Od podpisania przez Bronisława Komorowskiego ustawy, zmieniającej zasady wnoszenia składek do Otwartych Funduszy Emerytalnych, mija 7 lat. Dopiero teraz doszło do ujawnienia opinii prawnych, które miały świadczyć o zgodności z Konstytucją kontrowersyjnych zmian.
W połowie października 2018 r. Kancelaria Prezydenta RP, wykonując wyrok NSA, udostępniła (PISMO PRZEWODNIE) cztery ekspertyzy:
- ekspertyzę naukową (opinię) w zakresie: projektu z dnia 23.01.2011 r. Ustawy o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych,
- opinię do projektu “ustawy o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych” w zakresie dotyczącym zgodności z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.,
- opinię prawną dotyczącą projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych z dnia 23 stycznia 2011 r.,
- opinię o projekcie ustawy o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych.
Udostępnienie dokumentów jest efektem wyroku NSA z 2 lipca 2018 r., na mocy którego oddalono skargę kasacyjną Szefa Kancelarii Prezydenta RP od korzystnego dla jawności wyroku WSA w Warszawie z 11 października 2017 r. W tym wyroku warszawski sąd jednoznacznie stwierdził, że ekspertyza i opinie w sprawie OFE stanowią informację publiczną, a Kancelaria Prezydenta RP pozostawała w bezczynności wskutek błędnego stwierdzenia, że było inaczej.
Spodziewałem się, że pomimo jednoznacznego wyroku NSA, Kancelaria Prezydenta RP będzie poszukiwała innych podstaw do ograniczenia jawności ekspertyzy i opinii w sprawie OFE. Jednakże, po wyroku NSA… ekspertyzy te udostępniono!
Długa droga do ujawnienia tych dokumentów
Historia ujawnienia ekspertyz, zamówionych przez Kancelarię Prezydenta RP w sprawie OFE sięga 2011 roku, kiedy Bronisław Komorowski pełnił urząd Prezydenta RP. Wówczas przyjęto ustawę o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych. Potocznie nazywa się ją „ustawą o OFE”, ponieważ wprowadzała zmiany w zakresie przekazywania składek do Otwartych Funduszy Emerytalnych.
Dotyczyła ona niezwykle istotnej kwestii – przyszłych emerytur – dlatego też nie zaskoczyło społeczne zainteresowanie pracami legislacyjnymi. Postulowano o zawetowanie ustawy lub skierowanie jej do Trybunału Konstytucyjnego przed jej podpisaniem przez Prezydenta RP. Bronisław Komorowski ustawę jednak podpisał, a w komunikacie na stronie Kancelarii Prezydenta RP decyzję tę argumentowano tym, że Kancelaria dysponuje opiniami prawnymi, które nie potwierdzają zarzutu niekonstytucyjności rozwiązań ustawy w sprawie OFE.
Nie powinno więc dziwić, że w 2011 r. zwrócono się o udostępnienie tych opracowań oraz personaliów ich autorów. Ani jednego ani drugiego Kancelaria Prezydenta RP nie ujawniła.
Wyroki NSA z 2012 i 2014 r.
Spór o ujawnienie ekspertyzy i opinii w sprawie OFE nie jest zatem nowy. Trwa od 2011 r., kiedy pierwsi wnioskodawcy zwrócili się o ujawnienie samych ekspertyzy i opinii, jak i umów zawartych na ich sporządzenie (umowy ujawniono, ale bez imion i nazwisk kontrahentów). Zapadły w tych sprawach wyroki NSA w 2012 i 2014.
27 stycznia 2012 r. (I OSK 2130/11) NSA oddalił skargę Kancelarii Prezydenta RP na niekorzystny dla niej wyrok WSA. Formalnie wygrana, jednak sentencja wyroku sprawiła, że na kilka lat temat udostępnienia ekspertyz przycichł. Skład orzekający podzielił ekspertyzy na te, które dotyczą toczącego się procesu legislacyjnego i te, które nie dotyczą konkretnego aktu prawnego przedłożonego Sejmowi, a są jedynie dokumentem wewnętrznym. Pierwsza grupa ekspertyz stanowi, zdaniem sądu, informację publiczną, druga nie. Jednocześnie sąd nie rozstrzygnął jednoznacznie, do której grupy należy zaliczyć ekspertyzy w sprawie OFE. Kancelaria mogła teraz powołać się na orzeczenie NSA, argumentując, że przecież ekspertyzy były tylko roboczym, wewnętrznym dokumentem. Wnioskujący nie składali w związku z tym kolejnych skarg, choć informacji im nie udostępniono.
Z kolei wyrok NSA z 25 kwietnia 2014 r. (I OSK 2499/13) dotyczył ujawnienia imion i nazwisk autorów opinii prawnych w sprawie ustawy o OFE. Kancelaria Prezydenta RP uznała, że są to informacje publiczne, niemniej jednak wydano decyzję o odmowie ich udostępnienia. Wprawdzie WSA w Warszawie uwzględnił skargę na tę decyzję, ale NSA stanął po stronie Kancelarii Prezydenta RP, uznając, że urzędnicy mieli prawo odmówić podania tych informacji.
Powrót do tematu po wyborach prezydenckich
Do tematu wróciłem po wyborach prezydenckich w 2015 r. Andrzej Duda obiecał, jeszcze jako kandydat, ujawnienie ekspertyz w sprawie nowelizacji ustawy o OFE.
Ja uważam, że obywatele mają prawo dostępu do informacji o tym, w jaki sposób działa głowa państwa, na podstawie jakich ekspertyz odbywa się to, co się dzieje w kancelarii, jakie decyzje są podejmowane przez prezydenta RP. (…) Szanowni Państwo, dostęp do informacji publicznej jest jedną ze spraw podstawowych.
– powiedział Andrzej Duda 17 maja 2015 r. podczas debaty prezydenckiej
Postanowiłem sprawdzić, czy po wyborze na urząd Prezydenta RP Duda podtrzyma swoje stanowisko w tej sprawie. Spotkało mnie rozczarowanie, jedyne, co się zmieniło, to linia obrony tajemnicy przyjęta przez Kancelarię Prezydenta RP. O ile za prezydentury Komorowskiego Kancelaria nie kwestionowała faktu, że personalia autorów ekspertyz są informacją publiczną i po prostu odmówiła ich ujawnienia, o tyle za prezydentury Dudy uznała, że te dane nie stanowią jednak informacji publicznej. Deklaracja z kampanii wyborczej pozostała tylko deklaracją.
Zaskarżyłem bezczynność Kancelarii Prezydenta RP. Sąd nie miał wątpliwości, że imiona i nazwiska autorów opracowań stanowią informację publiczną. Co jednak kluczowe, WSA w Warszawie poszedł dalej i uznał, że same ekspertyza i opinie w sprawie OFE stanowią informację publiczną.
Zachęcony uzasadnieniem wyroku sądu, zwróciłem się do Kancelarii Prezydenta RP o ujawnienie samych ekspertyzy i opinii. Jak można się było spodziewać, organ stwierdził, że dokumenty te nie stanowią informacji publicznej. Zaskarżyłem bezczynność Szefa Kancelarii Prezydenta RP. WSA w Warszawie w wyroku z 11 października 2017 r. (II SAB/Wa 175/17) potwierdził stanowisko wyrażone przez sąd w wyroku II SAB/Wa 626/16 i stwierdził jednoznacznie, że ekspertyzy i opinia w sprawie OFE stanowią informację publiczną.
Od tego wyroku skargę kasacyjną złożyła Kancelaria Prezydenta RP. NSA w wyroku z 2 lipca 2018 r. (I OSK 233/18) oddalił tę skargę, zatem uprawomocnił się korzystny dla jawności wyrok WSA w Warszawie w sprawie II SAB/Wa 175/17.
Ujawnienie ekspertyzy i opinii – to była sprawa niedokończona
Uzasadnienie wyroku NSA z 2012 r. faktycznie zniechęcało, gdyż wprowadzało krytykowane do tej pory rozróżnienie opinii prawnych, zamawianych przez podmioty publiczne, na te, które stanowią informację publiczną, oraz na te, które mają stanowić “dokumentację wewnętrzną”, wyjętą spod zakresu jawności. W 2012 r. zabrakło jednak doprowadzenia do ostatecznego rozwiązania sprawy i skierowania kolejnej sprawy do sądu.
Oczywiście możemy teraz spekulować, czy analogiczna sprawa zakończyłaby się wtedy sukcesem. Być może doszło w trakcie tych kilku lat do zmiany podejścia sędziów sądów administracyjnych, do czego mogły się przyczynić ostatnie zmiany w wymiarze sprawiedliwości i spór wokół Trybunału Konstytucyjnego.
W Sieci Wachdog często podejmujemy sprawy “przegrane”, czyli zarówno takie, które są ryzykowne i nie gwarantują wygranej, jak i takie, których negatywnego zakończenia spodziewamy się już na wstępie. Jednakże nie zniechęca nas to do inicjowania takich spraw, ponieważ nie chodzi nam jedynie o kolejną wygraną sprawę, ale także o pracę nad zmianą podejścia sądów do tematu jawności, a także o udokumentowanie działań na rzecz praw człowieka, czy właśnie – doprowadzanie spraw do końca.
zob.: Dlaczego nie boimy się przegranych spraw
Co wynika z ekspertyzy i opinii w sprawie OFE?
Z treści udostępnionych po wyroku NSA dokumentów nie wynika, żeby autorzy ekspertyzy i opinii sygnalizowali niekonstytucyjność rozwiązań projektu ustawy ws. OFE. Wręcz przeciwnie, choć wskazują one na to, że przyjęte w ustawie z 2011 r. regulacje nie rozwiązują systemowo problemów związanych z ubezpieczeniami społecznymi.
W świetle tego może dziwić upór, z jakim zarówno Kancelaria Prezydenta RP za czasów Bronisława Komorowskiego, jak i za czasów Andrzeja Dudy, nie chciała udostępnić tych dokumentów. Zapewne nie chciano robić precedensu w postaci ujawnienia ekspertyz, gdyż nie tylko te dotyczące zmian w OFE budzą społeczne zainteresowanie. Od 2015 r. toczymy spory o ujawnienie przez Kancelarię Prezydenta RP m.in. ekspertyz i opinii w sprawie Trybunału Konstytucyjnego.
zob.: Czego boją się eksperci Kancelarii Prezydenta?
To nie koniec sporów – wciąż nie znamy personaliów autorów
Choć przekazano ekspertyzę i opinie w sprawie OFE, to wykreślono z nich personalia autorów.
Spór dotyczący ujawnienia zaczernionych informacji o personaliach autorów znalazł ostatnio finał w NSA, który wyrokiem z 23 października 2018 r. (I OSK 1427/17) oddalił skargę kasacyjną Szefa Kancelarii Prezydenta RP od wyroku WSA w Warszawie z 5 stycznia 2017 r. (II SAB/Wa 626/16). WSA w Warszawie uznał, że informacje o personaliach autorów ekspertyzy i opinii stanowią informację publiczną. NSA pogląd ten podzielił. Jednakże nie przesądzono, czy zasadne będzie ograniczenie jawności personaliów autorów w kolejnym sporze, który może powstać po wydaniu przez Kancelarię Prezydenta RP decyzji o odmowie udostępnienia informacji publicznej.
Czy te “śmiałe autorki” powiedzą na czyjej pracy jadą?
http://wyborcza.pl/7,155290,24121190,irena-woycicka-opinie-prawnikow-ws-ofe-kwestionowaly-utworzenie.html