O tym, że brak wiarygodnej informacji podnosi poziom emocji i często prowadzi do niewłaściwych wniosków, a w ich konsekwencji błędnych decyzji, wiadomo nie od dziś. Czytając komentarze w internecie, często mamy wrażenie, że pokusa szukania informacji na skróty, opierania swoich opinii na zasłyszanych, szczątkowych informacjach jest duża. Z drugiej strony rozumiemy, że nie każdy/a ma dość czasu i wytrwałości, by śledzić często nieczytelne strony instytucji albo czekać tygodniami na udzielenie odpowiedzi na wniosek o informację publiczną.

To, jak to zmienić, wciąż pozostaje pytaniem i wyzwaniem. Na przykładzie ostatniej burzy, która odbyła się wokół Wicerzeczniczki Praw Obywatelskich,  wypracowaliśmy kilka rekomendacji. Sami oceniajcie czy warto z nich skorzystać.

Efekt domina

W tygodniu pomiędzy 15 a 19 stycznia 2018 roku, na stronie Wykop.pl przetoczyła się dyskusja dotycząca m. in.  dyskryminacji mężczyzn.

Dyskusja zaczęła się od tematu wrocławskiego Aquparku, a dokładnie sauny, z której przez jeden dzień w tygodniu mogą korzystać tylko kobiety. Część użytkowników portalu pisała o tym, że miejska spółka, jaką jest Aqupark, dyskryminuje mężczyzn, podawali inne, znane im z życia przykłady dyskryminacji, część zastanawiała się, czy są podstawy do takiej decyzji i czy spółka łamie prawo. Wtedy jeden z użytkowników skierował dyskusję na temat RPO:

Pierdołami się zajmujecie, a prawdziwa dyskryminacja mężczyzn jest gdzie indziej. W urzędzie Rzecznika Praw Obywatelskich. Zastępcą rzecznika jest niejaka Sylwia Spurek, która m.in. zasłynęła wypowiedzią: “Przemoc ma płeć. Sprawcami są mężczyźni, a ofiarami kobiety i dzieci”, ma w swoim profilu FB hasztag #trzymamstronekobiet i otwarcie deklaruje, że “wierzy ofierze, nie sprawcy” (w domyśle: kobiecie). Mamy zatem instytucjonalną dyskryminację mężczyzn w urzędzie mającym pilnować niedyskryminacji.

Po tym komentarzu otworzyły się kolejne dwie dyskusje  (pierwsza i druga), budzące duże zainteresowanie i emocje, kilka dni później samą Sylwię Spurek pytano o odniesienie się do sprawy na antenie RMF FM. Zastępczyni RPO powiedziała m.in., że  „Trzymam stronę kobiet – 16 dni przeciw przemocy wobec kobiet” to międzynarodowa akcja, zainicjowana przez ONZ, a urząd RPO podejmuje działania bez względu na płeć.

 Badania, czyli w tym samym czasie w biurze RPO

W tym samym czasie biuro RPO ogłosiło konsultacje tematów prowadzonych przez siebie regularnych badań. Gdyby nie emocje i oskarżenia, które towarzyszyły dyskusji na wykopie, można by pomyśleć, że zarówno dyskusja jak i działania Rzecznika trafiły na swój czas.

Na stronie RPO przedstawiona jest obszerna informacja o tych badaniach.  Jak się okazuje, wyborem tematów zajmuje się specjalna Komisja. Rzecznik od początku prowadzenia badań konsultuje je publicznie.  Tematy związane z dyskryminacją mężczyzn były masowo zgłaszane w 2014 roku, zaś dyskryminacji kobiet w 2015 roku. Żadne nie zostały podjęte. Jedyne przeprowadzone badania dotyczące płci pochodzą z 2012 roku i dotyczą przemocy wobec kobiet z niepełnosprawnościami i kobiet starszych oraz traktowania młodych rodziców na rynku pracy (te dotyczą obu płci). 

Co Rzecznik musi robić?

Obejrzawszy tematy badań, postanowiliśmy się dowiedzieć do czego dokładnie zobowiązany jest urząd RPO.

Ta informacja także była dostępna na stronie. Zgodnie z art. 18 ustawy o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania, RPO jest organem, któremu powierzone zostały obowiązki w tym zakresie.

Rzecznik Praw Obywatelskich:

• stoi na straży realizacji zasady równego traktowania,
• pomaga ofiarom dyskryminacji,
• analizuje, monitoruje i wspiera równe traktowanie wszystkich osób,
• prowadzi niezależne badania dotyczące dyskryminacji,
• opracowuje i wydaje niezależne sprawozdania i zalecenia odnośnie do problemów związanych z dyskryminacją,
• współdziała ze stowarzyszeniami, ruchami obywatelskimi, innymi dobrowolnymi zrzeszeniami i fundacjami w zakresie równego traktowania.

Zgodnie ze swoimi kompetencjami Rzecznik Praw Obywatelskich:

• sprawdza fakty opisane przez osobę skarżącą,
• może zwrócić się z wnioskiem o zbadanie sprawy do innego organu kontrolnego jeśli stwierdzi naruszenie zasady równego traktowania,
• występuje do właściwych instytucji o usunięcie naruszenia i następnie monitoruje realizację wydanych zaleceń,
• może żądać wszczęcia postępowania a także wiąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu cywilnym lub administracyjnym,
• może żądać wszczęcia postępowania karnego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu,
• w sprawach pomiędzy podmiotami prywatnymi może wskazać przysługujące danych osobie środki działania,
• nie posiada inicjatywy ustawodawczej, ale może zwrócić się do właściwych oraganów o jej podjęcie bądź o wydanie lub zmianę aktów prawych.

Sylwia Spurek piastuje stanowisko od 22 września 2015 roku.  

Dostęp do informacji

W wyniku dyskusji na wykopie, jeden z jej uczestników, pisząc do biura RPO, postanowił sprawdzić czy podjęto działania odnośnie:

• zmiany wieku emerytalnego w taki sposób, by obydwie płcie korzystały z emerytury jednakowo długo (w oparciu o statystyki GUS dotyczące oczekiwanego dalszego trwania życia);
• likwidacji półrocznego terminu na zaprzeczenie ojcostwa;
• obligatoryjnego dopuszczenia jako rozstrzygającego dowodu z testów DNA na ojcostwo we wszystkich sprawach przed sądami rodzinnymi dotyczących ojcostwa oraz wynikających z niego praw i obowiązków;
• defeminizacji sądów rodzinnych; szerszego wprowadzenia opieki naprzemiennej nad dzieckiem; wprowadzenia lub zwiększenia istniejących kar za fałszywe oskarżenia o gwałt, przemoc, molestowanie, a także za podanie jako ojca mężczyzny, który nim nie jest;
• wprowadzenia odszkodowań za pełnienie obowiązków rodzicielskich i łożenie środków na dziecko, gdy wyjdzie na jaw, że mężczyzna nie jest biologicznym ojcem; wprowadzenie wygodnych środków prawnych umożliwiających uzyskanie praw rodzicielskich przez biologicznego ojca nie będącego małżonkiem matki dziecka. Pełna treść wniosku.

Oczywiście pod postem szybko pojawiła się kolejna dyskusja, ale o tym możecie przeczytać sami. 

My z kolei uznaliśmy, że warto się dowiedzieć jakie informacje docierają do RPO i jak ich poszukuje.

Dlatego zapytaliśmy m. in. o to, czy biuro RPO rejestruje sprawy/prowadzi statystyki zgłaszanych spraw dotyczących przemocy ze względu na płeć ofiary oraz sprawcy, czy posiada opracowania, raporty, analizy dotyczące praw mężczyzn oraz dyskryminacji mężczyzn i kobiet oraz jakie są metody i wyniki zamówionych przez RPO badań na temat świadomości prawnej w zakresie równego traktowania. Nasze pytanie było znacznie szersze, gdyż dzięki dostępnemu na stronie BIP rejestrowi umów mogliśmy przyjrzeć się jak biuro RPO realizuje swoje zadania w zakresie równego traktowania. Pełny tekst naszego wniosku. 

Odpowiedź na nasz wniosek

W otrzymanej odpowiedzi czytamy m.in.

Dane statystyczne dotyczące przemocy, gromadzone w Biurze Rzecznika Praw
Obywatelskich, nie zawierają informacji o płci lub wieku ofiary oraz sprawcy. Od 2016 r.
w nowych sprawach określana jest płeć wnioskodawcy – to oznacza, że przedstawione niżej statystyki ilustrują jedynie płeć osoby, która zwróciła się ze sprawą do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, nie zawsze oznacza ona płeć osoby pokrzywdzonej przemocą, do Biura zwracają się też bowiem osoby będące świadkami tego rodzaju przemocy czy przedstawiciele organizacji pozarządowych.
W 2017 r. do Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynęły 204 sprawy, w których
poruszony został problem przemocy, w tym w części dotyczących przemocy ze względu na płeć wnioskodawcy.

W odpowiedzi na pytania o badania dotyczące dyskryminacji i praw mężczyzn, kobiet, zostaliśmy odesłani do konkretnych miejsc na stronie RPO  np. raportu ,,Zasada równego traktowania. Raporty RPO.Prawo i praktyka”, Informacji o działalności RPO w obszarze Równego Traktowania, Informacji rocznej o działalności RPO. Wszystkie raporty, narzędzia badawcze i opinie, które otrzymaliśmy w załącznikach, zamieszczamy na końcu artykułu. 

Odpowiedź na swój wniosek opublikował również użytkownik, który na wykopie podniósł temat dyskryminacji mężczyzn. Biuro RPO odniosło się do wszystkich poruszanych we wniosku tematów, wskazując na postępowania przed TK, do których dołączył Rzecznik, działań, które prowadzi, istniejące rozwiązania prawne i badania. Zdaniem wnioskującego, to za mało.

Wnioski i oczekiwania

Jak ostatnio usłyszeliśmy w ciekawej wypowiedzi prof. Andrzeja Ledera, demokracja to system w naturalny sposób konfliktowy. Powinny w niej wygrywać argumenty merytoryczne.  Podejmowanie decyzji na podstawie danych i informacji ma w tym istotne znaczenie.  Inne znaczenie ma dobra widoczność problemu, a tej sprzyja zorganizowanie się społeczności.

Dlatego jeśli możemy coś rekomendować komukolwiek, to zachęcamy by wykopowicze organizowali się na rzecz podjęcia przez RPO tematu badań dotyczących mężczyzn. Być może warto skontaktować się z którąś z organizacji, która tematy te podejmuje i już je zgłaszała, a to będzie widać przy każdym z tematów na stronie RPO. Ostateczny termin zgłaszania tematów to 14 lutego.  Warto też pytać i sprawdzać w trybie dostępu do informacji publicznej.

Rzecznika zaś zachęcamy do dostarczania informacji stanowiących odpowiedź na złożone wnioski od razu na stronie, podobnie jak to ma miejsce w przypadku badań. Jesteśmy bowiem przekonani, że łatwo dostępna i dobrze podana informacja źródłowa przyczynia się do ostudzenia emocji. Z drugiej strony pozwala na zadawanie dobrze zaadresowanych pytań. Może warto też ułatwić dostęp do informacji o działaniach Rzecznika przez bazujące na analizie potrzeb opracowanie strony internetowej. Wiemy, że kwestia obecności “urzędu” w mediach społecznościowych byłaby kontrowersyjna. Faktycznie – najlepszym miejscem do udostępniania informacji jest strona (najlepiej spełniająca wymogi dotyczące wiarygodności informacji – jak BIP). Ale skoro mówimy o organie i urzędniku, który wykracza poza standardowe myślenie i nie stroniącym od spotkań w terenie, to może warto spróbować przynajmniej śledzenia dyskusji w mediach społecznościowych i analizowania treści wniosków o informacje. Być może – w dłuższej perspektywie – da to wiedzę jakiej informacji poszukują obywatele i pozwoli przygotować odpowiedź na ich potrzeby. 

Wszystkich zaś zachęcamy do poszukiwania informacji i korzystania z tego, co jest na wyciągnięcie ręki. Bo to i mądrzej, i celniej i bardziej trwale. 

Wszystkie instytucje publiczne zachęcamy do dostarczania informacji. Udostępnianie jej online może pomóc tym, którzy chcą mieć własne zdanie w temacie i nie chcą ulegać naciskowi innych osób.

Na marginesie – sprawą sauny w Aquaparku również zajmie się RPO. To też wiemy ze strony.

Wszystkie udostępnione nam przez biuro Rzecznika Praw Obywatelskich dokumenty

1. Odpowiedź Biura RPO na nasz wniosek.
2. Raport z badania społecznego przeprowadzonego przez Uniwersytet Warszawski Wydział SNSiR
   „Rynek pracy a równe traktowanie ze względu na wyznanie” (Ad pytanie 7 z naszego wniosku).
3. Ekspertyza dotycząca uzasadnienia negatywnego stanowiska RP w sprawie wniosku Komisji
   Europejskiej z dnia 4 lipca 2008 r. dotyczącego dyrektywy Rady w sprawie wprowadzenia w życie
   zasady równego traktowania osób bez względu na religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek
   lub orientacje seksualną (COM2008(426)), przyjętego przez Komitet ds. Europejskich w dniu 8 lipca
   2016 r., sporządzona przez Annę Zawidzka-Łojek (Ad 10).
4. Raport „Świadomość prawna w zakresie równego traktowania. Edycja II”, narzędzie badawcze (Ad 11).
5. Ocena okoliczności zdarzeń ujętych w 500 rekordach uzyskanych w ramach badania „Przestępstwa
   motywowane uprzedzeniami wobec wybranych grup społecznych” autorstwa Teresy Gardockiej, Dariusza Jagiełło, Piotra Godzisza i Katarzyny Słubik (Ad 12).
6. Opis stosowanych kryteriów autorstwa Teresy Gardockiej, Dariusza Jagiełło, Piotra Godzisza
   i Katarzyny Słubik (Ad 12).
7. Program szkolenia z zakresu antydyskryminacji i antymobbingu zrealizowanego przez Karolinę
   Kędziorę i Krzysztofa Śmiszka (A. 12).
8. Program wykładu z zakresu antydyskryminacji i antymobbingu zrealizowanego przez Karolinę
   Kędziorę i Krzysztofa Śmiszka (Ad 12).
9. Narzędzie badawcze autorstwa Pauliny Górskiej i Mikołaja Winiewskiego.
10. Raport autorstwa Pauliny Górskiej i Mikołaja Winiewskiego – część jakościowa i część ilościowa.