21-22 stycznia 2010 roku niemiecka Federalna Centrala Kształcenia Obywatelskiego (BpB) wspólnie z Centrum Marca Blocha (Uniwersytet Humboldta) oraz organizacją InWent zorganizowały w Berlinie Międzynarodowy kongres modeli budżetu partycypacyjnego.  Celem konferencji była wymiana doświadczeń z różnych stron świata oraz przyjrzenie się dalszym perspektywom rozwoju mechanizmu budżetu partycypacyjnego.  Na kongres wybraliśmy się z pytaniem, na ile realne jest myślenie o wprowadzaniu elementów budżetu partycypacyjnego w polskich warunkach.

W kongresie uczestniczyli przedstawiciele i przedstawicielki organizacji pozarządowych, akademicy oraz stanowiący przeważającą część gości: reprezentanci niemieckich gmin, w których wprowadzony został mechanizm budżetu partycypacyjnego. Wśród ciekawszych przykładów miast korzystających z modelu włączenia mieszkańców w proces decyzyjny dotyczący budżetu znalazły się Kolonia oraz Berlin, wśród mniejszych miejscowości interesującymi praktykami związanymi z budżetem partycypacyjnym (Bürgerhaushalt) mogą pochwalić się m.in. Wolgast oraz Hilden. W tym ostatnim mieście idea budżetu partycypacyjnego jest regularnie przybliżana mieszkańcom w formie udziału w grze – Hildopoly. W grze ważną rolę odgrywają urzędnicy magistratu, wyjaśniający na bieżąco wszelkie kwestie dotyczące miejskich wydatków, przychodów, inwestycji, konieczności ewentualnych cięć budżetowych. Jednym z tematów dyskusji było zagrożenie wykorzystania budżetu partycypacyjnego przez gminy pragnące wykorzystać ten instrument dla dokonania cięć budżetowych „rękami mieszkańców”.
Wystąpienia prelegentów kongresu dotyczyły przede wszystkim praktycznych doświadczeń z budżetem partycypacyjnym (PB). I tak już wypowiedź inaugurująca kongres odnosiła się do dobrych praktyk realizowanych w krajach Afryki; relacjonowano również przykłady funkcjonowania PB w Ameryce Południowej, gdzie ten sposób uczestnictwa obywateli w życiu publicznym realizowany jest w ponad 1000 miejscach.
Oto niektóre z pytań, nad którymi zastanawialiśmy się w czasie trwania kongresu:
– Czy demokracja reprezentatywna może zostać wzmocniona czy osłabiona wprowadzeniem PB?
– W jakim stopniu PB można stosować w lokalnym kontekście? Czy można zastosować PB tylko regionalnie czy również na terenie całego kraju? Jakie procedury oraz instrumenty jego wdrażania funkcjonują na świecie? Jakie są ich zalety, wady oraz różnice między nimi? Gdzie warto szukać zbieżności? Na niektóre z powyższych tematów odpowiedzi udzielił nam Ernesto Ganuza (IEASA-CDIC, Hiszpania).
– Jaka jest relacja PB do określonych prawem procedur? Czy można wprowadzać PB nie posiadając ich? Szczególnie interesujące rozmowy w tym temacie odbył Przemek Żak. Ciekawej wypowiedzi, odnosząc się również do powyższej kwestii udzielił nam włoski badacz Giovanni Allegretti.
– Jak ma się PB do kwestii wykluczenia społecznego? Czy PB może być jednym z instrumentów aktywizacji i włączania w życie publiczne grup marginalizowanych?
– Jaką rolę odgrywają nowe media, internet jako narzędzia wdrażania PB?
– Czy PB przyczynia się do poprawy jakości rządzenia oraz przejrzystości funkcjonowania administracji? Jakie wyzwania związane są z PB w krajach Europy Środkowej?
Uczestniczyliśmy w warsztatach dotyczących następujących tematów:

1. Krajowych i międzynarodowych przykładów funkcjonowania budżetu partycypacyjnego

Interesujące doświadczenia z Sewilli przedstawił Ernesto Ganuza. Budżet partycypacyjny w Hiszpanii rozwija się dynamicznie – w gminach o bardzo różnych charakterystykach ekonomicznych, społecznych i demograficznych. Wydaje się, że wiele z hiszpańskich (oraz portugalskich, czym dzielił się w rozmowie prof. Leonardo Avritzer oraz Giovanni Allegretti) doświadczeń może znaleźć zastosowanie także w innych krajach europejskich, już przez samo zróżnicowanie modeli budżetu partycypacyjnego funkcjonujących w tym kraju. W tym warsztacie uczestniczył Darek Kraszewski.

2. Demokracji reprezentatywnej, federalizmu oraz edukacji obywatelskiej

Na tym warsztacie obecny był Przemek Żak. Referat, który skłonił Przemka do wypytania prelegentki o kwestie prawne regulujące działanie PB, przedstawiła Ulrike Loehr z niemieckiego oddziału Transparency International.
Jednym z ciekawszych wystąpień w tej części był referat Josha Lernera – doktoranta New York School for Social Research oraz działacza społecznego aktywnego we wdrażaniu projektu budżetu obywatelskiego w Kanadzie (Toronto) oraz Stanach Zjednoczonych (Nowy Jork). Josh Lerner naukowo zajmuje się tematyką partycypacji, wykorzystania nowoczesnej pedagogiki (między innymi takich narzędzi jak gry) w konsultacjach społecznych, aktywizacji mieszkańców – i jak mówił: takie działania przynoszą wymierne rezultaty w społecznościach lokalnych, w których pracował.

3. Kwestii włączania grup marginalizowanych oraz kwestii genderowych związanych z PB.

Sprawom genderowym na tle funkcjonowania PB poświęcony był osobny moduł w czasie kongresu. W warsztatach uczestniczyła Barbara Klimek oraz Karol Mojkowski.
Steve Floros na przykładzie administrowania zasobem mieszkań komunalnych w Toronto omówił praktyczne zastosowanie idei budżetu partycypacyjnego – tym razem nie w skali wybranych obszarów miejskich – ale w zastosowaniu do szczególnej grupy jego mieszkańców. Na podstawie szczegółowych wyliczeń, popartych intensywną pracą z wynajemcami lokali komunalnych udowadniał przydatność mechanizmu budżetu partycypacyjnego dla całego miasta i jego – nie mierzoną wyłącznie wskaźnikami ekonomicznymi – efektywność w procesie aktywizacji grup marginalizowanych. Interesujący referat o społecznych efektach budżetu partycypacyjnego w Brazylii przedstawił Leonardo Avritzer.

4. Mechanizmów oceny funkcjonowania budżetu partycypacyjnego

Helmut Klages na przykładzie dzielnicy Berlin-Lichtenberg  przeprowadził jeden z pierwszych programów kompleksowej oceny rozwoju dzielnicy, która zdecydowała się na wprowadzenie budżetu partycypacyjnego. Materiały dotyczące ewaluacji budżetu partycypacyjnego w języku niemieckim dostępne są na stronie Niemieckiego Instytutu Administracji Publicznej: http://www.foev-speyer.de/publikationen/pubdb.asp?reihen_id=1. O wprowadzaniu PB z perspektywy urzędnika mówiła Michaela Maurer – przedstawicielka organizacji związkowej wspierającej urzędy w pracy na poziomie lokalnym. W tej części kongresu uczestniczył Karol Mojkowski.
Berlińska konferencja była pierwszym z tego rodzaju międzynarodowych spotkań w Niemczech.  Przykłady, które przedstawiali prelegenci są na tyle zróżnicowane, że czasem trudno uwierzyć, że wciąż mówimy o tym samym procesie.  Różnorodność ta pokazuje równocześnie, że elementy budżetu partycypacyjnego można zastosować praktycznie wszędzie, że jest on możliwy do zastosowania w wielu systemach prawnych.
Każdy z uczestników wrócił z refleksjami, które mamy nadzieję, uda się przedstawić i wcielić w życie także na naszym  gruncie. Czekamy na Wasze pytania.

W konferencji mogliśmy uczestniczyć dzięki wsparciu Komisji Europejskiej dla projektu Europejskie Puzzle. Projekt odzwierciedla jedynie stanowiska Partnerstwa i Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za umieszczoną w nich zawartość merytoryczną.