Parlament Europejski ustanowił 2013 rok Europejskim Rokiem Obywateli. Bezpośrednim impulsem do podjęcia tej tematyki jest przypadająca w tym roku  20 rocznica ustanowienia obywatelstwa UE. „Każdy obywatel Unii posiada zbiór praw zagwarantowanych przez traktaty europejskie, w tym prawo do swobodnego przemieszczania się i osiedlania w innym państwie członkowskim, prawo do głosowania i kandydowania w europejskich i lokalnych wyborach oraz prawo do wnoszenia petycji do Parlamentu Europejskiego”.  Jakie zadanie w tym obszarze odnajduje dla siebie SLLGO (Sieć Obywatelska Watchdog Polska)?

Po pierwsze, prawa obywateli nie sprowadzają się do wyborów i swobody przemieszczania się

Czasy się zmieniają i rośnie oczekiwanie obywateli, że będą mieli większy wpływ na rządzenie. Unia Europejska martwi się, że obywatele mało się interesują tym, jakie decyzje podejmują instytucje unijne. Jednocześnie sama nie porusza kluczowych tematów. Przejrzeliśmy teksty promocyjne dotyczące Europejskiego Roku Obywateli. W oficjalnej notatce Komisji Europejskiej czytamy:

Dzięki obywatelstwu UE – które nie zastępuje obywatelstwa krajowego, lecz uzupełnia je – wszyscy obywatele 27 państw członkowskich UE mają pakiet dodatkowych praw jako obywatele UE. Obejmują one prawo do głosowania i kandydowania w wyborach lokalnych i europejskich w państwie UE zamieszkania, prawo do ochrony w placówkach konsularnych dowolnego państwa UE za granicą na tych samych warunkach co obywatele tego państwa, a także prawo do złożenia petycji do Parlamentu Europejskiego, skargi do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich oraz – od 2012 r. – prawo do udziału w europejskiej inicjatywie obywatelskiej.

Nie czytamy natomiast nic na temat wolności gwarantowanych przez Kartę Praw Podstawowych Unii Europejskiej, w tym wolności zawartej w artykule 11: wolność wypowiedzi i informacji i artykule 42: prawo dostępu do dokumentów.

• Każdy ma prawo do wolności wypowiedzi. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe.
• Każdy obywatel Unii i każda osoba fizyczna lub prawna mająca miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę w Państwie Członkowskim ma prawo dostępu do dokumentów instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii, niezależnie od ich formy.

Brak też wspomnienia o prawie do dobrej administracji – art. 41:

• Każdy ma prawo do bezstronnego i sprawiedliwego rozpatrzenia swojej sprawy w rozsądnym terminie przez instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii.

A przecież to właśnie od realizacji tych praw zależy to, czy obywatele będą mieli do Unii Europejskiej zaufanie i będą uważali, że warto się angażować w petycje, inicjatywę obywatelską czy wybory. Te wszystkie prawa się ze sobą łączą.

Dlatego my – SLLGO (Sieć Obywatelska Watchdog Polska) – na 2013 rok wyznaczyliśmy sobie cel przypominania, że prawa obywatelskie w UE to pojęcie znacznie szersze, niż się o tym wspomina, i że dobra ich realizacja zależy od respektowania przez instytucje prawa do informacji i prawa do dobrej administracji, nawet jeśli te ostatnie dotyczą często kręgów szerszych niż wyłącznie obywatele krajów Unii Europejskiej. Bo bez nich nie ma aktywnego i nowoczesnego obywatelstwa UE.

Już w zeszłym roku podnosiliśmy kilkakrotnie kwestię tych praw w korespondencji z Parlamentem, np. w liście do węgierskiej Eurodeputowanej Kingi Goencz  oraz w naszych działaniach na rzecz większej otwartości instytucji UE: promując mechanizm do zadawania pytań przygotowany przez Access Info Europe  oraz zachęcając Państwa do włączania się w akcję naciskania na pozytywne zmiany w Rozporządzeniu 1049/2001 na temat dostępu do dokumentów.

Po drugie, to właśnie watchdogi pilnują przestrzegania praw człowieka i prawa do dobrej, rozliczanej administracji na poziomie krajów członkowskich

Drugą kwestia, która wdaje nam się warta podnoszenia w Europejskim Roku Obywateli, jest wzmacnianie Unii Europejskiej przez obywateli i ich organizacje na poziomie krajów członkowskich. Wszak Unia Europejska to nie tylko wspólnota gospodarcza, terytorialna czy walutowa, ale także pewne wartości. To one towarzyszyły przygotowanie Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Już w zeszłym roku postanowiliśmy przyjrzeć się temu, jak watchdogi wzmacniają rzeczywistą realizację wartości w niej zawartych w krajach członkowskich. Od października 2012 roku śledziliśmy działania organizacji strażniczych w kilku krajach – w Bułgarii, Czechach, Litwie, Polsce i Słowacji. Patrzyliśmy przez pryzmat gwarancji Karty Praw Podstawowych.

I co zobaczyliśmy? Że watchogi chronią większość praw  zawartych w Karcie Praw Podstawowych. W czasie krótkiej obserwacji wyłowiliśmy przykłady na ochronę praw zawartych w artykułach: 1, 2, 4, 6, 7, 8, 10, 11, 12,13,14,  21, 23, 26, 37, 38, 41, 47, czyli:

• godności człowieka,
• prawa do życia,
• zakazu tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania,
• prawa do wolności i bezpieczeństwa osobistego,
• poszanowania  życia prywatnego i rodzinnego,
• ochrony danych osobowych,
• wolności myśli, sumienia i religii,
• wolności wypowiedzi i informacji,
• wolności zgromadzania się i stowarzyszania się,
• wolności sztuki i nauki,
• prawa do nauki,
• niedyskryminacji,
• równość kobiet i mężczyzn,
• integracji osób niepełnosprawnych,
• ochrony  środowiska,
• ochrony konsumentów,
• prawa do dobrej administracji,
• prawa do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu.

Europejski Rok Obywateli, to dla nas okazja do zmiany postrzegania obywatelstwa jako systemu przywilejów, które gwarantują nam instytucje UE. To okazja do pokazania, że my rzeczywistość unijną naprawdę chcemy kształtować, chcemy mieć wpływ i że oczekujmy docenienia ze strony europejskich instytucji.