu i komisji rewizyjnych, uchwał Zarządu oraz ekspertyz opłaconych z Funduszu Eksperckiego partii w 2013 roku.  We wrześniu 2014 r. złożyliśmy skargi na bezczynność partii PO i PiS. Wyrok w sprawie Prawa i Sprawiedliwości jest ostateczny, natomiast Platforma Obywatelska złożyła skargę kasacyjną i w tej sprawie czekamy na wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego. Twój Ruch udostępnił nam wnioskowane dane.

Najświeższą na dzień dzisiejszy sprawą jest nasz wniosek o przedstawienie wszystkich wydatków przed wyborami i po nich, który wysłaliśmy w lutym 2016 roku do partii biorących udział w wyborach parlamentarnych z 25 października 2015 roku. Jak już wspomnieliśmy, wydatki te są w dużej mierze finansowane z budżetu państwa, a mimo to tylko trzy partie udostępniły nam wnioskowane dane bez konieczności dłuższego czekania czy procesowania się w sądzie. Były to Partia Razem, Nowoczesna oraz Zieloni. Pod koniec kwietnia do tego grona dołączył Sojusz Lewicy Demokratycznej, a w lipcu zdecydowały się na to również Platforma Obywatelska i Polskie Stronnictwo Ludowe. Tak więc czekamy jeszcze na reakcję 4 ugrupowań, w tym obecnie rządzącej partii Prawo i Sprawiedliwość. Na pewno obecna sytuacja jest znacznie lepsza niż ta, z którą mieliśmy do czynienia w 2013 roku, bo udało się uzyskać wiele informacji bez angażowania sądu. A jednak szkoda, że wciąż nie jest idealnie, bo gra toczy się o coś znacznie więcej niż dostęp do rozliczeń finansowych partii – stawką jest kondycja naszej demokracji.