Sprawdziliśmy, ani Główny Urząd Statystyczny, ani Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji nie dysponują danymi nt. liczby pytań zadawanych przez obywateli (wniosków o udostępnienie informacji publicznej). Wygląda więc na to, że choć nikt nie zebrał dowodów, w razie zmiany prawa – o co aktywnie stara się Związek Powiatów Polskich – obiegowa opinia o „nadużywaniu” prawa do informacji może stać się wystarczającą przesłanką do ograniczania praw obywatelskich.

Postanowiliśmy sprawę zbadać. W listopadzie 2012 roku wystąpiliśmy do urzędów 2479 polskich gmin z wnioskami o udostępnienie danych o liczbie otrzymanych wniosków o informację publiczną w 2011 i w 2012 roku. Operację powtórzyliśmy półtora roku później dla 2013 roku. Zależało nam na danych z różnych lat, by móc wiarygodnie określić, ile wpływa wniosków i czy odpowiadanie na nie rzeczywiście może paraliżować pracę urzędów.

Szczegółowe dane:

Liczba gmin, które w 2013 roku otrzymały między 0 a 24 wnioski o inf. – 608 (33,21%)
Liczba gmin, które w 2013 roku otrzymały między 25 a 49 wniosków o inf. – 739 (40,36%)
Liczba gmin, które w 2013 roku otrzymały między 50 a 99 wniosków o inf. – 356 (19,44%)
Liczba gmin, które w 2013 roku otrzymały między 100 a 199 wniosków o inf. – 56 (3,06%)
Liczba gmin, które w 2013 roku otrzymały między 200 a 360 wniosków o inf. – 18 (0,98%)
Liczba gmin, które w 2013 roku otrzymały więcej niż 360 wniosków o inf. – 5 (0,27%)
Braki w danych liczbowych z powodu nieprecyzyjnych odpowiedzi o inf. – 49 (2,68%)
Wszystke gminy, które w ogóle zareagowały na nasz wniosek w 2013 roku (z 2479) – 1831

Zebrane dane dają solidny obraz rzeczywistości i zainteresowania obywateli funkcjonowaniem urzędów gmin. Wynika z nich, że 33% spośród gmin, które udzieliły nam informacji (1831), otrzymało w 2013 roku mniej niż 25 wniosków, 40% gmin – między 25 a 49, 19% między 50 a 99, 3% między 100 a 199, i tylko niecałe 1% gmin między 200 a 360.5 gmin zadeklarowało, że otrzymało jeszcze więcej wniosków o udostępnienie informacji publicznej. Wśród nich duże miasta: Łódź (615 wniosków), Kraków (1500), Wrocław (1985) i Warszawa (4591). Tylko w jednym wypadku dużą liczbę wniosków otrzymuje mała gmina (10 tys. mieszkańców). Wpływa do niej kilkaset wniosków rocznie (514 w 2014 roku, 522 w 2011 i 462 w 2012). Jako, że jest ona nam znana, wiemy też że wiele wniosków pozostaje bez odpowiedzi i trafia do sądu, który przyznaje rację skarżącemu.

Nieprawdziwe jest zatem stwierdzenie, że do polskich urzędów wpływa tak dużo wniosków o informację publiczną, że uniemożliwia to wykonywanie urzędnikom obowiązków. Do przeważającej liczby gmin wpływa jeden wniosek na tydzień lub na dwa tygodnie. Trzeba przy tym pamiętać o tym, że na wnioski nie odpowiada w urzędzie tylko jedna osoba.

Warto zwrócić uwagę, że dzięki powtarzaniu badań można uzyskać dane do różnych porównań. Nasze badanie prowadziliśmy dwukrotnie. Między pierwszym (listopad 2012) a drugim (luty/marzec 2014) zobaczyliśmy wyraźną poprawę. Odnotowaliśmy 17 procentowy wzrost gotowości gmin do odpowiadani na nasze pytania – w 2012 roku otrzymaliśmy 48% odpowiedzi w terminie, a w 2014 – 65%. Wprawdzie w badaniu z 2012 roku – jeszcze przed etapem sądowym, poprzez upomnienia , straszenie prokuraturą i wezwania do usunięcia naruszenia prawa doszliśmy do poziomu 83%, ale bez tych wszystkich zabiegów – w 2014 roku, częściowo z opóźnieniem otrzymaliśmy poziom odpowiedzi 73%. Można zapytać dlaczego w ogóle akceptujemy ponad 25% braku odpowiedzi. Oczywiście nie akceptujemy tego. Jednak widzimy istotną zmianę postaw urzędów, która zasługuje na podkreślenie.

W 2014 roku odnotowaliśmy też stosunkowo mało prób utrudniania dostępu do informacji. Tylko w 20 przypadkach wyznaczono nam opłatę, twierdzono, że wnioskujemy o coś co nie jest informacją publiczną bądź jest informacją przetworzoną – czyli taką, która powstaje po zebraniu informacji z różnych źródeł oraz musi być istotna dla interesu publicznego, aby urząd zajął się jej przygotowaniem. Ponadto w 29 przypadkach dostaliśmy niedokładne odpowiedzi zbywające nasze pytanie.

Jednocześnie jednak cieszy, że 75% (1197) z tych urzędów, które odpowiedziały w terminie (1606) nie czekała do ostatniego momentu. Ustawa o dostępie do informacji publicznej mówi o udostępnianiu informacji bez zbędnej zwłoki, do 14 dni. Niektóre urzędy przyjmują, że oznacza to iż obowiązującym terminem jest dokładnie 14 dni. Nie jesteśmy w stanie ocenić, czy można było odpowiedzieć na wnioski we wcześniejszym terminie, ale cieszy nas duża liczba tych którzy nie wykorzystali maksymalnego limitu (w tym aż 39% (623) którzy odpowiedzieli w ciągu tygodnia).

Dużym problemem jest natomiast kwestia zbierania i ujawniania danych o wnioskodawcach. Po pierwsze, zastanawiające jest po co urzędy zbierają dane o tym, kto wnioskuje. Dla czynności statystycznych i analizy tego, co się dzieje w urzędzie wystarczyłyby informacje o tym, o co wnioskodawcy pytają i jak przebiega załatwienie sprawy. Tymczasem prawie nie ma rejestrów, w których nie uwzględniano by informacji o wnioskodawcach. Rejestry – niekoniecznie wydzielone dla dostępu do informacji – prowadzi około 75% gmin (1326), które odpowiedziały w 2014 roku. Sprawy nie należy bagatelizować, gdyż znane nam są przypadki, gdy dane te wykorzystywane są do uciszania dopytujących o informację. W jednej z gmin wykaz zapytań ze wskazaniem, kto je zadawał został opublikowany na stronie Biuletynu Informacji Publicznej urzędu. Innym razem w ogólnopolskiej gazecie ukazał się artykuł szkalujący obywatela, który nie dopuszczał do wprowadzenia pozornie proobywatelskich rozwiązań przez władze gminy i domagał się korekt. Nazwisko wprawdzie nie padło, ale argument o nadmiernym pytaniu o informację, bez kontekstu, stał się amunicją godzącą w pytającego. Co ważne, urząd wykorzystując ten argument nie wspomniał, że kiedy obywatel pytał o te informacje w jednym wniosku, otrzymywał odpowiedź, że jest to informacja przetworzona. A gdy podzielił wniosek na pojedyncze pytania, to z kolei pojawił się argument, że za często pyta. 54% (717) z urzędów, które udostępniły nam rejestr wniosków, nie zanonimizowało go prawidłowo. To lekceważące podejście urzędów do prywatności i wolności osób pytających negatywnie wypływa na możliwość poddania uzyskiwanych danych dyskusji publicznej. 

Nie byłoby tego problemu, gdyby urzędu nie mogły takich danych gromadzić. I o takie rozwiązanie na pewno warto się starać w przyszłości. Sami zaś będziemy wyraźnie pisać w naszych wnioskach jak należy zanonimizować rejestry. W 2015 roku będziemy mogli zaprosić do ich analizy każdą czytelniczkę i czytelnika, gdyż szykujemy wielkie przedsięwzięcie zatytułowane Obywatelskie Fedrowanie Danych https://siecobywatelska.pl/1,420,obywatelskie_fedrowanie_danych.html. A do tego potrzebne nam są zanonimizowane rejestry.

Obraz obciążenia urzędów gmin zainteresowaniem ze strony mieszkańców, nie znajduje praktycznie żadnego pokrycia w danych. Nie daje też podstaw do podejmowania działań, które miałyby zwalniać administrację z obowiązku odpowiadania na pytania.

Warto raczej pracować nad usprawnianiem udostępniania informacji, zwiększaniem umiejętności zarządczych i technologicznych gmin, niż próbować ograniczać prawa obywatelskie. Z bólem bowiem obserwowaliśmy, że w tych urzędach, które chciały nam udostępnić jak najbardziej wiarygodną informację, a nie miały elektronicznych, dobrze zorganizowanych systemów – ktoś musiał poświęcić godziny na mozolne spisanie danych czy ich wyszukanie w książkach korespondencji. Zdarzało się nawet, że skanowano nam wszystkie wnioski, abyśmy mogli je obejrzeć.

Jeśli czujesz, że chcesz się włączyć w działania nad opracowywaniem danych zostaw nam swój adres mailowy na stronie http://dane.siecobywatelska.pl/. Gdy ruszymy z Obywatelskim Fedrowaniem Danych będziesz jedną z pierwszych zaproszonych do współpracy osób.

Dane zebrał Borys Bura

Więcej informacji udziela:
Katarzyna Batko-Tołuć
katarzyna.batko@siecobywatelska.pl
tel. 667 828 484