24 lipca 2018 roku rząd przyjął Program Rozwoju Organizacji Obywatelskich. Konsultacje z organizacjami obywatelskimi trwały 20 dni, a cały proces „przyjmowania” uwag od ogłoszenia konsultacji do ostatecznej akceptacji 39 dni. Autorom programu udało się „obronić” przed zgłoszonymi uwagami.

W obszarze, który nas interesował – dotyczącym wspierania watchdogów – otrzymaliśmy następujące komentarze do naszych uwag.

Pierwsza uwaga

Wskazany wskaźnik 550 inicjatyw, które otrzymają wsparcie, budzi obawy w kontekście trwałości tych inicjatyw. Ich stałą cechą jest efemeryczność. Jest ona niekoniecznie związana z brakiem pieniędzy, a z odbiorem społecznym, rozczarowaniem brakiem wpływu, brakiem czasu wolnego (zazwyczaj jest to działalność prowadzona oprócz pracy zawodowej). Nie wystarczy zatem jednorazowo sfinansować taką inicjatywę i zachęcić ją do zbudowania strategii. Należy sobie odpowiedzieć na pytanie, jak doprowadzić do trwałości tych inicjatyw. Naszym zdaniem rozwiązaniem jest ich sieciowanie, inwestowanie w infrastrukturę i zachęcanie do rozwijania wolontariatu i crowdfundingu.

Odpowiedź

Uwaga nie została uwzględniona.

Sieciowanie, inwestowanie w infrastrukturę i zachęcanie do rozwijania wolontariatu i crowdfundingu to działania, które mieszczą się w zakresie interwencji przewidzianej w ramach Programu. W  szczególności należy tu wskazać możliwości  realizacji tego typu działań w ramach priorytetów:

• Priorytet 1a Wsparcie działań misyjnych i rozwoju instytucjonalnego;
• Priorytet 3 Rozwój instytucjonalny organizacji strażniczych i mediów obywatelskich;
• Priorytet 4 Rozwój instytucjonalny think tanków obywatelskich.

Szczegóły dotyczące poszczególnych priorytetów oraz zasady zapewnienia trwałości określona zostaną w regulaminach konkursów.

Pozostaje nam czekać na obiecane szczegóły.

Druga uwaga

Innym problemem jest przygotowanie merytoryczne inicjatyw, które mają być wspierane. Finansując działania osób, które przegrały w wyborach i mogą mieć intencję odegrania się na wygranych lub osób planujących start w wyborach, można uczynić więcej szkody niż pożytku. Dlatego każdy watchdog powinien zapoznać się z Kartą Zasad Organizacji Monitorujących Działalność Administracji Publicznej . Nie wystarczy jednak ją przeczytać. Potrzebne jest dogłębne szkolenie z etyki i dylematów w działalności strażniczej.

Odpowiedź

Uwaga częściowo uwzględniona.

Można sobie wyobrazić, że w ramach zadań realizowanych w ramach Priorytetu 1a Wsparcie działań misyjnych i rozwoju instytucjonalnego lub Priorytetu 3 Rozwój instytucjonalny lokalnych organizacji strażniczych i mediów obywatelskich, organizacje zaproponują i podejmą się przeprowadzenia działań związanych z podnoszeniem kompetencji branży w tej sferze.

Uwaga jest zasadna w odniesieniu do standardów i wymagań etycznych, które muszą spełniać działania lokalnych organizacji strażniczych. Postulat ten zostanie uwzględniony przy formułowaniu zasad na poziomie regulaminu konkursu, a także w ramach działań promocyjno-informacyjnych realizowanych przez Instytucję Zarządzającą w ramach Programu.

Cieszymy się z wzięcia pod uwagę naszych sugestii. Mamy nieco obaw co do realności i skuteczności zaproponowanych rozwiązań. Stwierdzenia, że może ktoś zaproponuje rozwiązanie i zostawienie sprawy zapisom regulaminowym, choć ważne, nie determinują niestety rzeczywistości. Ta zazwyczaj znacznie odbiega od założeń. A sprawa niezależności osądów i opierania ich na faktach, a także etyki postępowania, to kwestie kluczowe.

Trzecia uwaga

Przeniesienie finansowania na szczebel centralny nie musi stanowić zabezpieczenia przed próbami wpływania na lokalnych strażników i media obywatelskie poprzez struktury partyjne. A zatem należałoby przygotować system zabezpieczeń przed wpływami (np. poprzez regranting i operatora), określić, jak proporcjonalnie mają się kształtować władze w monitorowanych gminach jeśli chodzi o przynależność partyjną. Nieakceptowalne byłoby np. dofinansowanie inicjatyw w gminach rządzonych przez opozycję z poziomu centralnego. Kwestia ta jest bardzo wrażliwa i powinna być zapisana w programie i monitorowana.

Odpowiedź

Przejrzystość i neutralność w trakcie dofinansowania organizacji (w tym watchdogów) zostanie zachowana poprzez zasadę otwartych konkursów. Szczegółowe procedury opisane zostaną w

regulaminach otwartych konkursów. Procedury te zapewnią bezstronność i obiektywizm w podejmowaniu decyzji.

Naszym zdaniem wciąż istnieje zagrożenie konfliktem interesów. Otwarte konkursy nie gwarantują, że po przyznaniu dofinansowania nie powstanie on, gdy na poziomie lokalnym krytykowane będą władze związane partią rządzącą.

Podsumowanie

Czekamy na ciąg dalszy. Od lat nie udało się stworzyć dobrego programu państwowego dla watchdogów, gdyż materia jest bardzo trudna i delikatna. Rządy zazwyczaj podchodzą do niej sztampowo i bez analizy możliwości.  Dlatego od lat pieniądze rządowe na wspieranie watchdogów są wydawane i od lat efekty są przypadkowe. Jak na razie, z Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich co najwyżej wynika, że ta przypadkowość osiągnie dużą skalę, albo też – niezależnie od istniejącego doświadczenia – rozpocznie się proces zdobywania go na nowo. Zapłaci za to podatnik, a wiarygodność działań środowisko straci na lata.

Materiały źródłowe:

Program Rozwoju Organizacji Obywatelskich przed zmianami – link do strony rządowej

Program Rozwoju Organizacji Obywatelskich po zmianach

Raport z konsultacji Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego 

(Raport także do ściągnięcia z naszej strony)