W tym roku przypada setna rocznica odzyskania Niepodległości przez Polskę. I choć nie można powiedzieć, że mamy za sobą jednocześnie sto lat wolności, to jednak przez ten czas Polska przeszła długą i ważną drogę. Ostanie piętnaście z tych stu lat, to czas, kiedy działała Sieć Obywatelska Watchdog Polska. Czy nasza praca ma dla kraju istotne znaczenie? To i inne pytania przynosi ze sobą 2018 rok.

Rocznice zazwyczaj wymuszają podsumowania, ale i myślenie o tym, co dalej, czy należy działać inaczej – a jeśli tak – to jak?

• Nowy rok to nowa rzeczywistość, jeśli chodzi o ustrój państwa, ponieważ zeszłoroczne zmiany ustaw o Sądzie Najwyższym i Krajowej Radzie Sądownictwa zlikwidowały trójpodział władz.
• Ważnym wydarzeniem będą listopadowe wybory samorządowe, które mogą przynieść wielkie zmiany. I nie chodzi tylko o niedokończoną jeszcze ingerencję w ordynację wyborczą z końcówki zeszłego roku, ale o obywatelską dojrzałość – ludzie coraz lepiej wiedzą, jak powinno wyglądać lokalne rządzenie.
• Pół roku wcześniej, na początku marca, może zniknąć ustawa o dostępie do informacji publicznej. Jej przepisy mają stać się częścią projektowanej ustawy o jawności życia publicznego.

Wszystko to są wydarzenia, o których będzie się dużo dyskutowało. Bardzo nam zależy na tym, aby ta dyskusja była oparta na faktach i sprawdzonych informacjach, których, mamy nadzieję, nie zabraknie. Zeszłoroczne doświadczenia z konsultacjami ustawy o jawności życia publicznego pokazały, że rządzący niechętnie i w ostatniej chwili dzielą się informacjami na temat prac nad ustawami, które w istotny sposób wpłyną na nasze życie.

Tak więc ten rok, już od dziś, to rok podsumowań, zmian i niezależności w patrzeniu w przyszłość.

100 lat od odzyskania Niepodległości i 15 lat Sieci Watchdog

Nasze świętowanie odzyskania Niepodległości będzie się wiązało z docenianiem obywatelskiego zaangażowania i niezgody na krzywdę, niesprawiedliwość, łamanie prawa i nieuczciwość.

Kraj jest tym lepszy, im lepsze ma prawo, im bardziej otwarci i rozliczalni są politycy i im więcej jest obywateli chcących budować jego wielkość. Choć Sieć Watchdog dotychczas skupiała się na jakości działań polityków, to w ostatnich latach interesowaliśmy się również jakością prawa. Coraz wyraźniej widać problemy związane z nieprzestrzeganiem procedur oraz brakiem przejrzystości i wiarygodnych danych przy jego tworzeniu. W tym roku więcej uwagi chcemy poświęcić obywatelom. Do tej pory podkreślaliśmy, jak ważna jest znajomość własnych praw, jednak równie istotna jest działalność obywatelska, która może zmieniać Polskę na lepszą. Opowiemy o tym w nowej odsłonie kampanii „Dbamy o lepszą codzienność”, która pojawi się jesienią i będzie przypominała, jak istotna przy tego typu działalności jest dbałość o wysokie standardy etyczne.

Oczywiście praca na rzecz przejrzystości i rozliczalności życia publicznego pozostanie naszym priorytetem. Już na początku roku szykujemy kampanię, która ma pokazać, jak trudno jest poruszać się w przestrzeni publicznej, która nie jest transparentna. Będzie to jednocześnie dobra okazja do podsumowania sensu naszej działalności i jej wpływu na rzeczywistość. Więcej nie możemy zdradzić, gdyż nie będzie niespodzianki.

Wybory samorządowe

Ze względu na lokalne zakorzenienie Sieci Watchdog, wybory samorządowe zawsze są dla nas ważnym wydarzeniem. Już w 2014 roku poczuliśmy, jak wiele zmieniło się dzięki organizacjom takim jak nasza, ruchom miejskim, portalowi mamprawowiedziec.pl, akcji Masz Głos Masz Wybór i tysiącom zaangażowanych lokalnie obywateli. Kandydaci byli wyjątkowo skłonni do składania obietnic dotyczących dobrego rządzenia. My próbowaliśmy przekonać do prowadzenia dostępnych on-line kalendarzy, publikowania rejestrów umów i niezatrudnianie radnych na podległych szefom urzędów stanowiskach. W tych miejscowościach, w których takie obietnice się pojawiły, będziemy sprawdzać, czy zostały zrealizowane.

W tym roku, bogatsi o ponad trzy lata doświadczeń, chcemy „zaopiekować” dwa kluczowe naszym zdaniem tematy – media lokalne prowadzone przez władze lub przez nie „kupowane”, a także przejrzystość spółek miejskich. To będą działania, których bez Was nie zrealizujemy. W przypadku spółek miejskich powstanie narzędzie do sprawdzania, ile można się o nich dowiedzieć, analizując ich strony internetowe i Biuletyny Informacji Publicznej. W przypadku mediów lokalnych chcemy zapytać samorządy, czy prowadzą własne media i ile na nie wydają oraz ile pieniędzy idzie na ogłoszenia w mediach prywatnych. Następnie zaprosić Was do wspólnego analizowania odpowiedzi urzędów. W kolejnych krokach – każda osoba będzie mogła wykorzystać zebrane dane do zbierania obietnic na lokalnym poziomie.

Postaramy się też poświęcić nieco uwagi samej instytucji wyborów lokalnych. Z jednej strony na marzec zaplanowaliśmy już na ten temat debatę w Lubartowie, w ramach objazdowego klubu dyskusyjnego „Wspólny Mianownik”. Z drugiej strony chcielibyśmy – wraz z innymi organizacjami – wydać wskazówki na temat tego, co należy robić, gdy w kampanii wyborczej wykorzystywane są zasoby i wpływy, którymi dysponują aktualnie rządzący.

Teraźniejszość

W tym roku będzie też sporo wyzwań związanych ze zmianami prawa. 12 lutego minie pół roku, które daje Ministrowi Sprawiedliwości możliwość wymiany prezesów sądów bez podania przyczyny. Podstawę do tego dała nowelizacja ustawy o sądach powszechnych w Art. 17.1.

W 2018 roku będą się zapewne ważyły losy niezależnych mediów. Nie wiadomo, czy będzie ustawa o dekoncentracji i repolonizacji mediów i co z tych zmian miałoby wynikać. Równie ważną sprawą jest działalność organów mających wpływ na media. W grudniu zeszłego roku wysłaliśmy do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji wniosek, w którym pytamy o kary nakładane przez nią na media na przestrzeni ostatnich lat. Wolność słowa to część wolności informacji, zatem nasze zainteresowanie tą dziedziną jest oczywiste.

Jeśli chodzi o sądy powszechne, to przede wszystkim chcielibyśmy dostarczyć obywatelom wiedzy do dokonania własnej oceny. Gdy ustawa była procedowana, bardzo nam brakowało obiektywnej informacji. Dlatego chcemy, aby naszą rolą było dostarczanie danych i zapraszanie ekspertek i ekspertów do ich interpretacji. Każde zawirowanie wokół sądownictwa może wpłynąć na gwarancje ochrony praw człowieka, dlatego warto się przyglądać wybranym przypadkom. Jeśli chodzi o zmiany w Sądzie Najwyższym i Krajowej Radzie Sądownictwa, to będą one dla nas miały znaczenie w zakresie przyglądania się orzecznictwu dyscyplinarnemu i awansom sędziów.

Kluczowym aktem prawnym, którym zajmiemy się w tym roku, będzie natomiast ustawa o jawności życia publicznego. Sejmowy proces legislacyjny jeszcze przed nami. To oznacza wzmożoną czujność, ale też możliwość wprowadzania pozytywnych zmian. Gdy ustawa wejdzie w życie, będziemy musieli jak najszybciej wspomóc obywateli w korzystaniu z niej i rozpocząć monitorowanie urzędów, które powinny zastosować się do nowych wymagań.

Przyszłość

Wciąż szukamy sposobów pracy z młodymi ludźmi, wiedząc, jak kluczowe jest uwrażliwienie ich na kwestie związane z przestrzeganiem praw człowieka. Mamy już zaproszenie do kilku szkół, będziemy starali się o obecność na letnich festiwalach muzycznych. Liczymy, że stopniowo będzie nam się udawało wypracować jakiś stały model pracy z młodymi.

Wpływ rzeczywistości

Nasza codzienność to udzielanie porad, monitorowanie działań urzędów, pisanie tekstów, chodzenie do sądów, przygotowywanie opinii prawnych i edukacja. To wszystko dzieje się niezależnie od wieloletnich planów. I to się nie zmieni. 

Jak pisaliśmy pod koniec zeszłego roku, bardzo mocno postawiliśmy ostatnio na nasz prawoczłowieczy profil. To może oznaczać pojawienie się nowych wyzwań, o których jeszcze nie wiemy.

W końcu zaś wiele wątków rozpoczętych w przeszłości nie zakończyło się tak, jak oczekiwaliśmy kilka lat temu, i wciąż są aktualne. Jednym z nich jest np. kwestia ewentualnego powstania funduszu na rzecz przejrzystości finansowanego przez polski biznes. Innym ważnym zagadnieniem jest stworzenie funduszu grantowego dla organizacji i działaczy lokalnych, na który chcielibyśmy przeznaczyć część wpływów z 1%. Czy to się uda? Mamy nadzieję, że ten rok pozwoli nam zrealizować te plany.