W listopadzie ubiegłego roku Polska została poddana czwartemu Powszechnemu Okresowemu Przeglądowi Praw Człowieka (ang. Universal Periodic Review, UPR). Jest to kilkuletni i złożony mechanizm międzynarodowy, polegający na ocenie wolności i praw w krajach należących do Organizacji Narodów Zjednoczonych. 

Przegląd odbywa się podczas sesji Grupy Roboczej UPR (ang. the Working Group on the Universal Periodic Review), gdy delegacje poszczególnych państw przedstawiają sobie wzajemnie rekomendacje przeznaczone do wdrażania w perspektywie aż do kolejnego cyklu. 

Rekomendacje przygotowywane są na podstawie raportów państw, instytucji publicznych i międzynarodowych oraz organizacji społecznych. 

Za przygotowanie raportu krajowego w Polsce odpowiada Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Sieć Obywatelska Watchdog Polska od początku przyglądała się procesowi przygotowania i konsultowania tego dokumentu. Z wynikami naszych obserwacji można zapoznać się w podsumowaniu.  

Poza informacjami płynącymi z raportów krajowych, państwa przygotowujące rekomendacje mogą sięgać również do dokumentów pochodzących z Biura Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw praw człowieka (ang. Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, OHCHR). OHCHR generuje nie tylko kompilację informacji o danym państwie, ale również podsumowanie wkładów innych interesariuszy, w tym wkładów organizacji społecznych. O rekomendacjach dotyczących prawa do informacji, wyrażonych między innymi we wkładzie UNESCO, pisaliśmy w tym artykule. 

Na kształt rekomendacji wpływ może mieć również proces lobbowania, który regularnie umożliwia organizacja UPR Info, przeprowadzająca tzw. presesje (ang. pre-sessions), podczas których stanowiska wyrażają także organizacje społeczne. O ostatniej presesji dla Polski można przeczytać więcej w tym tekście. 

Tak jak zostało już wspomniane, właściwy przegląd odbywa się podczas sesji Grupy Roboczej UPR, po której powstaje raport wraz z listą rekomendacji, ostatecznie przyjmowany przez Radę Praw Człowieka podczas sesji wyznaczanych na kilka miesięcy po przeglądzie. 

Raport w sprawie Polski przyjęto 28 marca 2023 r. podczas 52. sesji Rady Praw Człowieka. Finalnie nasz kraj otrzymał 234 rekomendacje, ale w pełni zaakceptował jedynie 89 z nich. Pod względem liczby przyjętych rekomendacji jest to najsłabszy wynik od 2008 r., kiedy Polska przeszła pierwszy cykl UPR. 

Przez najbliższych kilka lat nasz kraj czeka wdrażanie przyjętych rekomendacji. Odrzucenie zdecydowanej większości z nich budzi jednak niepokój i wywołuje liczne pytania o powody takiego działania. Szeroka debata publiczna przydałaby się zresztą również w przypadku przyjętych rekomendacji. Polska przygotowuje co prawda nieobowiązkowe raporty śródokresowe z postępów w implementacji poszczególnych rekomendacji (ang. Mid-Term Report), ale w poprzednich cyklach UPR Ministerstwo Spraw Zagranicznych przygotowywało ten dokument nie przeprowadzając żadnych konsultacji. 

W związku z powyższym organizacje społeczne wystąpiły do Senatora Aleksandra Pocieja – Przewodniczącego Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji – o inicjatywę zorganizowania posiedzenia tej Komisji poświęconego ostatniemu cyklowi UPR, z uwzględnieniem udziału Ministerstwa Spraw Zagranicznych, innych resortów, Rzecznika Praw Obywatelskich oraz organizacji społeczeństwa obywatelskiego. 

<<Pełna treść listu>>

List podpisały wspólnie przedstawicielki i przedstawiciele Amnesty International, Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, Stowarzyszenia Interwencji Prawnej, Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska, Stowarzyszenia Kampania Przeciw Homofobii, Federacji Znaki Równości oraz Fundacji ClientEarth Prawnicy dla Ziemi.